Γεώργιος Μπάτσιος,

Σχολικός Σύμβουλος 19ης Ε. Περιφέρειας

3ου Γραφείου Δ/νσης Π. Ε. Δυτικής Θεσσαλονίκης

 

ΤΟΜΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΣΥΝΟΛΩΝ

ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΩΡΟΛΟΓΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ Δ. Ε. Π. Π. Σ.

 

            Η παιδαγωγική ένταξη και αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου με ποικίλες δημιουργικές δραστηριότητες στο σχολικό πρόγραμμα του ολοήμερου σχολείου είναι από τα ζητήματα που απασχολούν όλες εκείνες τις προσπάθειες λειτουργικής διαμόρφωσης του ολοήμερου σχολείου στην ευρωπαϊκή του διάσταση.

            Στο παραδοσιακό σχολείο ο ελεύθερος χρόνος αναλώνεται συνήθως στα διαλείμματα και στις εκδρομές και για τους μαθητές είναι χρόνος περιζήτητος, τον επιζητούν γιατί είναι ελεύθεροι να τον διαχειριστούν όπως θέλουν, να συζητήσουν, να κινηθούν, να παίξουν. Αυτός ο χρόνος που ανήκει στο παραπρόγραμμα είναι πολύτιμος και αντισταθμίζει την ένταση η οποία προκύπτει από τη διδασκαλία. Αυτός ο χρόνος στα ΔΕΠΠΣ θεωρείται ανεπαρκής και γίνεται μια προσπάθεια κάποια διαλείμματα να επιμηκυνθούν χρονικά, και κάποια δίωρα να λειτουργήσουν υπό το κράτος της αυτόνομης συμπεριφοράς, της ελευθερίας, της αποσυμπίεσης όπου οι μαθητές αβίαστα θα επιλέγουν δημιουργικές δραστηριότητες μέσα από τη συμμετοχή, την αναγνώριση, το προσωπικό ενδιαφέρον, τη δημοσιοποίηση, την υπευθυνότητα, τη στήριξη του αυτοσυναισθήματος και της αυτοεκτίμησης.

            Όπως φαίνεται όμως το σχολείο στη χώρα μας εξακολουθεί να μην παρουσιάζει ένα αξιόλογο πρόγραμμα αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου και να το συνδέει με την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή. Συνεχίζει, και τα καταφέρνει καλά, να σχολειοποιεί τον ελεύθερο χρόνο, κάποτε και τον εξωσχολικό χρόνο, όταν αναθέτει κατ’ οίκον εργασίες που απαιτούν κόπο και χρόνο ενώ θα έπρεπε να ολοκληρωνονται στη διάρκεια του σχολικού προγράμματος.

            Μπορούμε να μιλάμε για παιδαγωγική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου στο ολοήμερο σχολείο; Υπάρχουν ουσιαστικές εμπειρίες ελεύθερου χρόνου, παιχνίδια, κοινωνικές συναναστροφές στην παρέα των παιδιών, ομάδες ενδιαφερόντων; Μήπως από την άλλη μεριά ο σχολειοποιημένος εξωσχολικός χρόνος έχει παραχωρηθεί στο δεύτερο αυτό σχολείο;

            Προτείνεται: η ένταξη του ελεύθερου χρόνου στο ολοήμερο σχολείο να αναγνωρίζεται από δραστηριότητες όπως: εκμάθηση μουσικού οργάνου, Taekwon - Do, judo ή ελληνορωμαϊκή πάλη, δεύτερη ξένη γλώσσα, ομάδες άλλων ενδιαφερόντων όπως χορωδίας, ομάδα χορού, ομάδα καλαθόσφαιρας και ποδοσφαίρου, αντισφαίρισης κ. ά. Γενικά προτείνονται ομάδες δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με τις κοινωνικές δραστηριότητες στον τομέα του αθλητισμού, της μουσικής, του χορού, ομάδες που πραγματοποιούν και δημόσιες εμφανίσεις είτε στο χώρο του σχολείου είτε σε εκδηλώσεις πολιτιστικές του δήμου, που συμμετέχουν σε αγώνες και όλα αυτά με τα χρώματα και τη σημαία του σχολείου.

