ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ:	9^Ο ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ
ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:	ΜΠΙΚΙΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ:	ΔΑΣΚΑΛΟΣ
ΜΑΘΗΣΙΑΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ:	ΝΕΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
ΥΠΗΡΕΣΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:	ΜΟΝΙΜΟΣ
ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΘΕΜΑ:	ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ
ΤΜΗΜΑ:	ΣΤ2,Ε1,Ε3
ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ:	20,23,24

ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ

«ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΕΝΝΟΙΩΝ»

(Ένα παράδειγμα.)

Έχουμε την έννοια - φράση «Οι Πόντιοι της Κατερίνης» και ορίζουμε τον τρόπο με τον οποίο θα τους προσεγγίσουμε την ώρα του Ν.Γ.Α., πώς θα τους προσεγγίσουμε διαθεματικά και με ποιες συγκεκριμένες διδακτικές ενότητες ή διδακτικές ενέργειες. Η ώρα του Νέου Γνωστικού Αντικειμένου αποτελεί ώρα στην οποία οι μαθητές οδηγούνται σε πηγές πληροφόρησης καθοδηγούμενοι από τον ίδιο το δάσκαλο ή άλλοτε από μόνοι τους, διεξάγουν έρευνες και πραγματοποιούν επισκέψεις εκτός σχολείου. Επίσης στην ίδια ώρα « επεξεργάζονται» τα όσα είδαν, άκουσαν και συνθέτουν δικά τους μικρά κείμενα. Δεν είναι λίγες οι φορές που δίνουν λύσεις ή απαντήσεις με τη φαντασία τους. Σ’ αυτό βοηθoύν και τα φυλλάδια πληροφοριών-εργασιών που ετοιμάζει εκ των προτέρων ο ίδιος ο δάσκαλος στα οποία οι μαθητές καλούνται να εργαστούν ομαδοσυνεργατικά.

Τα όσα ακολουθούν παρακάτω θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε τα παραπάνω. Επίσης παραθέτουμε παρακάτω ποιες διδακτικές ενότητες – δραστηριότητες θα γίνουν την ώρα του Ν.Γ.Α. και ποιες διδακτικές ενότητες – δραστηριότητες θα γίνουν στα άλλα μαθήματα (διαθεματική προσέγγιση).

ΟΙ ΠΟΝΤΙΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

Τι κάνουμε την ώρα του Νέου Γνωστικού Αντικειμένου:

· Δημιουργία διδακτικών ενοτήτων από τον ίδιο το δάσκαλο με ομαδοσυνεργατική μορφή.

· Οι μαθητές οδηγούνται σε πηγές πληροφόρησης καθοδηγούμενοι από το δάσκαλο. Προσεγγίζουν τη βιβλιοθήκη του Σχολείου.

· Οι μαθητές έρχονται από μόνοι τους σε επαφή με πηγές πληροφόρησης.

· Βρίσκουν πληροφορίες από εφημερίδες και περιοδικά.

· Οι μαθητές βρίσκουν πληροφορίες από εγκυκλοπαίδειες.

· Οι μαθητές βρίσκουν και φέρνουν στο σχολείο φωτογραφικό υλικό.

· Οι μαθητές επισκέπτονται την Ένωση Ποντίων Πιερίας.

· Έρευνα από πλευράς μαθητών. Οι μαθητές επισκέπτονται το Κ.Α.Π.Η. Κατερίνης και παίρνουν συνέντευξη από ηλικιωμένους Ποντίους. (Πόντος: Αδημοσίευτες Μαρτυρίες).

· Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού (Διαφάνειες).

Πώς τους προσεγγίζουμε διαθεματικά.

1. Γλώσσα:

· Διδακτική Ενότητα «Ένας γέροντας του Πόντου διηγείται»

(Από τη λαϊκή αφήγηση)

· Διδακτική Ενότητα «Καππαδόκες και Πόντιοι»

· Οι τελευταίες ώρες της Σμύρνης

2. Ιστορία:

· Ο Ελληνισμός της Θράκης και της Μικράς Ασίας.

· Η Μικρασιατική Καταστροφή.

· Η Γενοκτονία των Ποντίων.

· Η συνθήκη των Σεβρών. Η συνθήκη της Λωζάνης.

3. Μυθολογία: (Την ώρα του Ν.Γ.Α.)

· Ο μύθος του Φρίξου και της Έλλης.

· Η Αργοναυτική Εκστρατεία. (Απλή αναφορά).

· Μυθολογικά πρόσωπα.

4. Τεχνολογία: (Την ώρα του Ν.Γ.Α.)

· Εργαλεία των Ποντίων.

· Πώς έφτιαχναν το βούτυρο;

· Το αλέτρι.

· Το καντάρι.

· Πώς γινόταν ο Θερισμός; Κλπ.

5. Γεωγραφία ή Ιστορία: (Την ώρα του Ν.Γ.Α. τα εντοπίζουν πάνω στο χάρτη).

· Η Ανατολική Θράκη.

· Η Ιωνία.

· Η Μυσία.

· Η Λυκία.

· Η Καππαδοκία (Μέγας Βασίλειος-Γρηγόριος ο Θεολόγος)

· Χάρτης του Πόντου.

· Χάρτης Μικράς Ασίας και Πόντου.

· Η Σμύρνη.

· Η Πέργαμος.

· Η Αττάλεια.

· Η Καισάρεια.

· Η Τραπεζούντα κλπ.

6. Οικονομία: (Αναπτύχθηκε στην ένωση Ποντίων από την ξεναγό την ώρα του Ν.Γ.Α.)

· Βιοτεχνία ρούχων.

· Βιοτεχνία παπουτσιών.

7. Αισθητική Αγωγή:

· Οι μαθητές ζωγραφίζουν τις εντυπώσεις τους.

8. Λογοτεχνία:

· «Οι Πρόσφυγες» της Διδώς Σωτηρίου (Από το Ανθολόγιο)

9. Θρησκευτικά:

· Η Παναγία των Ποντίων – Η Παναγία Σουμελά.

· Το όρος Μελά στον Πόντο.

· Η Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο.

