ΜΠΑΒΕΛΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ
ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ
10ης ΠΕΡΙΦ. Δ.Ε.
ΑΘΗΝΩΝ
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ
ΣΧΟΛΕΙΟ
Οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων είναι υποχρεωμένοι
να περπατούν τους δύσβατους δρόμους της αγωγής. Κατά τον καθηγητή Αλ.
Κοσμόπουλο πάμπολλοι ρόλοι πηγάζουν από το διδασκαλικό status. Οι ρόλοι που επικρατούν ποικίλουν κατά περιοχή και
κατά περίσταση. Η μία θέλει το δάσκαλο «Πηγή γνώσεων», η άλλη «πρότυπο» ή
«Μεσολαβητή», η μια «τιμητή» και η άλλη «φύλακα» των παραδόσεων και των νόμων ή
άνθρωπο που ελέγχει. Η μια τον βλέπει «ΣΥΜΒΟΥΛΟ» και η άλλη «πηγή στηρίγματος»
του συνανθρώπου, του παιδιού ή της κοινωνίας. ΄Αλλοι τον είπαν «σμιλευτή
ψυχών», «δαδούχο», «μεταλαμπαδευτή», «παντογνώστη».
Ο καθηγητής Αθαν. Παπάς αναφερόμενος στο ρόλο του
δασκάλου σημειώνει: «Στο εκσυγχρονισμένο σχολείο ο ρόλος του εκπαιδευτικού
είναι: βοηθητικός, συμβουλευτικός, καθοδηγητικός, συνεργατικός, αντιαυταρχικός,
δημιουργικός, πολιτικός και κοινωνικός. Ο εκπαιδευτικός έπαψε να είναι EX OFICIO ΑΥΘΕΝΤΙΑ».
Ο παιδαγωγός Ιωάννης Κοκκώνης «θέλει το δάσκαλο να είναι
μέσα στο σχολείο ο σιωπηλός και αξιόπρεπος τελετάρχης αλληλοδιδακτικής». Απ΄
όλα του τα έργα φαίνεται πως τον θέλει «γίγαντα αντοχής και ηρωισμού», έναν
«απόστολο θυσίας και αυταπάρνησης», χωρίς μια στιγμή ανάπαυση και διακοπή.
Παντού η σύνεση και το μέτρο πρέπει να ακολουθούν τον δάσκαλο. Μένοντας
αμέτοχος στις κομματικές διενέξεις, αμερόληπτος και με ίσο ενδιαφέρον για
πλούσια και φτωχά παιδιά, εκλεκτικός στις φιλίες του, κόσμιος στην εμφάνιση,
ευθύς και πράος και υποδειγματικής ηθικής ζωής. «Και ο εξωτερικός δε
σχηματισμός του ανθρώπου ελκύει και την υπόληψιν των άλλων».
Μια πυθαγορειακή αυτοεξέταση πρέπει να κατευθύνει το δάσκαλο
σε αέναη βελτίωση. ΄Ηρεμος, σοβαρός, πράος, δίκαιος, συνεπής στις υποσχέσεις
του, ακόλουθος στην αγωγή, τακτικός, ακούραστος, ζηλωτής του έργου του και του
κάθε καλού και γεμάτος στοργή για τους μαθητές του.
Ο καθηγητής Λιαντίνης εξ άλλου τονίζει: «ότι στο
ψηφιδωτό των επαγγελμάτων ο δάσκαλος δεν είναι η μια ψηφίδα ανάμεσα στις άλλες.
Αλλά είναι ο καλλιτέχνης νους, ο κοσμητικός και ο επόπτης που φιλοτεχνεί
ολόκληρο το ψηφιδωτό. Δημιουργεί, δηλαδή, ανθρώπους και τους υψώνει στην
οντολογική μοναδικότητα του νοήμονος πλάσματος».
Οι ρόλοι του δασκάλου και του μαθητή δεν
αντιστρέφονται. Ο ένας ανοίγει το δρόμο, ο άλλος ακολουθεί. Δεν γίνεται να
πηγαίνει μπροστά ο «μαθητής» και πίσω ο «δάσκαλος». Κάτι άλλο όμως γίνεται και
συμφέρει να γίνεται: να βαδίζουν μαζί και ο ένας να βοηθάει τον άλλο στις
κακοτοπιές. Αλλά οι ευθύνες του δασκάλου είναι βαριές, αφού αυτός πρώτος
«έπαθε» και «έμαθε» και για τούτο όχι δικαιωματικά, αλλά από υποχρέωση πρέπει
να έχει το προβάδισμα, όταν στενεύει πολύ ο δρόμος τονίζει ο Ευάγγελος
Παπανούτσος.