 

            Η προσπάθεια αυτή μπορεί να λειτουργήσει και στο τυπικό σχολείο με μια μικρή επιμήκυνση του σχολικού προγράμματος, μπορεί να λειτουργήσει και με την πρακτική εφαρμογή των ΔΕΠΠΣ και στις δυνατότητες και ευκαιρίες αξιοποίησης του σχολικού χρόνου που δίνονται στις προγραμματικές δηλώσεις αυτών των αναλυτικών προγραμμάτων της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης και στο επιχείρημα που δυστυχώς προσποιηθήκαμε ότι απεμπολήσαμε στη διαχείριση της «Ευέλικτης Ζώνης», της ευέλικτης διαχείρισης του σχολικού χρόνου που το μειονέκτημά της κατά την άποψή μου ήταν ο «μεγαλοϊδεατισμός της» και όχι η ουσία της που είναι η ταπεινή μας πρόθεση και διάθεση να δεχτούμε ότι: πρέπει να έχουμε το πνεύμα της μαθητείας, να είμαστε μαθητές φιλέρευνοι και όχι οι δογματικοί παντογνώστες, οι αποτελεσματικότεροι δάσκαλοι που δεν επιδέχονται βελτίωση.

            Σύμφωνα με μια άποψη βασισμένη σε πόρισμα ερευνών όλοι οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν πως κάνουν «αποτελεσματική διδασκαλία». Τα υψηλά επίπεδα ικανοποίησης τους δεν τους αφήνουν πολλά περιθώρια βελτίωσης, γι’ αυτό, ό,τι και να δοκιμάσουν, επανέρχονται στις προηγούμενες «λιγότερο κοπιαστικές και χρονοβόρες» πρακτικές τους.

            Στους στόχους του ολοήμερου σχολείου κάποτε (1998) συγκαταλέγονταν: Η ουσιαστική παιδαγωγική παρέμβαση, η αναμόρφωση της μαθησιακής-μορφωτικής διαδικασίας, μέσα από νέα αναλυτικά προγράμματα, τα Δ.Π.Π.Π.Σ., η διαμόρφωση νέας αντίληψης οργάνωσης του σχολικού χρόνου, η ενίσχυση της κοινωνικοποιητικής διαδικασίας, το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία, η εφαρμογή νέων μεθόδων διδασκαλίας-μάθησης (συνεργατική μάθηση, μέθοδος project, δάσκαλοι εμψυχωτές, σύνθεση ομαδικών εργασιών, έρευνα βιβλιοθήκης...), η κοινωνικοποίηση του παιδιού μέσα από το δημιουργικό παιχνίδι και την παρέα, η παιδαγωγική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου του παιδιού, η συμμετοχή σε προγράμματα που μέχρι σήμερα προσφέρει η ελεύθερη εκπαιδευτική αγορά (ξένες γλώσσες, μουσικά όργανα, βυζαντινή μουσική...), η παροχή σωστής ψυχαγωγίας στα παιδιά.

            Άραγε αισθάνονται κάποιοι (δάσκαλοι)«ταπεινωμένοι» όταν έρχονται στη σκέψη τους αυτές οι προτάσεις;

            Αν είναι αλήθεια ότι στο ολοήμερο σχολείο τα παιδιά δεν παίζουν αρκετά, δεν έχουν ομάδες ενδιαφερόντων, κάνουν πάλι τρεις ή τέσσερις φορές την εβδομάδα ενισχυτική διδασκαλία στην Αγγλική Γλώσσα, κάνουν Θεωρία και Ιστορία της Μουσικής και Ολυμπιακή Παιδεία, κάνουν ο, τι κάνουν χωρίς να το επιλέξουν, χωρίς αυτό που κάνουν να συνδέεται με τα γνωστικά αντικείμενα του σχολικού προγράμματος τότε κατά κοινή ομολογία δεν κάνουν ότι καλύτερο και ελκυστικότερο θα μπορούσαν να κάνουν. Γιατί στις 4 με 5 το απόγευμα θα πάνε στα Αγγλικά, στις 5 με έξη θα πάνε στο Γυμναστήριο, στις 6 με 7 θα πάνε στο Ωδείο για εκμάθηση κάποιου οργάνου, φλάουτου ή κλαρινέτου, πρέπει να μη λείψουν και από τη χορωδία της Αγίας Τριάδας, από το μάθημα της Ζωγραφικής του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου τους, το Σάββατο οπωσδήποτε στο χορευτικό και το πρωί της Κυριακής στις Ακαδημίες ποδοσφαίρου. Αυτά γίνονται για την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών μας, είναι καταξιωμένα από τους γονείς, έχουν κοινωνικό αντίκρυσμα, είναι εφόδια ζωής και εμείς οι φτωχοί συγγενείς.