10.Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές:

· O Πόντος στην αρχαιότητα.

· ΠΟΝΤΙΟΙ.

· Ποντιακά Μουσικά Όργανα.

· Οι Χοροί των Ποντίων.

· Ποντιακά Κάλαντα.

11. Στη λαογραφία – Λαϊκή αφήγηση: (Την ώρα του Ν.Γ.Α.)

· Το αληθινό παραμύθι της γιαγιάς.

· Απόσπασμα από αφήγηση ντοκουμέντο. [Ο διωγμός και η προσφυγιά].

· Ήθη – Έθιμα – Παραδόσεις – Δημοτικά Τραγούδια (Τα καταγράφουν οι μαθητές από ηλικιωμένους και τα ανακοινώνουν την ώρα του Ν.Γ.Α.)

12. Στη Μουσική:

· Τα Ποντιακά Κάλαντα.( Τα τραγούδησαν στη γιορτή του σχολείου.)

Μουσικά όργανα των Ποντίων.

· Λύρα

· Γαβάλ

· Αγγείον

· Η ζουρνά και το ταούλ

· Κεμανέ

13. Στη Μουσικοκινητική: (Μαθαίνουν 3-4 χορούς από τους παρακάτω)

Εκμάθυνση Ποντιακών χορών.

· Κότσαρι

· Λάχανα

· Τρυγόνα

· Διπάτ

· Τικ

· Τας

· Πιτσάκοϊ

· Τσαντσάρα

· Λετσίνα

· Σαρίγγους

· Γέμουρα

· Πυρρίχιος

14. Σημαντικές πνευματικές μορφές της αρχαιότητας που κατάγονταν από τον Πόντο. (Απλή αναφορά)

· Διογένης ο Σινωπεύς (Κυνικός φιλόσοφος του 4^ου π. χ. αι.)

· Δίφιλος ο Σινωπεύς (Κωμικός ποιητής του 4^ου π. χ. αι.)

· Διονυσόδωρος από την Αμισό (μαθηματικός του 2^ου π.χ. αι.)

· Τυραννίων από την Αμισό (λόγιος και γραμματικός του 1^ου π.χ. αι.)

· Στράβων από την Αμάσεια (Ιστορικός-Γεωγράφος του 1^ου π. χ. αι.)

· Βάττων από τη Σινώπη (Ιστοριογράφος)

ΕΠΙΦΑΝΗ ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΑ ΑΓΙΑ ΧΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ. (Απλή αναφορά)

Φώτης Κόντογλου (1897-1965)
Μανώλης Κλομοίρης (1883-1962)
Σεφεριάδης Στυλιανός (1873-1951)
Σεφέρης Γεώργιος (1900-1971)
Βενέζης Ηλίας (Γεννήθηκε το 1904)
NELLY’S (Έλλη Σουγουτζόγλου – Σεραϊδάρη)
Ανδρόνικος Μανώλης (1919-1992)
Κάρολος Κουν (1908-1987)
Ιωάννης Ισιδωρίδης Σκυλίτσης (1819-1885)
Αδαμάντιος Κοραής
Στέλιος Σπεράντζας
Διδώ Σωτηρίου

Ο ΟΜΗΡΟΣ (Αναφέρεται ότι έχει καταγωγή από την περιοχή Χίου - Σμύρνης)

Ακολουθεί η Σύνθεση της όλης Εργασίας.

18. Παρουσίαση – Αξιολόγηση.

Νικόλαος Μπικιαρόπουλος

Δάσκαλος 9^ου Δημοτικού

Σχολείου Κατερίνης

Νέο Γνωστικό Αντικείμενο

Τάξη: Ε΄1.

7^η διδακτική ενότητα

Θέμα: «Η επίσκεψη των μαθητών στην Ένωση Ποντίων Κατερίνης»

Τετάρτη 26 Νοεμβρίου 2003

[Οι μαθητές στην προηγούμενη ενότητα πραγματοποίησαν μια έρευνα στην τάξη τους. Η έρευνα αφορούσε την καταγωγή των μαθητών. Έτσι σχημάτισαν την ομάδα των Ντόπιων, την ομάδα των Ποντίων, την ομάδα των Μικρασιατών, την ομάδα των Βλάχων, την ομάδα των Κοκκινοπλιτών, την ομάδα των Λιβαδιωτών, την ομάδα των Ηπειρωτών, την ομάδα των Αλβανών κ.λ.π. Διαπιστώνουν ότι αυτό που συμβαίνει σε μικρογραφία στην τάξη τους ισχύει και σε όλη την πόλη της Κατερίνης.]

Οι μαθητές αποφασίζουν να γνωρίσουν όλα τα φύλα καταγωγής με τη μέθοδο project. Πρώτα θέλουν να γνωρίσουν τους Πόντιους της πόλης μας, μια που η ομάδα των Ποντίων που σχημάτισαν τα παιδιά ήταν η μεγαλύτερη.

[Βρισκόμαστε στην Ένωση Ποντίων Κατερίνης.]

(Προβολή εικόνων από το Λαογραφικό Μουσείο της Ένωσης Ποντίων )

Οι ομάδες από πριν έχουν ετοιμάσει ερωτηματολόγιο και μετά την ξενάγηση που είχαν από την κ. Χατζηιωαννίδου τις υποβάλλουν ή ακόμη και κατά τη διάρκεια της ξενάγησης.

Ερωτήσεις α΄ ομάδας:

· Πότε χτίστηκε το Λαογραφικό Μουσείο της Ένωσης Ποντίων;

· Όλα αυτά τα αντικείμενα πώς τα συγκεντρώσατε; (Γνωριμία με τη λαογραφία των Ποντίων.)

Ερωτήσεις β΄ ομάδας:

· Πότε ήρθαν οι Πόντιοι στην Κατερίνη; Γιατί έφυγαν από τα μέρη τους; (Σύνδεση τοπικής ιστορίας με τη γενική ιστορία)

· Από ποιες περιοχές έφυγαν; (Το βλέπουν - βρίσκουν στο χάρτη του Μουσείου. Συνδέουν την τοπική ιστορία με τη γεωγραφία.)

