Λεονάρντο ντε Φιγκερόα (Leonardo de Figueroa), αρχιτέκτονας, 1650-1730
Τόπος: Σεβίλλη, Ανδαλουσία, Ισπανία Έτος δημιουργίας: 1682
Βιογραφικό:
Ο Ισπανός αρχιτέκτονας Λεονάρντο ντε Φιγκερόα γεννήθηκε στη Σεβίλλη. Έχτισε αρκετά από τα σημαντικότερα οικοδομήματα στη γενέτειρά του. Διακρίθηκε για την πολυπλοκότητα με την οποία σχεδίαζε την επιφάνεια των έργων του. Το στιλ του ήταν το μπαρόκ*, εμπλουτισμένο με ιταλικές επιδράσεις και με καθαρά σεβιλλιάνικα μοτίβα. Η εκκλησία του Σαν Λούις (1699-1731) είναι ένα χαρακτηριστικό μεγαλούργημά του, που ανήκει στο στιλ της εποχής μπαρόκ. Ο ίδιος δημιούργησε και ολοκλήρωσε τις εργασίες της εκκλησίας του Σαν Σαλβαντόρ (1696-1711).
Σύντομο ιστορικό:
Το πασίγνωστο αυτό κτίριο βρίσκεται στη Σεβίλλη της Ισπανίας. Χτίστηκε το 1682, αλλά πήρε τη σημερινή του μορφή σταδιακά, μέχρι που ολοκληρώθηκε το 1796. Ο αρχικός προορισμός του ήταν να στεγάσει το Ναυτικό Πανεπιστήμιο και γι’ αυτό πήρε το όνομά του από τον Σαν Τέλμο, ο οποίος ήταν ο προστάτης των ναυτικών. Από το 1849 μέχρι το 1893 έγινε η κύρια κατοικία του δούκα του Μοντπενσιέ. Σήμερα είναι η έδρα της τοπικής κυβέρνησης της Ανδαλουσίας.
Παρουσίαση του έργου:
Το μέγαρο του Σαν Τέλμο είναι ένα μεγάλο διώροφο κτίριο, που μαγνητίζει το βλέμμα του επισκέπτη εξαιτίας της περίφημης τριώροφης κεντρικής εισόδου του στη βόρεια πλευρά, η οποία είναι πομποδώς μεγαλοπρεπής. Η διακόσμησή της είναι ιδιαίτερα φορτωμένη και τα στοιχεία της δείχνουν να αγνοούν την έννοια της λειτουργικότητας του κτιρίου.
Το κέντρο της όψης του κτιρίου με την είσοδο είναι χαρακτηριστικό της υπερβολής του μπαρόκ. Υπάρχουν διακοσμητικοί κίονες και στους τρεις ορόφους, από δύο ή τέσσερις σε κάθε όροφο, που θυμίζουν όψιμα ρωμαϊκά αρχιτεκτονήματα. Στην επίστεψη υπάρχει τοξωτό αέτωμα.
Οι κυρτές και οι κοίλες επιφάνειες στις προσόψεις είναι χαρακτηριστικό του μπαρόκ, ενώ το κοίλο δηλώνει υποδοχή. Έχουν καταργηθεί οι ευθείες γραμμές και έχουν αντικατασταθεί από καμπύλες και κυματοειδείς κινήσεις.
Γύρω από τους κίονες υπάρχουν αγάλματα με ανθρώπινες φιγούρες, οι οποίες με αλληγορικό τρόπο παρουσιάζουν διάφορες τέχνες και επιστήμες. Διακρίνονται επίσης αγάλματα με φημισμένες προσωπικότητες στην ιστορία της Σεβίλλης.
Στον τρίτο όροφο της εισόδου, στο κέντρο του τοξωτού ανοίγματος, βρίσκεται το άγαλμα του Σαν Τέλμο, που κρατά ένα πλοίο και ναυτικούς χάρτες. Δίπλα ο Σαν Φερνάντο κρατά ένα σπαθί και ο Σαν Ερμενετζίλντο κρατά έναν σταυρό.