            Μπορούμε να κάνουμε κάτι όμως: να τους μάθουμε πως να διαχειρίζονται τον ελεύθερο χρόνο στο ολοήμερο σχολείο. 

            Το σημερινό σχολείο πρέπει να υποστηρίξει στο σχολικό του πρόγραμμα την Αγωγή του Ελεύθερου Χρόνου και παράλληλα να αξιολογήσει και να αξιοποιήσει τους μορφωτικούς παράγοντες της κοινωνικής πραγματικότητας χωρίς διάθεση ανταγωνισμού ή συναγωνισμού, με σημεία σύγκλισης, και κυρίως να ενισχύσει τις ομάδες ενδιαφερόντων και τις ομάδες κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Το σημερινό σχολείο πρέπει να δημοσιοποιεί τις δράσεις του και να έχει κοινωνικό αντίκρυσμα.

            Στο σημερινό σχολείο την πρωταρχική ευθύνη την έχει ο Έλληνας δάσκαλος ο οποίος καλείται να κάνει την υπέρβαση, να έχει όραμα παιδείας και πνεύμα μαθητείας και πνεύμα λιτότητας και κοινωνικής προσφοράς. Να μην επιζητεί μόνον υλικά αγαθά αλλά και πνευματικά αγαθά που προσφέρουν περισσότερη χαρά όπως: η αίσθηση της κοινωνικής προσφοράς, της ανιδιοτελούς διακονίας των παιδιών... για να μας διακονήσουν κι αυτά, γιατί έτσι θα έχουν μάθει.

            Οι ομάδες αυτές αποτελούνται από παιδιά με κοινά ενδιαφέροντα και ιδιαίτερα χαρίσματα και οι δημιουργικές δραστηριότητες είναι επιλεγόμενες όπως: ομάδα σχολικής χορωδίας, σχολικής ορχήστρας, ομάδες που θα παίζουν επιτραπέζια παιχνίδια, ομάδες για την ανάπτυξη ομαδικών σχέσεων, αυτόνομης συμπεριφοράς όπου θα λαμβάνονται αποφάσεις για συλλογικές δράσεις και θα επιλύονται συγκρούσεις.

            Η καλλιέργεια και ανάπτυξη δεξιοτήτων γνωστικών-συναισθηματικών-ψυχοκινητικών που διαμορφώνεται κατά τη σχολική εργασία πρέπει να ολοκληρώνεται με βιωματικό τρόπο στην επικοινωνία και στις ποικίλες δημιουργικές δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου στη διαδικασία του ολοήμερου σχολείου, το οποίο δεν πρέπει να περιχαρακωθεί στη σφαίρα της αποξένωσης από το σχολικό ωρολόγιο πρόγραμμα  και να λειτουργήσει ως άλλο σχολείο αλλά να υπηρετήσει τη μάθηση που συντελείται στα επιμέρους γνωστικά αντικείμενα. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε νέα γνωστικά αντικείμενα στο ολοήμερο σχολείο αλλά δραστηριότητες που εμπλουτίζουν τα γνωστικά αντικείμενα του σχολικού προγράμματος, επιτείνουν το μαθησιακό χρόνο στην προσπάθεια της ολόπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητας των παιδιών.

            Η νέα αυτή αντίληψη προϋποθέτει συνδιαμόρφωση του σχολικού ωρολογίου προγράμματος με το πρόγραμμα του ολοήμερου σχολείου με βάση την Παιδαγωγική του Ελεύθερου Χρόνου, τη λειτουργία του εξωσχολικού χρόνου  και δραστηριότητες που επιλέγονται από τα παιδιά συγκροτώντας έτσι ομάδες ενδιαφερόντων.

            Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί η παιδαγωγική σημασία της μουσικής αγωγής στην υποστήριξη των άλλων γνωστικών αντικειμένων μέσα από τη βιωματική και διαθεματική προσέγγιση. Οι μουσικοπαιδαγωγικές δραστηριότητες είναι βιωματικές και όχι γνωσιολογικές και καλύπτουν όλα τα είδη της μουσικής. Στην προοπτική του Ολοήμερου Σχολείου (πόσο μάλλον του Πειραματικού Ολοήμερου) ως σχολείου ελεύθερου χρόνου προτείνεται η εκτελεστική δεξιότητα και τεχνική των παιδιών να καλλιεργηθεί και να αναπτυχθεί από επισκέπτη καθηγητή οργάνου σε ο, τι αφορά την οργάνωση ορχήστρας. Αναφορικά με τη μουσική σημειογραφία προτείνεται να χρησιμοποιείται ως  χρηστικό εργαλείο και όχι ως γνωστικό. Έτσι στις μεγάλες τάξεις μπορεί να έχουμε απλές αναγνωρίσεις και καταγραφές απλών μελωδικών γραμμών και εκτελέσεις ρυθμικές και μελωδικές με μεταλλόφωνα και ξυλόφωνα ή όργανα ορχήστρας. Προτείνονται επίσης ρυθμικές και μελωδικές φωνητικές εκτελέσεις απλών στίχων της εκκλησιαστικής μουσικής και απλής γνωριμίας με τη βυζαντινή σημειογραφία. Η συνεισφορά της Μουσικής Αγωγής  στη μελοποίηση ποιημάτων και τη μουσική υποστήριξη και επένδυση κειμένων στη Γλώσσα και Λογοτεχνία πρέπει να είναι αξιοπρόσεκτη.