Ερωτήσεις γ΄ ομάδας:

· Η τρίτη ομάδα υποβάλλει ερωτήσεις που αφορούν την καθημερινή ζωή και τη λαογραφία των Ποντίων. Οι μαθητές γνωρίζουν τις ενδυμασίες, τα ήθη και τα έθιμα, τα έπιπλα και τα σκεύη, τα εργαλεία, τα φαγητά κ.λ.π. των ποντίων.

Ερωτήσεις δ΄ ομάδας:

· Η δ΄ ομάδα υποβάλλει ερωτήσεις που αφορούν τον πολιτισμό των Ποντίων. Ποια είναι τα μουσικά τους όργανα, οι χοροί τους κ.λ.π.

(Στο μάθημα της μουσικής ακούνε ποντιακά τραγούδια ενώ στη μουσικοκινητική μαθαίνουν ποντιακούς χορούς. Στο μάθημα της γλώσσας οι πόντιοι μαθητές πραγματοποιούν ένα ποντιακό διάλογο (θέατρο-δραματοποίηση) και γιατί όχι, λένε και ένα ποντιακό ανέκδοτο.)

«Ποντιακό Ανέκδοτο»

Ύστερα από πολλά χρόνια συναντάει ο Γιωρίκας, τον Κωστίκα.

Γιωρίκας: Γεια σου Κωστίκα. Τι κάνεις; Τι κάνει η οικογένειά σου; Ο γιος σου πού βρίσκεται;

Κωστίκας: Μια χαρά είναι όλοι. Ο γιος μου σπουδάζει στη Γαλλία.

Γιωρίκας: Μπράβο! Ωραία! Αλήθεια, τι σπουδάζει ο γιος σου;

Κωστίκας: Ο γιος μου σπουδάζει λύκος.

Γιωρίκας: Τι λύκος ρε Κωστίκα; Σε ρώτησα τι σπουδάζει;

Κωστίκας: Λύκος! Λύκος! Καλά άκουσες. Είχα 500 πρόβατα και τώρα έχω μόνο 50.

(Τα άλλα τα πούλησε για να στέλνει χρήματα στο γιο του).

9^Ο Δημοτικό Σχολείο Κατερίνης

Νέο Γνωστικό Αντικείμενο

Τάξη: Ε΄1.

Δάσκαλος: Νικόλαος Μπικιαρόπουλος

Ονοματεπώνυμο μαθητή: ……………………………………..

7^η διδακτική ενότητα

Η ξενάγησή μας στο Λαογραφικό Μουσείο της Ένωσης Ποντίων Πιερίας.

(Το μυθολογικό και ιστορικό μέρος της ξενάγησης)

Δευτέρα 24 Νοεμβρίου 2003, τα τμήματα ΣΤ΄1, ΣΤ΄2 και ΣΤ΄3, επισκέπτονται το Λαογραφικό Μουσείο της Ένωσης Ποντίων που βρίσκεται δίπλα από τον δημοτικό κήπο. Εκεί μας περίμενε η κυρία Χατζηιωαννίδου, η οποία αφού μας καλωσόρισε, άρχισε να μας ξεναγεί στα ενδότερα αυτού του κτιρίου. Παρακάτω καταγράφουμε τα λόγια της ξεναγού έτσι όπως τα μαγνητοφωνήσαμε.

κ. Χατζηιωαννίδου: Βρίσκεστε στο Λαογραφικό Μουσείο της Ένωσης Ποντίων Πιερίας. Λαογραφικό Μουσείο είναι ένα Μουσείο που ασχολείται με την ζωή κάποιου λαού, μιας περιοχής ας πούμε. Διαφέρει από το Αρχαιολογικό Μουσείο, γιατί εδώ δεν θα δείτε αγάλματα ούτε οστά ούτε τίποτα που να θυμίζει Αρχαιολογικό Μουσείο. Ότι υπάρχει εδώ μέσα στο Μουσείο είναι πράγματα που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι στον Πόντο, πριν έρθουν εδώ στην Ελλάδα. Είναι, λοιπόν, πράγματα που ήρθαν από κει. Τίποτα δεν κατασκευάστηκε μετά εδώ στην Ελλάδα. Όσα φέραν και όσα διατήρησαν τα δώρησαν εδώ στο Μουσείο όταν ιδρύθηκε.

Τώρα θα πούμε λίγα πράγματα για τον Πόντο. Σίγουρα θα υπάρχουν και Πόντιοι και μη Πόντιοι ανάμεσά σας. Για να δούμε στο χάρτη πού είναι ο Πόντος. Αυτό είναι το κράτος του Πόντου.