Η όψη με τους κίονες, τα αγάλματα, το μπαλκόνι και τα πλούσια διακοσμητικά στοιχεία θυμίζει θεατρικό σκηνικό. Τα αγάλματα και οι κίονες προεξέχουν και δε βοηθούν στην ανάδειξη του δομικού οργανισμού του κτιρίου, κρύβουν τα όρια των τοίχων, αλλοιώνουν τα περιγράμματα των φερόντων στοιχείων και διαλύουν την πλαστική μορφή του κτιρίου.
Έντονη αντίθεση υπάρχει ανάμεσα στην είσοδο και την υπόλοιπη όψη του κτιρίου, η οποία είναι λιτή και αυστηρά γεωμετρική, με ανοίγματα τοποθετημένα συμμετρικά σε κάθετους άξονες και ορθογώνιες επίπεδες διακοσμητικές παραστάδες. Τα όμοια ανοίγματα επαναλαμβάνονται ρυθμικά και σταθερά σε όλο το μήκος της όψης.
Η περίφημη κεντρική είσοδος ολοκληρώθηκε το 1734 από τον Αντόνιο Ματίας ντε Φιγκερόα. Το στιλ της θεωρείται ένα από τα καλύτερα παραδείγματα του ισπανικού μπαρόκ.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Μπαρόκ:
Ο όρος προέρχεται από την πορτογαλική λέξη barrocco, που σημαίνει το ασύμμετρο, το ακανόνιστο μαργαριτάρι, και είχε αρχικά μειωτική χροιά. Ο ρυθμός μπαρόκ άνθησε την περίοδο μετά την Αναγέννηση και μέχρι την εμφάνιση του νεοκλασικισμού (μέσα του 16ου μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα). Εκπροσωπεί μια εποχή που θεωρείται από πολλούς παρακμιακή. Έχει τις ρίζες του στο έργο του Μιχαήλ Αγγέλου. Το μπαρόκ στην αρχιτεκτονική είναι βαρύ και χαρακτηρίζεται από το ακανόνιστο, το θεατρικό, την υπερβολή της καμπύλης γραμμής, τα καμπύλα ή τεθλασμένα αετώματα, τις διακοσμητικές ζωφόρους, τις κοιλότητες. Οι εξωτερικές όψεις τονίζουν φωτεινές και σκιερές επιφάνειες. Προεξέχουν οι κόχες, οι παραστάδες, τα γείσα και τα αετώματα, και κυριαρχούν τα λεπτά διακοσμητικά, που προεξέχουν επίσης. Η τεχνοτροπία αυτή εμφανίστηκε στην Ιταλία και στη συνέχεια διαδόθηκε στην Ευρώπη. Γνωστά αρχιτεκτονήματα είναι η Βίλα Μποργκέζε του Μ. Λόγκι στη Ρώμη, η κιονοστοιχία του Μπερνίνι στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης κ.ά. Στην Ελλάδα οι επιδράσεις μπαρόκ ήρθαν μέσω Ιταλίας στα Επτάνησα και στην Κρήτη και μέσω Τουρκίας στο Πήλιο και στη Μακεδονία.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Τι σας κάνει εντύπωση σ’ αυτό το αρχιτεκτόνημα;
Εντυπωσιάζουν η πολυπλοκότητα και ο πλούτος της διακόσμησης, που φτάνει στην υπερβολή. Εντυπωσιακό είναι επίσης το γεγονός ότι οι κίονες, που κανονικά έχουν τον ρόλο της στήριξης του κτιρίου, εδώ παίζουν διακοσμητικό ρόλο. Η είσοδος ξαφνιάζει με την πρωτοτυπία της και με την ποικιλία των στοιχείων που συνταιριάζονται σε ένα σύνολο. Αγάλματα, ανάγλυφα, κενά, όγκοι, συνδυασμός διαφορετικών στιλ, κοίλες και κυρτές επιφάνειες σε ένα σύνολο ενοποιημένο αισθητικά κτλ. Απόκρυψη
2. Πώς ενοποιείται η είσοδος με την υπόλοιπη όψη του κτιρίου;