            Παρακάτω αναφέρονται παραδείγματα τομών και συγκλίσεων δημιουργικών δραστηριοτήτων σε θέματα διαθεματικής προσέγγισης της διδασκαλίας στα οποία ο δάσκαλος και τα παιδιά συνεχίζουν την ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα οριζόντια μέσα από τις διδακτικές ώρες άλλων γνωστικών αντικειμένων ή ο δάσκαλος συνεργάζεται με περισσότερους εκπαιδευτικούς της πρωινής ζώνης ή της ζώνης του ολοήμερου σχολείου. Φαίνεται ότι οι δάσκαλοι έχουν την απαιτούμενη επιστημονική κατάρτιση να λειτουργήσουν ως εμψυχωτές ή παιδαγωγοί του ελεύθερου χρόνου και να ασχοληθούν με ανάλογες δημιουργικές δραστηριότητες ή και να αποκτήσουν κάποιες διδακτικές δεξιότητες με επιμόρφωση.

            Συνεργαζόμενα γνωστικά αντικείμενα: Λογοτεχνία, Εικαστική Αγωγή, Μουσική Αγωγή, Θεατρική Αγωγή.

            Θέμα: «Το άρωμα, το πρόσωπο και το χρώμα της αγάπης»: Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Ε΄ και ΣΤ΄ Τάξης Δημοτικού: «Με λογισμό και μ’ όνειρο» (Η αγάπη, Κορ. 13, 1-6, σελ. 161-162). Εικόνες του Αποστόλου Παύλου, CD με τα τραγούδια: Σύνορα η αγάπη δε γνωρίζει, Κι αν σ’ αγαπώ δε σ’ ορίζω κ.λπ. Χαρτί κανσόν, διάφορα χαρτιά, χρώματα ακουαρέλας, μολύβια 3Β-6Β, χρωματιστά χαρτονάκια. Κείμενα...

            Αναγνώριση εικόνας:

            Παρατηρούμε την εικόνα (τοιχογραφία) της σελ. 162 του ανθολογίου μας και απαντούμε στις ερωτήσεις:

            - Ποιος είναι ο εικονιζόμενος Άγιος;

            - Ποιος είναι ο αγιογράφος;

            - Το υλικό πάνω στο  οποίο αγιογραφήθηκε η εικόνα;

            - Τι σημαίνει λεπτομέρεια;

            - Αποτυπώνουμε σε ριζόχαρτο το περίγραμμα της εικόνας που μας άρεσε και το μεταφέρουμε στο χαρτί σχεδίου προσθέτοντας τα χρώματα.

            Ο ύμνος της αγάπης (Α Κορ 13, 1-13), γραμμένος (σε στίχους) με έντονα γράμματα σε φύλλο χαρτιού σεμιναρίων και ανάλογα διακοσμημένος με σχέδια, τοποθετείτε στον πίνακα, για να μπορούν να μελετήσουν τις προτάσεις του οι μαθητές (αυτή  η εργασία μπορεί να γίνει από το δάσκαλο, ο οποίος καίει τις άκρες του χαρτιού, για να φαίνεται παλιό ή αποτελεί ομαδική εργασία των μαθητών στη συνέχεια τη διδακτική ώρα της Εικαστικής Αγωγής). Οι ομάδες των μαθητών  φιλοτεχνούν, δημιουργούν, κατασκευάζουν, διακοσμούν με διάφορους τρόπους, πάνω σε διάφορα υλικά (όπως χαρτί κανσόν) τον ύμνο της αγάπης. Μπορούν να χρησιμοποιήσουν βυζαντινά γράμματα.