Στην εκπαίδευση πρέπει να κυριαρχεί η αρχή της
επιστημονικής και παιδευτικής εντιμότητας. Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες
ο δάσκαλος με διάφορα «μεγάλα λόγια» προσπαθεί να καλύψει την άγνοιά του, όταν
οι μαθητές θέτουν ένα ερώτημα, στο οποίο εκείνη τη στιγμή δεν είναι έτοιμος να
απαντήσει. Είναι προτιμότερο και παιδαγωγικά εντιμότερο να δηλώσει με
αξιοπρέπεια ότι εκείνη τη στιγμή δεν είναι σε θέση να δώσει τη σωστή απάντηση.
Βέβαια, αυτό δεν επιτρέπεται να γίνεται συχνά, γιατί έτσι εξασθενίζει το κύρος
του δασκάλου. Αμέσως ο δάσκαλος πρέπει να καταφύγει στις πηγές και με την πρώτη
ευκαιρία να δώσει τη σωστή απάντηση. Οι γνώσεις είναι αποτυπωμένες στα λεξικά
και τις εγκυκλοπαίδειες. Πρέπει να διδάξει στους μαθητές να τρέχουν «σαν
διψασμένα ελάφια» στις βιβλιοθήκες. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι ο δάσκαλος
δεν είναι παντογνώστης, ούτε κινητή εγκυκλοπαίδεια. Οι αρχές της
συμμετοχικότητας και της συνερεύνησης είναι σπουδαία στοιχεία της μάθησης.
Ο σχηματισμός μορφωτικής ατμόσφαιρας, εύκρατου,
δημοκρατικού κλίματος στο σχολείο, πρέπει να είναι πρώτιστο μέλημα όσων
περπατούν στο σχολικό χώρο. Ο εκπαιδευτικός καθημερινά υφίσταται και υπόκειται
σε «σκληρό κοινωνικό έλεγχο».΄Ολοι, μαθητές, γονείς, κοινωνικός περίγυρος, τον
ακτινοσκοπούν. Είναι ανάγκη, διαρκώς, να βελτιώνει την εικόνα του, το «προφίλ»
του, το «ίματζ» του. Η φήμη προτρέχει της παρουσίας του δασκάλου. Αν έχουν καλό
δάσκαλο χαίρονται και καμαρώνουν γονείς και μαθητές. Η έγκαιρη προσέλευση και η
κανονική αποχώρηση του εκπαιδευτικού στην υπηρεσία του δεν διαπραγματεύονται.
Συχνές, έστω και λιγόλεπτες καθυστερήσεις τον εκθέτουν σε δυσμενή σχόλια. ΄Οταν
καθυστερήσει για κάποιο σοβαρό λόγο, οι μαθητές του να ανησυχούν, μήπως, ο
δάσκαλός τους, η δασκάλα τους, έπαθε τίποτε και όχι να τρίβουν τα χέρια τους
από χαρά. Το παράδειγμα ασκεί καταλυτική επίδραση.
Η ιδιαίτερη συνέντευξη του εκπαιδευτικού με κάθε
μαθητή χωριστά, για λίγα μόνο λεπτά της ώρας, μπορεί να είναι καθοριστική.
Μεταστρέφει τη θέληση του παιδιού και πολλές φορές αλλάζει την πορεία της ζωής
του. Στη «συνέντευξη» αυτή ο δάσκαλος θα είναι φιλικός. Με λόγια απλά, που να
μιλάνε στην ψυχή του μαθητή, όχι ρητορεία, όχι αφηρημένες έννοιες, όχι
υπεθετικά. Όχι προχειρολογίες. Λίγα και μετρημένα λόγια. Και το ομαδικό πνεύμα
και το κλίμα της τάξης πρέπει να είναι μέλημα του δασκάλου. Είναι σπουδαίο και
σημαντικό να επικοινωνεί ο εκπαιδευτικός με το βαπτιστικό όνομα του μαθητή και
όχι με «εσύ εκεί». Η προσωπική επικοινωνία ευχαριστεί τους μαθητές. Όταν ο
δάσκαλος αγαπάει τους μαθητές του αυτοί θα τον αγαπήσουν περισσότερο. ΄Οποιος
συγχωρεί αγαπάει. Και όποιος αγαπάει συγχωρεί.
Κάθε γονιός θέλει να έχει αρμονικές σχέσεις με το
δάσκαλο του παιδιού του. Αυτό είναι παιδαγωγικό αξίωμα. Αν διαταραχθούν οι
σχέσεις, έστω κι αν δεν φταίει ο δάσκαλος, έχει ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης. Κι
αυτό γιατί αυτός είναι παιδαγωγός. Πρέπει να προλαβαίνει τέτοιες καταστάσεις.
Το κακό είναι ότι αυτή η διαταραχή μεταφέρεται και στο παιδί. Κι από τη στιγμή αυτή
βλέπει το δάσκαλο με «εχθρικό» μάτι. Ας θυμάται ο δάσκαλος το «παραμύθι της
κουκουβάγιας». Κάθε μητέρα βλέπει το παιδί της σαν το ομορφότερο παιδί του
κόσμου. Αυτό υπαγορεύει η οικονομία της φύσης. Ο δάσκαλος, σε καμιά περίπτωση,
δεν πρέπει να σταθμεύει στην εναντίωση.