Η είσοδος έχει βαρύ στιλ μπαρόκ, ενώ το υπόλοιπο κτίριο είναι λιτό και γεωμετρικά συμμετρικό. Η είσοδος είναι σε λευκό-γκρι χρώμα, ενώ το υπόλοιπο κτίριο σε κόκκινη ώχρα. Η είσοδος είναι σαν κόσμημα στη μέση ακριβώς όλης της όψης του κτιρίου. Υπάρχει ενότητα μέσα από την αντίθεση. Στοιχεία ενότητας είναι η συνέχεια του κάθε ορόφου. Το κτίριο είναι διώροφο, ενώ η είσοδος τριώροφη. Ο τρίτος όροφος της εισόδου λειτουργεί ως κέντρο και κορυφή όλου του κτιρίου. Απόκρυψη
Παρ’ όλη την πολυπλοκότητα των στοιχείων η είσοδος είναι ένα ενιαίο σύνολο. Τα στοιχεία που ενοποιούν το κτίριο βασίζονται στη συμμετρία και στην επανάληψη. Η είσοδος έχει δημιουργηθεί πάνω σε έναν κάθετο άξονα, που χωρίζει το οικοδόμημα σε δύο ακριβώς συμμετρικές και απόλυτα όμοιες πλευρές. Στο κέντρο κάθε ορόφου υπάρχει ένα άνοιγμα στο οποίο κυριαρχούν οι καμπύλες. Υπάρχουν συνολικά τρία αρμονικά ανοίγματα στον κάθετο άξονα. Στο ισόγειο είναι το κεντρικό άνοιγμα της εισόδου. Στον πρώτο όροφο υπάρχουν ένα άνοιγμα και ένα ημισφαιρικό μπαλκόνι και στον τελευταίο όροφο υπάρχει το αψιδωτό άνοιγμα στο οποίο στέκεται το άγαλμα του Αγίου Τέλμο.
Το σύνολο χαρακτηρίζεται από μια πυραμιδοειδή τάση, καθώς στον κάτω όροφο υπάρχουν περισσότεροι κίονες οι οποίοι αναπτύσσονται σε πλάτος, ενώ στον τελευταίο όροφο οι κίονες είναι λεπτότεροι και λιγότεροι και το πλάτος του ορόφου μικρότερο. Όλα τα επιμέρους στοιχεία υπηρετούν το σύνολο. Μπροστά σε κάθε κίονα του μεσαίου ορόφου υπάρχει ένα άγαλμα. Οι κίονες αυτοί είναι λιτοί, σε αντίθεση με τους κίονες του ισογείου οι οποίοι δεν έχουν αγάλματα, αλλά έχουν έντονες ανάγλυφες διακοσμήσεις κτλ. Απόκρυψη
4. Για ποιους λόγους νομίζετε ότι η είσοδος του μεγάρου έχει αυτή την εντυπωσιακή μορφή;
Η εποχή του μπαρόκ (1600-1750) είναι μια ταραγμένη εποχή. Έχει τελειώσει η Αναγέννηση και η ισορροπία της. Τώρα στην τέχνη κυριαρχεί η αναζήτηση, η υπερβολική φαντασία, η επιτήδευση, η προσπάθεια εντυπωσιασμού, η επίδειξη της δεξιοτεχνίας.
Η είσοδος έγινε εντυπωσιακή για να προβάλει το κύρος του Ναυτικού Πανεπιστημίου. Ήταν επίσης μια αφορμή για να επιδείξει ο αρχιτέκτονας τις πρωτότυπες ιδέες του και τη δυναμική του φαντασία. Η εξουσία προβάλλεται έτσι ως προστάτιδα των επιστημών και επιβάλλεται. Απόκρυψη
5. Πότε έχουν παρατηρηθεί ξανά στην ιστορία της τέχνης παρόμοιες τάσεις μ’ αυτές του μπαρόκ;
Τα έργα γλυπτικής των ελληνιστικών χρόνων έχουν τα ίδια περίπου χαρακτηριστικά: επίδειξη δεξιοτεχνίας, υπερβολή στην κίνηση, πολυπλοκότητα κτλ. Ωστόσο, στην τέχνη παρατηρείται συχνά το φαινόμενο μια περίοδο ισορροπίας να τη διαδέχεται η έντονη αναζήτηση, που φτάνει πολλές φορές στην υπερβολή. Απόκρυψη
Ιδιόρρυθμη, παράξενη, εκκεντρική, εντυπωσιακή, υπερβολική, ψευδαισθητική, γεμάτη λεπτομέρειες που αποκτούν αξία μόνο σε σχέση και συνάρτηση με το σύνολο. Απόκρυψη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Μελετήστε το μπαρόκ σε διάφορες μορφές τέχνης, όπως στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στην αρχιτεκτονική, στη μουσική, στη λογοτεχνία κτλ., και διαπιστώστε τα κοινά χαρακτηριστικά.