Η ιστορία του Πόντου χάνεται στη μυθολογία με το μύθο του Φρίξου και της Έλλης. Όπως ξέρετε ο Φρίξος και η Έλλη για να γλιτώσουν από την κακιά μητριά τους ανέβηκαν σ’ ένα κριάρι που είχε χρυσόμαλλο δέρμα. Το κριάρι αυτό είχε κατέβει από τον ουρανό, λέει ο μύθος και πέταξαν προς την ανατολή, προς την Τουρκία δηλαδή την σημερινή. Όπως πετούσαν η Έλλη έπεσε στη θάλασσα, η οποία ονομάστηκε Ελλήσποντος και ο Φρίξος συνέχισε και έπεσε σε μια παραλιακή περιοχή του Πόντου που ονομαζόταν Κολχίδα. Εκεί ήταν βασιλιάς ο Αιήτης, ο οποίος είχε μια κόρη τη Μήδεια. Στον Αιήτη λοιπόν δώρησε το τομάρι από το κριάρι, το χρυσόμαλλο δέρας. Αυτό το τομάρι πήγαν να πάρουν οι Αργοναύτες με την αργοναυτική εκστρατεία. Ο Ιάσωνας παιδιά, όπως πολύ σωστά είπατε. Με αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν, οι Έλληνες φτάσαν στον Πόντο το 1000 π.χ. Πριν πολλά-πολλά χρόνια δηλαδή, γι’ αυτό λέμε ότι η ιστορία του Πόντου χάνεται στη μυθολογία. Οι πρώτοι άποικοι που έφτασαν ήταν οι Μιλήσιοι, οι οποίοι κατοίκησαν στη χερσόνησο της Σινώπης και από κει ίδρυσαν τις πρώτες αποικίες, την Τραπεζούντα, την Κερασούντα και τα Κοτύωρα. Οι αποικίες ήταν καινούριες πόλεις ή πόλεις στις οποίες υπήρχαν κάτοικοι μέσα (τοπικοί πληθυσμοί) και οι οποίες εξελληνίστηκαν. Οι αποικίες αυτές ήταν ανεξάρτητες από την Ελλάδα. Ήταν ανεξάρτητες πόλεις κράτη. Κατά την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου ιδρύθηκε το κράτος του Πόντου, το οποίο καταλύθηκε αργότερα από τους Ρωμαίους. Κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ο Πόντος ήταν επαρχία της Βυζαντινού κράτους. Ήταν τα σύνορα του Βυζαντινού κράτους, ήταν η πρώτη περιοχή που απέκρουε τις επιθέσεις των Περσών και των Αράβων. Εκείνη την εποχή ήταν χωρισμένοι οι Πόντιοι σε διάφορες επαρχίες. Στα χρόνια του Μ. Θεοδοσίου μεταφέρθηκε από την Ελλάδα στον Πόντο η εικόνα της Παναγίας. Η Παναγία Σουμελά που λέμε. Αργότερα αυτή την εικόνα μετέφεραν εδώ στην Ελλάδα, στην Βέροια συγκεκριμένα στο βουνό Βέρμιο. Αργότερα στα χρόνια του Ιουστινιανού ενώθηκαν όλες αυτές οι επαρχίες και αποτέλεσαν το κράτος του Πόντου. Το κράτος του Πόντου, είχε πρωτεύουσα την Τραπεζούντα η οποία ήταν μεγάλο πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο, άνθισαν οι τέχνες και τα γράμματα. Στην Τραπεζούντα επίσης στεγάζονταν το μεγαλύτερο Φροντιστήριο – Πανεπιστήμιο της περιοχής. Έρχονταν ακόμα και μαθητές από την Ευρώπη για να σπουδάσουν στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Το κράτος αυτό έζησε μέχρι το 1461 μ.Χ. οπότε έπεσε και η Τραπεζούντα στα χέρια των Τούρκων, οχτώ (8) χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Από τον 17^ο μέχρι τον 19^ο αιώνα ξανάρχισε πάλι να αναπτύσσεται και κατά τη διάρκεια του 1^ου παγκοσμίου πολέμου άρχισαν οι διωγμοί. Ήδη στη γύρω περιοχή είχαν εγκατασταθεί οι Νεότουρκοι οι οποίοι ήθελαν να αφομοιώσουν τους Έλληνες και να τους κάνουν δηλαδή Τούρκους. Στη συνέχεια άρχισαν διωγμοί εναντίον των Ελλήνων που ζούσαν εκεί. Αυτή η εξόντωση των Ελλήνων αποφασίστηκε το 1911, άρχισε το 1914 με 1916 και τελείωσε το 1919 με 1923, επί εποχής Κεμάλ. Ο Κεμάλ είχε διορίσει έναν διοικητή τον Τοκάλ Οσμάλ, ο οποίος είχε δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στους Έλληνες, επέβαλλε βαριά φορολογία και υποχρεωτική στρατιωτική θητεία στους Έλληνες. Φυσικά οι Έλληνες δεν ήθελαν να υπηρετήσουν σαν Τούρκοι στρατιώτες, ούτε ήθελαν να αλλάξουν θρησκεία, οπότε για να γλιτώσουν κατέφευγαν στα βουνά ή στη Ρωσία που ήταν ομόθρησκο κράτος. Το 1923 υπογράφτηκε η συνθήκη ανταλλαγής των πληθυσμών δηλαδή να φύγουν οι Τούρκοι που ζούσαν στην Ελλάδα και να πάνε στην Τουρκία και το αντίθετο να φύγουν οι Έλληνες από την Τουρκία και να γυρίσουν στην Ελλάδα. Οι Πόντιοι δεν ήρθαν άνετα, ήρθαν κυνηγημένοι. Εκείνη την εποχή ότι πράγματα έφεραν μαζί τους, αργότερα όσοι ήθελαν τα δώρισαν εδώ. Είναι δηλαδή πράγματα που κουβαλάν ιστορία μαζί τους. Αυτή είναι με λίγα λόγια η ιστορία του Πόντου.

(Συνεχίζεται με το Λαογραφικό μέρος της ξενάγησης)

«ΕΡΓΑΣΙΕΣ.»

Ομάδα 1^η: Ποιο Μουσείο ονομάζουμε Λαογραφικό και γιατί; Στην ομάδα σας να συζητήσετε πού βρίσκεται γεωγραφικά ο Πόντος

Βρείτε το πάνω στο χάρτη. Γράψτε λίγα λόγια για την πνευματική και

Πολιτιστική ανάπτυξη του Πόντου.

Ομάδα 2^η : Τι γνωρίζετε για το μύθο του Φρίξου και της Έλλης; Πώς συνδέεται μυθολογικά αυτός ο μύθος με την ιστορία του Πόντου; (Μυθολογική προσέγγιση). Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο «Ελληνικός Πολιτισμός» 1 στη σελίδα 71.