            - Να παρουσιάσετε ένα δρώμενο αγάπης, π.χ.: Υποδοχή (στο σιδηροδρομικό σταθμό ή στο αεροδρόμιο), αποχαιρετισμός, γιορτή, ευχές... Διαλέξτε και κάντε ζευγάρια: όπως: πατέρας και παιδί, μητέρα και κόρη, παππούς-γιαγιά και εγγόνι, νέος και νέα, από τη συζυγική ζωή... (μαγνητοφωνείται η συνομιλία και αποδελτιώνεται)

            Μουσικές ακροάσεις: Τραγουδάμε και εμείς...

 

            Σύνορα η αγάπη δε γνωρίζει...

 

            Σύνορα η αγάπη δε γνωρίζει

            πόσο σ’ αγαπώ, πόσο σ’ αγαπώ

            γέρνεις και ο ίσκιος του μ’ αγγίζει

            κι εγώ ριγώ, κι εγώ ριγώ...

(Κώστας Χατζής, Σώτια Τσώτου)

 

              Κι αν σ’ αγαπώ δε σ’ ορίζω

 

            Σκέπασ’ η νύχτα το πρωί,

            τη μοναξιά μου να μη δει,

            την ερημιά μου που σου φέρνω,

            δίπλα σου γέρνω και προσκυνώ

            κι αν σ’ αγαπώ δε σ’ ορίζω,

            δάκρυα ποτίζω τον ουρανό...

(Καίτη Χωματά, Γιάννης Σπανός/Γιώργος Παπαστεφάνου)

 

                 Δώσ’ του αγάπη

 

            Το ψωμί είναι στο τραπέζι

            το νερό είναι στο σταμνί

            το σκαμνί στο σκαλοπάτι

            το σεντούκι στην αυλή.

 

            Δώσε μάνα του διαβάτη

            του Χριστού και του ληστή

            δώσε μάνα να χορτάσει

            δώσ’ του αγάπη που θα μπει... 

 

                   Ρίχνω την καρδιά μου

 

            Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι

            να γενεί νερό να ξεδιψάσεις

            σπέρνω την καρδιά μου στο λιβάδι

            να γενεί ψωμάκι να χορτάσεις...

(Φ. Γ. Λόρκα)

 

            Η Γλώσσα μου, ΣΤ΄ τάξη, Οι τελευταίες ώρες της Σμύρνης (αποσπάσματα), Κοσμάς Πολίτης (1963). Στου Χατζηφράγκου, Αθήνα: Καραβίας. Τραγούδι: Η Σμύρνη Μάνα καίγεται...

            Διαφήμιση βιβλίου: Τύπος διαφήμισης σε συγκεκριμένο κοινό, αφίσα, δελτίο τύπου.

            Εικονογράφηση κειμένου: Εξώφυλλο και οπισθόφυλλο, σημαντικές σκηνές στο κείμενο.

            Εννοιολογικοί πίνακες και εκπαιδευτική διακόσμηση της τάξης: Η δασκάλα της Α΄ τάξης περιγράφει τον τρόπο εργασίας μέσα στην τάξη: «Όταν κάναμε για τα φυτά, σπείραμε σπόρους σε κουτιά από γάλα και χυμούς και δημιουργήσαμε ένα φυτώριο στο περβάζι της τάξης. Φτιάξαμε επίσης κεφάλια από χώμα και πριονίδι μέσα σε καλσόν, όπου στην κορυφή τους φύτρωνε γκαζόν για μαλλιά. Τα βάλαμε μέσα σε κεσεδάκια για να τα ποτίζουμε και τα διακοσμήσαμε με υφάσματα ή χαρτιά και τα δώσαμε μορφή ανθρώπου». «Για το Φθινόπωρο κάναμε ομπρέλες από χαρτί όπου τα παιδιά κόλλησαν εικόνες από περιοδικά με φθινοπωρινά θέματα. Δουλέψαμε επίσης με αποτυπώματα φύλλων. Βάλαμε τα φύλλα, από τη μεριά των νεύρων κάτω από μια σελίδα και με τη βοήθεια κερομπογιών βγάλαμε, το αποτύπωμα του φύλλου. Ανάλογα με το σχήμα τα παιδιά το μετέτρεπαν σε ανθρώπους, ζώα, αντικείμενα».

 

28 - 1 - 2005,

Πιλοτικό Πειραματικό Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο Ανατολικού,

Γεώργιος Μπάτσιος,

Σχολικός Σύμβουλος 19ης Ε. Περιφέρειας

3ου Γραφείου Δ/νσης Π. Ε. Δυτικής Θεσσαλονίκης