Διακρίσεις, σε καμιά περίπτωση, δεν πρέπει να κάνει,
ανάμεσα στους μαθητές ο δάσκαλος. Και οι ευφυείς, και οι επιμελείς και οι
δυσφυείς και οι αμελείς μαθητές είναι «παιδιά» του. Ας φροντίζει να δημιουργεί κλίμα
άμιλλας και όχι ανταγωνισμού. Η καταγωγή και η οικογενειακή προέλευση των
μαθητών παρασύρει τον δάσκαλο να κάνει διακρίσεις. Αυτό είναι παιδαγωγικό
ατόπημα.
Προσοχή στην αξιολόγηση των μαθητών. Δύσκολο, πολύ
δύσκολο εγχείρημα η αξιολόγηση. Πάντα υπεισέρχεται το υποκειμενικό στοιχείο του
αξιολογούντος. Ας προσπαθεί ο δάσκαλος να έιναι ,όσο γίνεται, δίκαιος και
αντικειμενικός. Να θυμάται ότι, όταν ένας μαθητής δεν έχει οργανικές
επιβαρύνσεις, σωματική και πνευματική υστέρηση, και δεν είναι «καλός» μαθητής,
φταίνε εξωγενείς παράγοντες πιο πολύ και όχι ο μαθητής. ΄Ισως, να φταίει και ο
ίδιος ο δάσκαλος. Πολλές φορές αλλαγή δασκάλου άλλαξε πορεία του «κακού»
μαθητή.
Δυστυχώς έχει διαμορφωθεί μία κοινωνική αντίληψη, ότι
οι σχολικοί βαθμοί πρέπει να είναι το ζητούμενο. Το «άριστα» πρώτα έχει γίνει ο
βραχνάς των γονιών και των μαθητών έπειτα. Στο κυνήγι αυτό του «άριστα»
παίζονται πολλά δράματα. ΄Αγχονται οι γονείς και μαθητές, Πολλές φορές ζούμε
«απονενοημένα διαβήματα». Ας θυμούνται ιδιαίτερα, οι γονείς, ότι οι άριστοι των
θρανίων δεν είναι και οι άριστοι της ζωής. Συνήθως θέλουν το «άριστα» στους
τίτλους προόδου, για να τους «ανεμίζουν» στη γειτονιά διαλαλώντας «ο κανακάρης
μου», «η κούκλα μου» πήρε άριστα. Δεν
λέμε, ούτε υποστηρίζουμε ότι το «άριστα» είναι κακό. Προς Θεού! Όχι!. Απλά είναι «ενδεικτικό». Εκείνο που
προέχει είναι ο μαθητής να εργάζεται. Να μελετά. Να ερευνά, να προβληματίζεται,
να ανησυχεί, να στοχάζεται, να γίνει κριτικός αναγνώστης και κριτικός ακροατής.
Να ανακαλύπτει τη γνώση. Να προοδεύει, να χαίρεται.
Στην εκπαιδευτική διαδικασία ακούγεται συνήθως ο
ισχυρισμός των εκπαιδευτικών που υποστηρίζουν: ΕΓΩ ΤΟ ΔΙΔΑΞΑ, ΑΛΛΑ Ο ΜΑΘΗΤΗΣ
ΔΕΝ ΤΟ ΕΜΑΘΕ. Είναι μια έκφραση που δεν πείθει γονείς και μαθητές για την
εγκυρότητα της. Γιατί αλήθεια πως είναι δυνατόν μέσα από διδακτικές διαδικασίες
να μαθαίνουν ακόμα και τα ζώα ή και άνθρωποι που έχουν ειδικές μαθησιακές
δυσκολίες; Πως θα δικαιολογήσουν οι εκπαιδευτικοί την αδυναμία αυτή των
μαθητών, μετατοπίζοντας στην ουσία την ευθύνη για τη μάθηση μόνο στους μαθητές;
Εάν αυτό συμβεί σε μία ιδιωτική επιχείρηση και ο πωλητής πει στον
επιχειρηματία: ΑΦΕΝΤΙΚΟ ΕΓΩ ΠΟΥΛΑΩ ΑΛΛΑ ΟΙ ΠΕΛΑΤΕΣ ΔΕΝ ΑΓΟΡΑΖΟΥΝ είναι καταδικασμένη κα κλείσει. Θα μπει
λουκέτο, αφού δεν είναι βιώσιμη και οι πωλήσεις θα μηδενιστούν. Αντίθετα όμως
βλέπουμε τα πράγματα στην εκπαίδευση, η απάντηση στην ερώτηση: γιατί δε
μαθαίνει το παιδί, είναι πάντα καταδικαστική για το ίδιο. Οι Παιδαγωγοί
μετατοπίζουν τις ευθύνες τους. Το σχολείο είναι ανάγκη να αλαλάξει φιλοσοφία.
