ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΩΣ ΜΕΣΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ

ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

ΣΤΟ ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

 

Εισήγηση στη Διημερίδα των Εικοσιοκτώ Ολοήμερων

Πιλοτικών Σχολείων

 

ΙΩΑΝΝΑ Λ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής στο Ολοήμερο

5ο Δημοτικό Σχολείο Άργους

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η επιθυμία του εκπαιδευτικού να διευρύνει τους ορίζοντες των μαθητών και να ψηλαφίσει άγνωστες γι’ αυτούς πτυχές της γνώσης, πρέπει να είναι θεμελιώδης λίθος στις σκέψεις και στα κίνητρά του. Θα πρέπει όχι μόνο να μεταδίδει σ΄αυτούς όσα εκείνος γνωρίζει μα και να τους βοηθά διαρκώς να ανακαλύπτουν νέες γνώσεις. Μόνο μέσα από αυτό το πλατωνικό πρότυπο μπορεί να επιτευχθεί η διαρκής αναζήτηση της γνώσης.

Ο χορός ως τρόπος έκφρασης πηγάζει από τα βάθη της ψυχής εκφράζει όλο το ηθικοκοινωνικό οικοδόμημα και ταιριάζει απόλυτα με την παραπάνω πρακτική. Πολύ περισσότερο ισχύει αυτό όταν μιλάμε για παιδιά τα οποία παρασύρονται και συνεπαίρνονται εύκολα από τον αυθορμητισμό και τη ζωντάνια που χαρακτηρίζουν το χορό.

Κάθε εποχή έχει ανεπανάληπτες εκφράσεις που δρουν ως συνισταμένη των επικαιρικών στοιχείων της ζωής. Ο ελληνικός χορός έχει μέσα του στοιχεία από την κλασική αρχαιότητα, από τους μυστικισμούς της Ανατολής και τη βαθιά θρησκευτικότητα του Βυζαντίου που μετουσιώθηκαν μέσα από την ιδιομορφία της νεοελληνικής έκφρασης. Γι’ αυτό ακριβώς τα παιδιά πρέπει να μάθουν και να συνειδητοποιήσουν το σημαντικό του ρόλο μετά τη γλώσσα στη διατήρηση της οντότητάς μας ως έθνους. Να κατανοήσουν δηλαδή, πώς από τους τελετουργικούς χορούς της αρχαιότητας φτάσαμε στους παραδοσιακούς χορούς του σήμερα που κουβαλούν μέσα τους αιώνων αγώνες για ανεξαρτησία και ελευθερία ενάντια σε διαφορετικούς κατά τόπους κατακτητές (Τούρκους, Ενετούς, Άγγλους, κλπ), που μεταφέρονται με τους ξεριζωμούς  και τις γενοκτονίες (Ποντίων, Αν. Ρωμυλίας, Μικρασιατών) και με τη νοσταλγία για γρήγορη επάνοδο που φέρνει η ξενιτιά (εξωτερική και εσωτερική μετανάστευση). Κουβαλούν και σφραγίζονται από κάθε γεωγραφικό, εθιμολογικό και ψυχογραφικό στοιχείο που χαρακτηρίζει την κάθε περιοχή, τον κάθε χορό της. Το στοιχείο αυτό ενθαρρύνει τα παιδιά στην αναζήτηση της πολιτισμικής τους ταυτότητας μέσα στη σημερινή πλουραλιστική πολυπολιτισμική πραγματικότητα.

Είναι εξίσου σημαντικό τα παιδιά να μην μείνουν σε ένα πρώτο επίπεδο φολκλορισμού αλλά να εστιάσουν και να αντιληφθούν τον πολύχρωμο καμβά που συνθέτουν τα έθιμα, ο τρόπος ζωής, τα ήθη, οι φορεσιές, οι εργασίες, το βιοτικό επίπεδο, οι προσμονές, οι ελπίδες, η λαϊκή σοφία, όπως εκφράζονται στο παραδοσιακό τραγούδι και στον παραδοσιακό χορό. Πρέπει δηλαδή τα παιδιά χορεύοντας να συνειδητοποιούν ότι ο χορός αποτελεί τρόπο έκφρασης μέσω του οποίου γνωρίζουν τον εαυτό τους και γίνονται φορείς του ελληνικού τρόπου ζωής.

 

Σκοπός της διδασκαλίας των παραδοσιακών χορών

Το παιδί κοινωνικοποιείται και καθίσταται κοινωνός πολιτισμού, μέσω της μητέρας όταν είναι ακόμη έμβρυο, μέσω των ταχταρισμάτων και των νανουρισμάτων κατά την βρεφική ηλικία και μέσα από την ενεργητική συμμετοχή, την παραίνεση, την ενίσχυση και την αποδοχή της κοινότητας στην οποία ζει. Έτσι λοιπόν ανάμεσα στα άλλα δέχεται και την επίδραση του τραγουδιού και του χορού.

Σκοπός της διδασκαλίας των παραδοσιακών χορών δεν είναι η από μέρους των παιδιών αναπαράσταση και η αναβίωσή τους ώστε εν τέλει να παρουσιάσουν μια τέλεια παράσταση αλλά να τους δοθεί η ευκαιρία να εκφραστούν, να τραγουδήσουν, να αποκτήσουν βαθύτερη σχέση με την παραδοσιακή μουσική και να φορτιστούν συναισθηματικά, δίνοντας πάντα προτεραιότητα στην τοπική τους πολιτιστική παράδοση. Μόνον έτσι μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο αγωγής και ευαισθητοποίησης των παιδιών σε ότι αφορά την πολιτιστική τους κληρονομιά.