Ομάδα 3^η: Τι γνωρίζετε για την Παναγία Σουμελά; Επισκεφτήκατε ποτέ την Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο; (Η Παναγία των Ποντίων). Πώς κρίνεται το γεγονός ότι η εικόνα μεταφέρθηκε από τον Πόντο στην Ελλάδα. Γιατί μεταφέρθηκε; Τι συμπέρασμα βγάζουμε για τους Πόντιους;

Ομάδα 4^η: Ποιοι ήταν οι πρώτοι άποικοι που έφτασαν στον Πόντο; Ποιες ήταν οι τρεις πρώτες αποικίες που ιδρύθηκαν; Βρείτε τες πάνω στο χάρτη. Στα βυζαντινά χρόνια από ποιους δεχόταν επιθέσεις ο Πόντος; Στα χρόνια ποιου αυτοκράτορα ενώθηκαν οι τρεις επαρχίες και αποτέλεσαν το κράτος του Πόντου;

Ομάδα 5^η: Τι έγινε το 1461; Πότε έφυγαν οι Πόντιοι από τα μέρη τους; Γιατί έφυγαν; Τι πέρασαν; Τι ξέρεις περισσότερο για την ιστορία τους; Πώς βρέθηκαν όλα αυτά τα πράγματα στο Λαογραφικό Μουσείο της πόλη μας;

9^ο Δημοτικό Σχολείο Κατερίνης

Νέο Γνωστικό Αντικείμενο

Τμήματα: Ε΄1, Ε΄3 και ΣΤ΄2.

8^η διδακτική ενότητα

Δάσκαλος: Νικόλαος Μπικιαρόπουλος

Θέμα: «Το Λαογραφικό μέρος της ξενάγησης στην Ένωση Ποντίων Πιερίας».

Κατερίνη 1 Δεκεμβρίου 2003

«Η επίσκεψή μας στο Λαογραφικό Μουσείο της Ένωσης Ποντίων Πιερίας»

(Το λαογραφικό μέρος της ξενάγησης)

Συνέχεια από την προηγούμενη ενότητα.

Ας δούμε τώρα τι έχει μέσα το Μουσείο. Έχει κάποιες φωτογραφίες οικογενειακές και κάποιες σχολικές. Τα παιδιά τότε έβγαιναν φωτογραφίες με τους δασκάλους τους όπως και τώρα. Ένας σχολικός έλεγχος και κάποιες ακόμα φωτογραφίες. Στην πρώτη βιτρίνα αυτά τα υφάσματα που βλέπετε είναι ποδιές και στα ποντιακά λέγονται φιτάνες. Είναι ποδιές τις οποίες φορούσαν οι γυναίκες του Πόντου. Επίσης βλέπετε διάφορα κεντήματα, πράγματα τα οποία τα στρώναν στο σπίτι τους και τα χρησιμοποιούσαν. Κάποια βιβλία, ένα μουσικό βιβλίο, αυτό είναι ιατρικό βιβλίο, το Ψαλτήρι, το Ευαγγέλιο. Και εδώ το ίδιο κάποια κεντήματα και κάποιες ακόμα ποδιές.

Απ’ αυτή την πλευρά θα δούμε κάποια εργαλεία που τα χρησιμοποιούσαν εκεί. Οι κάτοικοι εκεί ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και με το να βγάζουν μεταλλεύματα όπως σίδηρο, χρυσό, άργυρο. Από εκεί είναι και ο μύθος με το χρυσόμαλλο δέρας και θα πω γιατί. Το χρυσό τότε το μαζεύανε μέσα από τα ποτάμια και ακούστε τον τρόπο. Έπαιρναν ένα δέρμα από κριάρι και όπως είναι κατσαρό το μαλλί το βυθίζανε μέσα στο ποτάμι και εκεί πάνω κολλούσαν οι κόκκοι του χρυσού. Ίσως γι’ αυτό να λέγεται χρυσόμαλλο το δέρμα του κριαριού που είχε ο Φρίξος. Έτσι το μάζευαν. Είχε πολλά ορυχεία εκεί που έβγαζαν μεταλλεύματα. Αυτές ήταν οι κύριες ασχολίες. Εδώ βλέπουμε επίσης κάποια εργαλεία και κάποια οικιακά σκεύη της εποχής εκείνης. Μια μεγάλη λεκάνη, όπου έφτιαχναν μεγάλη ποσότητα φαγητού. Αυτό εδώ που βλέπετε, το κρεμούσαν έτσι ακριβώς μέσα στην αποθήκη ή στο σπίτι τους και έφτιαχναν βούτυρο. Τότε είχαν όλα τα σπίτια πολλά ζώα και πολύ γάλα. Όταν έβραζαν το γάλα έπαιρναν το καϊμάκι και το έβαζαν μέσα σ’ αυτό το βαρέλι το κρεμασμένο οριζόντια. Στη συνέχεια το κουνούσαν πέρα δώθε, το χτυπούσαν και γίνονταν το βούτυρο. Ο καθένας το βούτυρο για την οικογένειά του το έφτιαχνε στο σπίτι του. Αυτό το εργαλείο είναι φυσερό, το χρησιμοποιούσαν οι σιδεράδες κυρίως για να δυναμώνουν τη φωτιά. Αυτό εδώ το χρησιμοποιούσανε στ’ αλώνια δηλαδή όταν θερίζανε έπαιρναν το σιτάρι και το πήγαιναν σε κάποιο χώρο καθαρό του χωραφιού που λεγόταν αλώνι για να βγάλουν το σπυρί από το στάχυ. Όπως ξέρετε όλα τότε γίνονταν με τα χέρια ή με τα ζώα. Αυτό εδώ το έβαζαν πάνω από το σιτάρι, όπως βλέπετε είχε από πάνω κάποιες μυτερές πέτρες καρφωμένες, για να τρίβουν. Έτσι έβγαζαν τα σπόρια. Αυτό εδώ είναι μυλόπετρα που τη χρησιμοποιούσαν για να αλέθουν το σιτάρι. Αυτή ήταν για κάθε σπίτι. Οι πέτρες στους μύλους ήταν πολύ πιο μεγάλες. Αυτό εδώ ήταν ένα εργαλείο για να κόβουν κλαδιά από τα δέντρα. Αυτό είναι ένα είδος εργαλείου για να σκάβουν το χωράφι. Αυτό ήταν ένα εργαλείο για να σπάνε το σιτάρι και να το κάνουν σαν τραχανά. Στο θερισμό θέριζαν με δερπάνια. Για να μπορούν να πιάνουν πολλά στάχυα μαζί φορούσαν στα δάχτυλα κάτι σαν μανικιούρια μεγάλα και επίσης για να προστατεύονται από το δερπάνι. Αυτό είναι το καντάρι, αυτό είναι το υγρασιόμετρο με το οποίο μετρούσαν την υγρασία του καπνού πριν το δέσουν. Ένα πριόνι τεράστιο για την υλοτομία είναι αυτό που βλέπετε. Τραβούσε ένας από τη μια μεριά, ένας από την άλλη και κόβανε. Διάφορα εργαλεία για το μαλλί είναι το αδράχτι και το λανάρι. Με το αδράχτι κάναν το μαλλί κλωστή. Με το λανάρι όταν κούρευαν τα πρόβατα έφτιαχναν το μαλλί αφράτο και απαλό. Εδώ βλέπετε διάφορα άλλα εργαλεία ότι διασώθηκε, μια λαβίδα και μια ραπτομηχανή χεριού. Διαπιστώνουμε ότι την εποχή εκείνη είχε αναπτυχθεί η βιοτεχνία, δηλαδή πολλές γυναίκες μαζί είχαν μια βιοτεχνία και έραβαν ρούχα. Επίσης πολλοί άνδρες μαζί δούλευαν ως τσαγκάρηδες, ένα είδος βιοτεχνίας παπουτσιών. Κάτι που δεν γνωρίζουμε είναι ότι στην περιοχή του Πόντου φορούσαν φουστανέλα οι άντρες, άλλωστε μη ξεχνάτε ότι ήταν Έλληνες που έφυγαν από δω και πήγαν εκεί, εκτός από τη γνωστή ποντιακή φορεσιά και το δείχνει αυτή η οικογενειακή φωτογραφία. Είναι άλλοι ντυμένοι με τη γνωστή ποντιακή φορεσιά και άλλοι φουστανελοφόροι. Ένα έθιμο που είχαν στον Πόντο και δεν υπήρχε στην Ελλάδα ήταν ότι έβγαζαν φωτογραφίες και στις κηδείες. Εδώ βλέπουμε φωτογραφία νεκρού σε πραγματική κηδεία. Όπως έβγαζαν στους γάμους και στα βαφτίσια, έβγαζαν και στις κηδείες, σαν ενθύμιο. Ήταν η τελευταία ημέρα που έβλεπαν το πρόσωπο – το σώμα του νεκρού.