Αν κάποιος εκπαιδευτικός νομίζει, ότι η δουλειά που κάνει είναι πολύ απλή και
εύκολη, έχει κάνει μεγάλο λάθος. Χρειάζεται να κατέχει κανείς καλά την ύλη της διδασκαλίας,
και να γνωρίζει άριστα εξίσου τις στρατηγικές που βοηθούν το παιδί να μαθαίνει
πώς να μαθαίνει και να κατακτά τη γνώση με προσωπική, ανακαλυπτική, συμμετοχική
και πειραματική διαδικασία. ΄Οσοι ισχυρίζονται ότι: εγώ το δίδαξα οι μαθητές
τον το έμαθαν, μας θυμίζουν αυτό που αναφέρει ο J. BRUNER για έναν
καθηγητή σε ένα κολλέγιο. « Ο καθηγητής αυτός δίδαξε τρεις φορές τη θεωρία των
ΚΒΑΝΤΑ, και την τρίτη φορά την κατάλαβε και ο ίδιος».
Η εκλαΐκευση σύμφωνα με τη θεωρία του BRUNER είναι μια αρχή απαραίτητη για τη μετάδοση ή την
κατάκτηση της γνώσης από το μαθητή. Η γνώση δηλαδή περνάει από ένα στάδιο αξίας
και απαξίας. Σε αντίθεση με τον J. PIAGET που θεωρεί τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού και τη
βιολογική ωρίμανση προϋπόθεση για τη μάθηση, ο BRUNER μας δίνει τη δυνατότητα φέρουμε το παιδί σε
επικοινωνία με τη γνώση, ξεκινώντας από την αρχή: ότι όλοι μαθαίνουν όλα ή σχεδόν όλα, αρκεί να τα δώσουμε στο
γλωσσικό και νοητικό τους επίπεδο.
Το παιδί ποθεί να έχει ένα οδηγό στη ζωή του. Όταν η
προσωπικότητα του οδηγού συνοδεύεται από κοινωνική καταξίωση, μόρφωση και ήθος,
τόσο και πιο πρόθυμα συμμορφώνεται το παιδί με τις υποδείξεις και τις συμβουλές
του. Το κύρος όμως δεν χαρίζεται. Κατακτιέται. Ο δάσκαλος πρέπει να είναι
παιδαγωγός και παιδαγωγικός. Να ξέρει καλά τη θεωρία και την πράξη της αγωγής.
«΄Ατακτοι» μαθητές δεν υπάρχουν. Οι μαθητές ατακτούν όταν δεν
έχουν ενδιαφέρουσα απασχόληση. Όταν ο δάσκαλος δημιουργεί εύκρατο κλίμα,
ευχάριστη ατμόσφαιρα μέσα στην τάξη, όταν αξιοποιεί την αρχή της εποπτείας,
όταν προκαλεί το ενδιαφέρον των μαθητών, όταν εξασφαλίζει τη συμμετοχή των
μαθητών, τότε ας είναι βέβαιος ότι οι μαθητές του θα προσέχουν και δεν θα ατακτούν.
Φανταστείτε τους φιλάθλους, οι οποίοι παρακολουθούν τη διεξαγωγή κάποιου αγώνα.
Παρακολουθούν,
συμμετέχουν, ενδιαφέρονται, επιδοκιμάζουν, χειροκροτούν, χοροπηδούν, αλαλάζουν,
χαίρονται ή απογοητεύονται, αποδοκιμάζουν, στενοχωριούνται. Κρίνου,
κατακρίνουν, συγκρίνουν, επισημαίνουν σφάλματα και λάθη, σχολιάζουν,
βαθμολογούν.
Κάπως έτσι και ο δάσκαλος πρέπει να οργανώνει τη
διδασκαλία του. Να θυμάται ότι η διδασκαλία είναι σύνθεση Επιστήμης, τέχνης και τεχνικής.
Η φωνή του
δασκάλου κατέχει εξέχουσα θέση στην
εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχουν φωνές και φωνές. Υπάρχουν φωνές ελκυστικές.
Υπάρχουν φωνές αποκρουστικές. Ο τόνος και το χρώμα της φωνής του δασκάλου άλλοτε προσελκύει, σαγηνεύει, ημερώνει,
αιχμαλωτίζει, ευχαριστεί και άλλοτε εξαγριώνει, καταπιέζει, αποκοιμίζει,
δυσαρεστεί, απομακρύνει. Η ορθοφωνία, η μουσική πλαστικότητα, η ευμέλεια
της φωνής, πρέπει να είναι συνεχής φροντίδα του δασκάλου. Πρέπει συνεχώς να
ακροάται τη φωνή του. Το μαγνητόφωνο είναι καλό μέσο για να ασκείται.
Οι κινήσεις
του δασκάλου βοηθούν τη διδασκαλία.