Σημαντικό είναι μέσα από τα ακούσματα και τις παραστάσεις που προσλαμβάνει να αποκτήσει κριτικό πνεύμα ώστε να μην δέχεται άκριτα τα υπο-προϊόντα της μαζικής βιομηχανίας πολιτισμού, ώστε να αποκτήσει αίσθηση του μέτρου και της απλότητας και την αυθεντικότητα που διακρίνει τον παραδοσιακό χορό χωρίς κινήσεις εντυπωσιασμού.

 

Ο παραδοσιακός χορός ως μαθησιακή λειτουργία

Ο παραδοσιακός χορός ως μαθησιακή λειτουργία θα πρέπει να λειτουργήσει στα μάτια των παιδιών με τη διττή του σημασία. Ως φαινόμενο συλλογικής διαδικασίας αλλά και ως προαγωγός της ατομικότητας και της δημιουργικής φαντασίας (φαντασίας του πρωτοχορευτή). Έτσι εξηγείται ο πλούτος μορφών, ρυθμών και ύφους, όχι μόνο από τον ένα χορευτή στον άλλο αλλά και ανάμεσα σε χορούς γειτονικών περιοχών και γεωγραφικών διαμερισμάτων, όπου οι άνθρωποι μέσω του χορού αντιλαμβάνονται και ταξινομούν τον περιβάλλοντα κόσμο. Κατά τη διάρκεια της χορευτικής διαδικασίας τα παιδιά πρέπει να μυηθούν στην αλληλεπίδραση και στην επικοινωνία που αναπτύσσεται μεταξύ οργανοπαιχτών, χορευτών, θεατών και μεταξύ χορευτών στα αντιφωνικά τραγούδια.

Είναι εξίσου σημαντική για την εξέλιξη της γνωστικής διαδικασίας η γνώση του παραδοσιακού τραγουδιού, τα συναισθήματα που αυτό γεννά, πώς λειτουργεί γλωσσικά αλλά και ψυχογραφικά, ενταγμένο στον κύκλο της ζωής του ανθρώπου. Εκεί ακριβώς που ο χορός και το τραγούδι εκφράζουν και συνοδεύουν τη ζωή στη γέννηση, το γάμο, τη βάφτιση, το λογοδόσημο της νύφης, τα προικιά, τα πανηγύρια, τις γιορτές των αγίων, το Πάσχα, τον αποχωρισμό, το θάνατο και κάθε άλλη πτυχή της καθημερινής ζωής.

Έτσι τα παιδιά αφού «παίξουν» με το τραγούδι μπορούν με παλαμάκια ή με μικρά τύμπανα ή ντέφια να αντιληφθούν σαν παιχνίδι το ρυθμό προτού μπουν στον κύκλο [εδώ είναι χρήσιμο να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο σχήμα (ο ανοιχτός κύκλος συμβολίζει τον κύκλο της ζωής, σε αντίθεση με τον κλειστό μυστηριακό κύκλο, η ευθεία γραμμή παραπέμπει σε πολεμικές αναμετρήσεις) καθώς και στις διάφορες λαβές]. Χρήσιμο είναι να σχηματιστούν πολλοί κύκλοι και πολλοί πρωτοχορευτές που θα δημιουργούν χορευτικά, ενώ οι συμμαθητές τους θα παρατηρούν αν οι κινήσεις τους διέπονται από απλότητα, φυσικότητα, αυθορμητισμό, αρμονία, χωρίς διάθεση εντυπωσιασμού, μέσα στα όρια της ευπρέπειας.

Η μύηση των παιδιών σε στοιχεία λαογραφίας, όπως καταγραφή και ταξινόμηση της ελληνικής λαϊκής φορεσιάς (ορεινές, πεδινές, νησιώτικες, αστικές, καθημερινές, νυφιάτικές, κλπ), ή η καταγραφή τοπικών εθίμων που σχετίζονται με παραδοσιακούς χορούς κινητοποιεί την περιέργεια και διευρύνει τους ορίζοντες των παιδιών.

Θέλοντας να καλλιεργήσουμε την αυτενέργεια και τη δημιουργική αναζήτηση των μαθητών μας μπορούμε να τους ωθήσουμε να αναζητήσουν τοπικούς χορούς και τραγούδια, κυρίως σε περιοχές με πλούσια λαογραφική παράδοση, να τα παρουσιάσουν στην τάξη ώστε να μεταβληθούν οι ίδιοι σε ζωντανούς φορείς της λαϊκής μας παράδοσης όπως αυτή περνά μέσα από τους αιώνες.

Απώτερη επιδίωξή μας είναι οι μαθητές να γίνουν κοινωνοί και φορείς πολιτισμού, ενός πολιτισμού ο οποίος μέσα από τη διαφορετικότητα του κάθε λαού ευαισθητοποιεί προς μια πολιτιστική αλληλεπίδραση και παραδοχή του ρόλου και της αξίας που ο καθένας έχει στο παγκόσμιο χωνευτήρι. Άλλωστε η γνώση και η κατανόηση της διαφορετικότητας είναι δρόμος που οδηγεί το άτομο προς το σεβασμό, την αποδοχή, τη συναδέλφωση και την ειρηνική συνύπαρξη με τους άλλους λαούς.

 

---