Τώρα πώς ήταν ένα σπίτι στον Πόντο. Ένα σπίτι θα είχε την κρεβατοκάμαρα όπως βλέπετε, μπαούλα για τα ρούχα τους, μπουρνούζια, όλα κεντημένα με τα αρχικά του ονόματος της κυρίας που το φορούσε. Πρόσεχαν τα ρούχα, τους άρεσε το ωραίο. Η κούνια ενός μωρού, σκαλισμένη, προσεγμένη. Ζεσταίνονταν με το μαγκάλι ή με το τζάκι μέσα στο σπίτι όπως και εδώ. Υπήρχε και το καλό δωμάτιο στο σπίτι, το σαλόνι το σημερινό. Βλέπετε διάφορες φορεσιές από διάφορες περιοχές. Καθημερινή φορεσιά, επίσημη φορεσιά, κ. λ. π. Εκείνα τα χρόνια όταν μια οικογένεια δεν μπορούσε να στείλει όλα τα παιδιά στο σχολείο, όπως και εδώ στην Ελλάδα, έστελνε μόνο τα αγόρια. Τα κορίτσια για να μάθουν την ελληνική γλώσσα, για να μην τα ξεχάσουν τα γράμματα της άλφα βήτας τα κεντούσαν, όπως βλέπετε σε εκείνα τα κάδρα. Από κάτω γράφει ποια το κέντησε. Σας λέω, ότι αν κεντούσατε έτσι τα γράμματα δεν πρόκειται να τα ξεχνούσατε ποτέ. Στο τελευταίο κέντημα φαίνεται το λατινικό αλφάβητο και οι γλώσσες που μάθαιναν τότε ήταν γαλλικά, ρωσικά ή τουρκικά. Εκείνες οι γλώσσες τους ενδιέφεραν και τις χρησιμοποιούσαν περισσότερο.

Το σπίτι θα είχε και κουζίνα βέβαια. Η κουζίνα ήταν κάπως έτσι, με τζάκι μέσα για να μαγειρεύουνε. Μαγειρεύανε και σε σόμπες, όπως και εδώ στην Ελλάδα. Διάφορα σκεύη που χρησιμοποιούσανε όπως κατσαρόλες, τηγάνια, ένα καζάνι για να ζεσταίνουνε μεγάλη ποσότητα ή για να ζεσταίνουνε νερό κ. λ. π.

Εκείνο με τα φτερά είναι ο κουκαράς. Το κρεμούσαν στα υπόγεια, στα κελάρια, όπου ήταν τα τρόφιμα και την σαρακοστή που δεν έπρεπε να φάνε βούτυρο, τυρί κ.λ.π. γιατί νήστευαν τα μικρά παιδιά, πώς να τα διαφυλάξουν οι γονείς; Κρεμούσαν λοιπόν οι γονείς πάνω από τα τρόφιμα αυτό (μια πατάτα στην οποία είχαν καρφωμένα φτερά) και όταν ένα μικρό παιδάκι ερχόταν το βράδυ κρυφά για να φάει κουνιόταν αυτό, το παιδάκι τρόμαζε και έφευγε. Φως άλλωστε δεν υπήρχε. Η γιαγιά την ημέρα τα έλεγε: «Αλίμονό σου αν πας να φας κρυφά απ’ αυτά που δεν πρέπει. Θα σε φάει ο κουκαράς».

Ελάτε τώρα να δούμε και κάποια βιβλία που είχανε, γαλλοελληνικό λεξικό, ελληνοτουρκικό, βιβλία παμπάλαια. Σ’ αυτό το βιβλίο που γράφει λογιστής αναφέρει πώς πρέπει το κάθε σπίτι να διαχειρίζεται τα χρήματα και να προκόβει. Στο άλλο βιβλίο δίνει συμβουλές για τη χρησιμότητα του κρασιού ή πώς να το κάνουν ή για το βούτυρο ή για το γάλα και άλλα διάφορα. Ένα γυναικείο πορτοφολάκι. Και γιατί τόσο μικρό; Τότε αρχηγός του σπιτιού ήταν ο άντρας. Αυτός κρατούσε τα χρήματα οπότε η γυναίκα δεν χρειαζόταν μεγάλο πορτοφόλι αφού δεν είχε δικά της χρήματα. Εκεί έβαζε κανένα κέρμα για το κερί της εκκλησίας.