Ο δάσκαλος πρέπει να διαθέτει την απαιτούμενη σοβαρότητα και εμβρίθεια στις
κινήσεις και τους λόγους του. Πρέπει τόσο οι λόγοι του, όσο και οι κινήσεις του
να έχουν ένα μέτρο ηρεμίας, ευπρέπειας και τάξεως. Να εκφράζεται καθαρά,
εύληπτα, σύντομα, με ακρίβεια, με σαφήνεια, να κυριολεκτεί.. Ούτε να περπατάει
συνεχώς, ούτε όμως ακίνητος συνεχώς να μένει. Ούτε πολλές χειρονομίες, ούτε
άψυχη ακινησία.
Ο θυμός του
δασκάλου επηρεάζει αρνητικά τη
διδακτική πράξη. Υπάρχουν στιγμές που ο δάσκαλος θυμώνει. Βέβαια, κακώς,
θυμώνει. Αλλά, δυστυχώς, θυμώνει. Πολλές φορές «έμπλεως θυμού και οργής, θορυβεί, φωνάζει
υβρίζει, βλασφημεί ως μαινόμενος, ή και ραβδίζει και πληγώνει συντρίβων τους
δείκτας επί της κεφαλής του πταίσοντος μαθητού». Αυτά σημειώνει ο μεγάλος παιδαγωγός Ιωάννης Κοκκώνης. Και
συνεχίζει. «Η
διδασκαλική εξουσία δεν είναι εξουσία τυραννική, αλλά είναι εξουσία πατρική υπό
στοργής πατρικής και φίλτρου ισχυροποιούμενη, και δι΄ αυτών ευοδούμενη εις τας
πράξεις αυτής. ΄Εχεις να προτρέχεις ή να νουθετήσεις ήμερος και πράος
προέτρεψον και νουθέτησον τον ατακτούντα».
Πολλές φορές χάνει τον έλεγχο των εκφράσεων. Και όταν
λέει στο μαθητή π.χ. «σκασμός», δεν εννοεί
βέβαια, να σκάσει ο μαθητής. Καλό όμως είναι να ελέγχει πάντοτε το θυμό του και θα είναι νικητής. Σε καμιά περίπτωση δεν
αποβάλλει μαθητή μέσα από την τάξη. Καλύτερα να «εξέλθει» ο ίδιος ο δάσκαλος από την αίθουσα, για λίγο, και να
επιστρέψει ήρεμος και πράος. Είναι τέχνη
να ξέρεις να παίρνεις και είναι τέχνη να δίνεις.
Η αμοιβή και η ποινή χρησιμοποιούνται συχνά από τον εκπαιδευτικό.
Μεγάλη προσοχή χρειάζεται για το «αγκαθερό ζήτημα» των αμοιβών και των ποινών.
Δεν θα επεκταθούμε στο θέμα αυτό. Απλά, υπογραμμίζουμε τη βαρύτητα του θέματος.
Μην τιμωρείς, αμέσως, αλλά μετά το μάθημα. ΄Ισως αρκεί μια συμβουλή για να αισθανθεί
ο μαθητής το σφάλμα του. Οι αμοιβές και οι ποινές είναι πάντα δίκοπα μαχαίρια.
«Μήπως
και οι έπαινοι που έχουν σκοπό τη διέγερση της φιλοτιμίας και της άμιλλας των παιδιών,
δεν είναι συχνότατα οι άνεμοι που αναφτερώνουν το φθόνο και τη ζήλια, και
κάνουν τη χαιρεκακία να ενεδρεύει στις καρδιές των αβράβευτων και των
ανεγκωμίαστων, για να ξεσπάσει σ΄ ένα πικρόχολο γέλιο στην πρώτη τυχόν κατάλληλη
περίπτωση;»
Εντολές και
απαγορεύσεις δεν συνάδουν τόσο με το
παιδαγωγικό μας έργο. Πολλοί παιδαγωγοί υποστηρίζουν ότι «επιβάλλεται το διατάσσειν», για να γνωρίσουν οι μαθητές ότι στην κοινωνία
υπάρχει «υπερκείμενη αρχή», η οποία
αποφασίζει για το τι πρέπει να γίνει και ότι αυτό είναι υποχρεωτικό για όλους,
ακόμη και για εκείνους που έχουν αντιρρήσεις. «Οι άνθρωποι δεν κυβερνώνται άλλως». Η συμμόρφωση, ακόμη και προς
τα δυσάρεστα, είναι πολύτιμη άσκηση για τη ζωή. Πρέπει, όμως, αυτός που «διατάζει» να βασανίζει πολύ κάθε
διαταγή, ώστε να είναι ευπρόσδεκτη. Διαταγή
που εκδόθηκε πρέπει να ελέγχεται ως προς την εκτέλεσή της γιατί διαφορετικά,
χάνεται το κύρος της.
Το βλέμμα του εκπαιδευτικού παίζει σπουδαίο ρόλο στην
παιδαγωγική επικοινωνία. Τα άφωνα μηνύματα, η στάση του σώματος, οι χειρονομίες,
η έκφραση του προσώπου, το βλέμμα «μιλούν» πριν καν αποπειραθούμε να
επικοινωνήσουμε λεκτικά με τον άλλον.
Στο βλέμμα π.χ. βρίσκεται η κυριότερη εκφραστική δυνατότητα του προσώπου. Τα
μάτια μας εκφράζουν το βαθμό, τη δύναμη, την κατάσταση και την ποιότητα του
ψυχισμού μας.
Υπάρχουν
βλέμματα και βλέμματα. Βλέμματα που συναντούν ή αποφεύγουν τον άλλο.
Βλέμματα που φανερώνουν το πόθο του άλλου για τον άνθρωπο, για το Θεό, για τον
έρωτα για τη φιλία. Βλέμματα που φανερώνουν θαυμασμό, μελαγχολία, δέος, ταραχή,
άγχος, ευτυχία.
Όταν διασταυρώνονται τα βλέμματα ίσως εκφράζουν
μηνύματα πιο ισχυρά από κάθε λεκτική επικοινωνία. Το βλέμμα του δασκάλου πρέπει
να «αγκαλιάζει» όλους τους μαθητές.
Πολλές φορές θα χρειαστεί να «μιλήσει»
σε κάποιους μαθητές μόνο με το βλέμμα του.
Πότε επιτέλους τα σχολεία θα γίνουν γελαστά με εμπνευσμένους δασκάλους, να
πλάθουν ανθρώπους ελεύθερους,
υπεύθυνους, εύθυμους και ευτυχισμένους;
Αχ. πότε
«οι μαθητές μας άγγελοι να γενούνε;»
Η αγωγή του
γέλιου πρέπει να εισαχθεί ως μάθημα
στα σχολεία. Πολλοί δάσκαλοι είναι αυστηροί, βλοσυροί, αγέλαστοι, τυπικοί,
γραφειοκράτες.
«Γνώσιν μεν
έχοντες, διδάσκοντες δε ου δυνάμενοι».
Υπάρχουν ευτυχισμένες στιγμές που το χάσμα έδρας-θρανίου γεμίζει άνθη,
γίνεται κήπος όπου βλασταίνει ο κοινός προβληματισμός, αναπτύσσεται ο διάλογος, γίνεται ανταλλαγή ψυχών.
Πολλοί δάσκαλοι ανεβαίνοντας στην έδρα νομίζουν ότι
ανέβηκαν στην κορυφή του Ολύμπου. Πιστεύουν
ότι κάθισαν στο «θρόνο» του Δία και
είναι έτοιμοι να εκτοξεύσουν τους διδακτικούς «κεραυνούς» τους. Και λένε, λένε, λένε! Κι αδιαφορούν αν οι μαθητές τους αδιαφορούν.
Εκείνοι συνεπαρμένοι από το ύψος της έδρας, αστράπτουν και βροντούν. Το σχολείο χρησιμοποιούσε ανέκαθεν την
έδρα για να δώσει στον εκπαιδευτικό μια ιδιαίτερη αίγλη, αφού εκτελούσε
λειτούργημα, που έπρεπε να κηρύξει τις επιστημονικές και ηθικές αλήθειες από το
ύψος που διαφοροποιεί τις σχέσεις και τις προβάλλει μια ex oficio αυθεντία. Οκτώ καθηγητές στους δέκα διδάσκουν από καθέδρας.
Υπάρχουν σχολεία, πανεπιστήμια, όπου η έδρα του καθηγητή είναι ακριβώς όπως ο
άμβωνας στην εκκλησία.
Κάποιοι άλλοι δάσκαλοι ανεβαίνοντας στην έδρα έχουν
την αίσθηση ότι ανεβαίνουν σε «ικρίωμα».
΄Ενας φόβος διαπερνά το είναι τους και γίνονται χαοτικοί δάσκαλοι.
Χαοτικός
γίνεται ο δάσκαλος όταν δεν προετοιμάζεται επαρκώς για τη διδασκαλία του. Χάνει τότε τον έλεγχο. Και καθώς τα
παιδιά είναι ορμητικά και πολύ απαιτητικά, εκνευρίζεται, οργίζεται και
παραφέρεται.
Κι΄ αυτοί οι δάσκαλοι, οι χαοτικοί, και οι
προηγούμενοι της «κορυφής του Ολύμπου» είναι έξω από το εύκρατο παιδαγωγικό κλίμα. Είναι μακριά
από την ατμόσφαιρα της αποδοχής, της
αλληλοαποδοχής.
Η τεμπελιά των μαθητών μπορεί να είναι μια απάντηση στην καταπίεση, μια υποκειμενική
τακτική για να αντέξουν την ανία. Είναι μια έμμεση απάντηση με ιδιαίτερο νόημα,
επειδή ο μαθητής δεν έχει τα μέσα και τη δύναμη ν΄ απαντήσει κατά μέτωπο στους
καταναγκασμούς. Η σχολική τεμπελιά έχει μια σημειολογική αξία. Αποτελεί μέρος του κώδικα της τάξης, της φυσικής
γλώσσας του μαθητή.