Και τώρα απολαύστε μόνοι σας το Λαογραφικό Μουσείο της Ένωσης Ποντίων Πιερίας.

«Ομαδικές εργασίες»

1^η ομάδα: Στην ομάδα σας να συζητήσετε, ποια εργαλεία χρησιμοποιούσαν στον Πόντο; Ποιο απ’ όλα σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και γιατί;

2^η ομάδα: Στην ομάδα σας να συζητήσετε για τις ασχολίες των κατοίκων του Πόντου. Ύστερα απ’ όσα ακούσατε στην ξενάγηση οι Πόντιοι διακρίνονταν για την εργατικότητά τους και τη γενικότερη πρόοδό τους. Γράψτε λίγα λόγια για τις λέξεις εργατικότητα και πρόοδος.

3^η ομάδα: Στην ομάδα σας να συζητήσετε, πώς έφτιαχναν το βούτυρο; Επίσης πώς γινόταν ο θερισμός; Ποια εργαλεία χρησιμοποιούσαν;

4^η ομάδα: Στην ομάδα σας να συζητήσετε για την ανάπτυξη της οικονομίας του Πόντου. Ποιο είδος βιοτεχνίας αναπτύχθηκε;

5^η ομάδα: Στην ομάδα σας να περιγράψετε, πώς ήταν ένα σπίτι του Πόντου; Τι φορούσαν;

«Προς όλες τις ομάδες»

· Ποια η θέση της γυναίκας στον Πόντο; Συγκρίνετέ την με την σημερινή. Δικαιολογήστε τα συμπεράσματά σας.

· Τι σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση από την «ξενάγησή» σας στον Πόντο; Ποιο είναι το χαρακτηριστικό μουσικό όργανο των Ποντίων; Ξέρετε να χορεύετε ποντιακούς χορούς; Ζητήστε από την κυρία Νατάσα να σας μάθει μερικούς.

Νέο Γνωστικό Αντικείμενο

Τμήματα Στ΄2, Ε΄1 και Ε΄3

Δάσκαλος: Νικόλαος Μπικιαρόπουλος

ΚΑΠΠΑΔΟΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΝΤΙΟΙ (Σχόλια από το βιβλίο του δασκάλου).

Οι «Καππαδόκες και Πόντιοι» είναι αποσπάσματα από το βιβλίο του Χρ. Σαμουηλίδη «Καραμανίτες». Θέμα του βιβλίου αυτού, όπως και των άλλων έργων του συγγραφέα («Μαύρη θάλασσα», «Χρονικό του Πόντου», «Ακριτική γενιά») είναι ο Ελληνισμός της μικρασιατικής Καππαδοκίας και του Πόντου.

Στο συγκεκριμένο κείμενο ο συγγραφέας βρίσκει την ευκαιρία ν’ αναφερθεί, μέσα από την περιγραφή ενός περιστατικού, στο φρόνημα των Ποντίων, που παραμένει ακμαίο παρά τη δυστυχία και τις συμφορές που τους βρήκαν.

Καππαδόκες και Πόντιοι έρχονται –μετά την καταστροφή του 1922 και την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης- πρόσφυγες στην Ελλάδα. Μαζί με τις άλλες συμφορές του ξεριζωμού, κουβαλούν μαζί τους και μια επιδημία κι αυτό υποχρεώνει τις ελληνικές αρχές να κατευθύνουν τα καράβια με τους πρόσφυγες σε λιμανάκια – καραντίνες. Περιμένοντας ν’ αποβιβαστούν σ’ ένα τέτοιο λιμάνι, στον Αϊ-Γιώργη, οι Καππαδόκες παρακολουθούν την αποβίβαση των Ποντίων, που γίνεται από άλλο καράβι με … μουσική και παθιασμένους χορούς. Αυτό το παράξενο θέαμα δίνει κουράγιο στους Καππαδόκες και τους κάνει να εκφραστούν με θαυμασμό για τη βασανισμένη αλλά πεισματάρικη («σέρτικη») ράτσα των Ποντίων. Τα σχόλιά τους για τους Ποντίους μας φέρνουν στο νου τους στίχους του Ρίτσου για τη Ρωμιοσύνη. Για τη Ρωμιοσύνη που δε χρειάζεται οίκτο και δάκρυα για τις συμφορές της, γιατί μπορεί να «πετιέται αποξαρχής», να «αντριεύει» και να «θεριεύει». Αυτός ο συνειρμός μας κάνει να δούμε τους Ποντίους έτσι όπως τους βλέπει κι ο συγγραφέας: σαν ένα ζωντανό και αντιπροσωπευτικό κομμάτι του Ελληνισμού.

(Μετά τη μικρασιατική καταστροφή –1922- και την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης έγινε ανταλλαγή ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών. Ανάμεσα στους Μικρασιάτες Έλληνες που πέρασαν στην Ελλάδα ήταν οι Καππαδόκες και οι Πόντιοι. Μαζί με τις άλλες συμφορές του ξεριζωμού τους βρήκε και μια επιδημία, με αποτέλεσμα να μην τους αφήνουν να αποβιβαστούν πουθενά).

(Διδακτική Ενότητα προς τους μαθητές. Μπορεί να γίνει την ώρα του Ν.Γ.Α. ή στο μάθημα της Γλώσσας).

Καππαδόκες και Πόντιοι - Το φρόνημα των Ποντίων

Το καράβι με τα εξαθλιωμένα και τσακισμένα κορμιά των προσφύγων πλησίαζε στο λιμάνι του Πειραιά. Έκανε μανούβρες, για να πλευρίσει σε μια προβλήτα, μα οι λιμενοφύλακες και οι αστυνομικοί απαγόρευσαν στον καπετάνιο να αράξει και να κατεβάσει τους τυραννισμένους επιβάτες του.