Η επιμέλεια έχει ως συνακολούθημα τη χαρά της
δημιουργίας. Η δημιουργία, όμως προϋποθέτει εργασία. Πρέπει να «θεοποιηθεί» η εργασία.
Οι μαθητές πρέπει να μάθουν ότι αυτά που βλέπουν και
βρίσκουν γύρω τους ετοιμάστηκαν από τις προηγούμενες γενιές με κόπους, μόχθους
και θυσίες.
Επομένως πρέπει να αποκτήσουν συνείδηση του χρέους, όχι μόνο να διατηρήσουν ό,τι βρήκαν, αλλά και
να τα προάγουν με νέες δημιουργίες.
Αυτό θα το πετύχουν με την εργασία.
«Τα
αγαθά κόποις κτώνται» και δεν πρέπει να ξεχνούν ότι, το «φυλάξασθαι τ΄ αγαθά
χαλεπώτερον του κτήσασαθαι».
«ΕΤΣΙ
ΝΟΜΙΖΩ, ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΓΝΩΜΗ ΜΟΥ»
Στις συζητήσεις, τις συνεδριάσεις, τις παιδαγωγικές
συσκέψεις, τις ημερίδες, κλπ. Κάποιοι παίρνοντας το λόγο λένε:
«Εγώ έτσι νομίζω, αυτή είναι η γνώμη μου».
Και βέβαια είναι σεβαστές όλες οι γνώμες, όλα τα
νομίζω. Όμως, όταν του ζητάς να πει που στηρίζει και πως τεκμηριώνει το «έτσι
νομίζω, ή αυτή είναι η γνώμη μου», επαναλαμβάνει «εγώ έτσι νομίζω, αυτή είναι η
γνώμη μου».
Σήμερα το ΝΟΜΙΖΩ και η ΓΝΩΜΗ έχει κλονιστεί. Για
παράδειγμα δεν μπορείς να πεις 3+5, νομίζω, κάνουν 8, γιατί 3+5=8. Το έτσι
«νομίζω» δεν έχει θέση.
Η «γνώμη» πρέπει να στηρίζεται σε πορίσματα ερευνών
και μάλιστα θετικών επιστημών.
Ο εμπειρισμός ή η εκτόξευση αφηρημένων, εκτός τόπου
και χρόνου θεωρητικών σχημάτων δεν έχουν θέση.
Είναι καιρός να εγκαταλείψουμε το «εγώ νομίζω» και να το
αντικαταστήσουμε με το «σύμφωνα με τα συμπεράσματα στα οποία
καταλήξαμε από τα στοιχεία, που συγκεντρώσαμε και επεξεργαστήκαμε προτείνουμε……»
Πρέπει να δυσπιστούμε στις αυθεντίες, στις φετιχιστικές
αντιλήψεις, στους μονόδρομους και στους φορμαλιστές.
Η προχειρότητα δεν δημιουργεί ποτέ Επιστήμη.
Δοξασίες, γνώμες και απόψεις όσο κι αν φαίνονται αληθοφανείς
δεν μπορούν ποτέ να αποτελέσουν επιστημονικές αλήθειες, αν δεν τεθούν κάτω από
τη δοκιμασία της έρευνας.
Γι΄ αυτό και όσο προχωράει κανείς σε βάθος στη μελέτη
ενός θέματος, τόσο περισσότερο διστάζει να παρουσιάσει κάποια γνώμη ως απόλυτα
σωστή και αντικειμενική. Στη συνέχεια είναι πολύ πιθανόν να διαπιστώσει πόσο
εύκολα δογματίζουμε στην καθημερινή μας ζωή, όταν αψήφιστα σπεύδουμε να
διατυπώσουμε θέσεις πάνω σε θέματα επιστημονικά και μάλιστα δεν δεχόμαστε καμιά
αμφισβήτηση για την ορθότητά τους.
Ας είμαστε
πάντοτε επιφυλακτικοί.
Η Επιστήμη
δεν έχει σύνορα.
ΙΕΡΑΡΧΙΑ είναι το σύνολο των βαθμούχων της Εκκλησίας.
Είναι η κλίμακα των βαθμών και η μεταξύ τους σχέση.
Ιεραρχία υπάρχει στις Εκκλησιαστικές, στρατιωτικές,
πολιτικές, εκπαιδευτικές κ.ά. Οργανώσεις. Δεν κυβερνώνται αλλιώς τα κοινωνικά
σύνολα. Τα πρόσωπα καταξιώνουν ή καταρρακώνουν τους θεσμούς .Αυτό σημαίνει ότι
τις θέσεις της Ιεραρχίας πρέπει να στις στελεχώνουν πρόσωπα αναγνωρισμένου
κύρους. Και βέβαια το κύρος δεν χαρίζεται , κατακτιέται.