- Στον Αϊ-Γιώργη! Ολοταχώς!

Ο καπετάνιος έστριψε το τιμόνι κατά το ξερονήσι του Αϊ-Γιώργη. Φτάνοντας εκεί, ύστερα από ώρα, η Υγειονομική Υπηρεσία δεν του επέτρεψε να ξεφορτώσει. Στον όρμο του νησιού ήταν αραγμένο ένα μεγάλο καράβι, απ’ όπου ξεμπούκαραν γυναικόπαιδα και άντρες ντυμένοι με μαύρη στολή, με μπότες και μαύρο πασλίκι δεμένο στο κεφάλι τους.

- Τι είναι αυτοί; Ρώτησε ο Γιορδάνη-εφέντης.

- Πόντιοι, απάντησε ο Γιουβανάκης. Τους γνώρισα στη Σαμψούντα κάποτε. Αυτή είναι η στολή τους, η ζίπκα, όπως τη λένε.

Κείνη τη στιγμή οι Καππαδόκες παρακολούθησαν από μακριά ένα παράξενο θέαμα, που τους έδωσε κουράγιο στη δική τους δυστυχία: Οι Πόντιοι με τις στενές βράκες πηδούσαν απ’ το καράβι και, μόλις πατούσαν το πόδι τους στη γη, έσκυβαν να φιλήσουν το χώμα της. Μετά άντρες, γυναίκες έπιαναν τα χέρια και χόρευαν ζωηρούς κυκλικούς χορούς, με ρυθμικά τινάγματα, γύρω σ’ ένα λυράρη που έπαιζε και στριφογύριζε φρενιασμένα. Οι χορευτές, χτυπώντας τα πόδια στη γη, έβγαζαν δυνατά λυτρωτικά επιφωνήματα, που ακούγονταν ως το καράβι με τους Καραμανίτες.

-Τι επιδημία μας λέει τούτος, είπε ο Γιουβανάκης, καθισμένος δίπλα στον καπετάνιο. Αυτοί χορεύουνε κει πέρα!.

-Είναι σέρτικη ράτσα οι Πόντιοι, απάντησε ο καπετάνιος. Έχω κουβαλήσει από δαύτους, απ’ τα 1922 ακόμα, καραβιές και καραβιές, απ’ τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, και τους ξέρω καλά. Πεθαίνουν οι πεθαμένοι, μα οι ζωντανοί χορεύουν. Συνήθισαν το θάνατο στην επανάσταση που σήκωσαν για την ανεξαρτησία του Πόντου. Έπαθαν του Χριστού τα Πάθη. Δυο στους πέντε δεν έζησαν. Φιλιώθηκαν με το Χάροντα. Τους έγινε καθημερινό κακό, σαν τον μαύρο ύπνο.

- Τράβηξαν πολλά οι Πόντιοι. Καταστράφηκαν! Το άκουσα κι εγώ.

- Ανθρώπινο μυαλό δε χωράει το τι πάθανε!

Χρήστος Σαμουηλίδης

Πιθανές δύσκολες λέξεις και φράσεις:

- πασλίκι: κεφαλομάντιλο που φορούν οι Πόντιοι - σέρτικι ράτσα: δυνατή, ζόρικι ράτσα - έκανε μανούβρες, για να πλευρίσει σε μια προβλήτα ( ο καπετάνιος, με κατάλληλους χειρισμούς, κινούσε το πλοίο προσπαθώντας να το φέρει δίπλα στην προβλήτα ) - ξεμπάρκαραν (αποβιβάστηκαν) – στριφογύριζε φρενιασμένα – λυτρωτικά επιφωνήματα (επιφωνήματα που τους ανακούφιζαν από τα βάσανά τους) – φιλιώθηκαν με το Χάροντα (συνήθισαν το θάνατο και δεν τον φοβούνται πολύ).

Εργασίες ομαδικής μορφής.

1. Στην ομάδα σας: (Ομάδα 1^η)

α) να συζητήσετε ό,τι γνωρίζετε για τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη Συνθήκη της Λωζάνης.

β) από πού ήρθαν οι Καππαδόκες και οι Πόντιοι στην Ελλάδα; (Βρείτε στο χάρτη από πού περίπου ξεκίνησαν).

2. Ομάδα 2^η:

α) Γιατί οι ελληνικές αρχές δεν άφηναν τους πρόσφυγες να αποβιβαστούν όπου ήθελαν εκείνοι; Πώς κρίνεται τη στάση αυτή των ελληνικών αρχών; Ήταν σωστή; Γιατί;

β) Τι θα πει η λέξη καραντίνα και τι σχέση έχει η καραντίνα με τους Καππαδόκες και τους Πόντιους;

3. Ομάδα 3^η:

α) Στην ομάδα σας, να συζητήσετε ποιο παράξενο θέαμα αντίκρισαν οι Καππαδόκες, ενώ περίμεναν να αποβιβαστούν στο νησί.

β) Ποια πρόσωπα συζητούσαν για το θέαμα αυτό και πώς άρχισε η συζήτηση;

4. Ομάδα 4^η:

α) Στην ομάδα σας, να ερμηνεύσετε τη στάση του καπετάνιου που μπήκε στη συζήτηση για τους Ποντίους. (Διαβάστε τα λόγια του και ρωτήστε ό,τι δεν καταλαβαίνετε).

β) Γνωρίζετε τους στίχους του Γιάννη Ρίτσου για τη Ρωμιοσύνη; Έχουν σχέση οι στίχοι αυτοί με τα λόγια του καπετάνιου για τους Πόντιους; Γιατί;

Προς όλες τις ομάδες.

«Σκέφτομαι και γράφω μια φανταστική συνέντευξη από ένα πρόσφυγα του Πόντου.»

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΟΠΟΥ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣΑΝ ΕΛΛΗΝΕΣ

(ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ)

Νικόλαος Μπικιαρόπουλος

Δάσκαλος 9^ου Δημοτικού

Σχολείου Κατερίνης