Και η Εκπαίδευση έχει την ιεραρχία της.
Η τήρηση της Ιεραρχίας είναι αναγκαία συνθήκη.
Διαπράττουν παιδαγωγικό ατόπημα οι Εκπαιδευτικοί, που αξιώνουν π.χ. από τους
μαθητές τους να τους προσφωνούν ή να τους προσαγορεύουν με το βαπτιστικό τους
όνομα. Είναι λάθος. Είναι λαϊκισμός.
ΤΟ
ΛΑΘΟΣ. Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ
΄Ολοι κάνουν λάθη. Και ο δάσκαλος κάνει λάθος. Και ο
μαθητής κάνει λάθη. Τα σφάλματα διδάσκουν. Η αποτυχία δεν είναι αμάρτημα. ΄Ολοι
θέλουν να επιτύχουν. Δυστυχώς, όμως, στην πορεία της ζωής, και της μαθητικής
ζωής, όλοι κάνουμε λάθη. Ναι, αλλά με κάποια λάθη ούτε ο μαθητής χάνεται, ούτε η
ζωή. Φαίνεται για να γίνει το λάθος, δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. ΄Οποιος δεν
«έπαθε» δεν «έμαθε».
Το σημαντικό είναι από παιδαγωγική άποψη η ορθή
εκμετάλλευση του λάθους. Κι εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Δεν το
υπερτονίζω. Απλά, η στάση του δασκάλου είναι βοηθητική. Εκμεταλλεύομαι το λάθος
σημαίνει ότι συγκεντρώνω την προσοχή μου στο σωστό.
Η διόρθωση του λάθους θα γίνεται αμέσως, χωρίς αναβολές,
αυτοστιγμεί. Πάντοτε σε προσωπικό και φιλικό τόνο. ΄Οχι αυστηρός έλεγχος. Η
στάση μας απέναντι στο μαθητή θα είναι ενθαρρυντική, παρωθητική.
Υπάρχουν, βέβαια, περιοχές της Επιστήμης όπου δεν επιτρέπονται λάθη. Μια τέτοια περιοχή
είναι τα Μαθηματικά. Γι΄ αυτό τονίζουμε ότι χρειάζεται προσοχή και σκέψη. Σκέψη
και προσοχή.
Αλλά, τα μαθησιακά λάθη δεν είναι «προς θάνατον». Όλα διορθώνονται
πάντοτε μα παιδαγωγικό τακτ.
Όμως, στη ζωή υπάρχουν και λάθη που πληρώνονται πολύ
ακριβά. Για παράδειγμα ένα λάθος οδηγού αυτοκινήτου, ίσως να είναι το πρώτο και
το τελευταίο λάθος. Η προσοχή φέρνει πάντα καλά αποτελέσματα.
Αγαπητοί Συνάδελφοι,
Ο εκπαιδευτικός υπάρχει και οράται τον
παιδαγωγούμενο, το μαθητή, πάντα ειρηνικός, βαθειά ταπεινός, αληθινός και μαζί
αισιόδοξος. Διαρκώς, παρακολουθεί την εξέλιξη, της επιστήμης, ανησυχεί,
προβληματίζεται, μελετά, ερευνά, προσπαθεί.
Καθοριστικός, καταλυτικός είναι και θα παραμείνει ο
ρόλος του δασκάλου, όσες πρόοδοι και ανακατατάξεις κι αν σημειωθούν στο χώρο
των Επιστημών της Αγωγής. Πολλοί ρόλοι πηγάζουν από το διδασκαλικό έργο. ΄Αλλοι
θέλουν το δάσκαλο «πηγή του πνεύματος», «πηγή γνώσεων», «πηγή σοφίας», «κινητή
εγκυκλοπαίδεια».
΄Αλλοι «μεταδότη, μεταλαμπαδευτή, δαδούχο, πυρπολητή
και σμιλευτή ψυχών».
΄Αλλοι συνεργάτη, συμπαραστάτη, σύμβουλο και
συνερευνητή με το μαθητή.
Πιστεύω, ότι, στο σημερινό σχολείο, ο δάσκαλος
προσπαθεί να χτίσει το «ΑΥΡΙΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΑΠ΄ ΤΟ ΧΘΕΣ».
Στα πλαίσια του οράματος για μια Ευρώπη της γνώσης
και της διαλεκτικής σύνθεσης των πολιτισμών, για μια κοινωνία των πολιτών που
θα σέβεται τη διαφορετικότητα και θα προωθεί την κοινωνική σύγκλιση και αλληλεγγύη,
είναι ανάγκη ως εκπαιδευτικοί να συμβάλουμε τα μέγιστα για να προστατέψουμε το
δημόσιο και κοινωνικό χαρακτήρα του αγαθού της εκπαίδευσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λόγος και πράξη ΤΧ 48 (1992)
Σύγχρονη Εκπαίδευσης ΤΧ 70 (1993)
Νέα Παιδεία ΤΧ 94 (2000)