2. Βρείτε και παρουσιάστε στην τάξη παραδείγματα αρχιτεκτονικής μπαρόκ στον ελληνικό χώρο (Ιόνια Νησιά, Κρήτη, Πήλιο, Μακεδονία κτλ.).
3. Επιλέξτε έναν καλλιτέχνη μπαρόκ και μελετήστε τα έργα του.
4. Μελετήστε αρχιτεκτονήματα της Ισπανίας με αραβικές και μπαρόκ επιδράσεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Falcon Marquez, T. (1991). El Palacio de San Telmo. Sevilla: Gever.
2.Ribelot, Alb. (2001). Vida azarosa del Palacio de San Telmo: su historia y administracion eclesiastica. Sevilla: Marsay.
3.Vazquez Soto, J.M., Vazquez Consuegra, G., Torres Vela, J. (1990). San Telmo, biografia de un palacio. Sevilla: Consejeria de Cultura.
Πρόκειται για δύο επιβλητικά δημόσια κτίρια, των οποίων οι προσόψεις είναι εντυπωσιακές και ιδιαίτερα μελετημένες. Οι προσόψεις και των δύο κτιρίων είναι απόλυτα συμμετρικές ως προς έναν κάθετο άξονα. Οι δημιουργοί τους χρησιμοποιούν κίονες και τοξωτά ανοίγματα.
Οι προσόψεις έχουν ισόγειο και δύο ορόφους. Αντανακλούν την εποχή κατά την οποία χτίστηκαν. Εκφράζουν με τον αρτιότερο τρόπο την έμπνευση των δημιουργών τους, οι οποίοι είναι περίφημοι αρχιτέκτονες. Έχουν συνέπεια ύφους. Τα οικοδομήματα αυτά βρίσκονται στην Ευρώπη, είναι αφιερωμένα σε έναν άγιο και έχουν θρησκευτικό χαρακτήρα. Απόκρυψη
2. Ποιες διαφορές διακρίνετε ανάμεσα στα δύο οικοδομήματα;
Έχουν χτιστεί με διαφορά δύο αιώνων, το ένα στην Ιταλία και το άλλο στην Ισπανία. Ο Σαν Τέλμο είναι δημόσιο κτίριο, ενώ ο Άγιος Ανδρέας είναι εκκλησία. Η κυριότερη διαφορά τους είναι βεβαίως το ύφος τους. Ο Σαν Τέλμο είναι κτίριο μπαρόκ, ενώ ο Άγιος Ανδρέας είναι αναγεννησιακό. Το μπαρόκ κτίριο είναι καμπυλόγραμμο, υπερβολικό, φορτωμένο, έχει πολλές λεπτομέρειες, υπερβολική διακόσμηση, αγάλματα, διαφοροποιημένα ανοίγματα, συνταίριασμα διαφορετικού ρυθμού κιόνων, έντονες εσοχές και εξοχές κτλ. Το αναγεννησιακό κτίριο είναι αυστηρό και λιτό, επίπεδο. Το χαρακτηρίζουν οι ευθείες γραμμές και τα καθαρά γεωμετρικά σχήματα. Συνδέεται οπτικά με τα κτίρια του παρελθόντος, αρχαίους ελληνικούς ναούς και ρωμαϊκά κτίρια. Απόκρυψη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Σχεδιάστε εκ του φυσικού κτίρια που σας κάνουν εντύπωση. Παρουσιάστε τα σχέδιά σας στην τάξη, εξηγώντας τι σας εντυπωσίασε.
2. Φωτογραφίστε και σχεδιάστε από διαφορετικές γωνίες την εκκλησία της γειτονιάς σας. Φωτογραφίστε επίσης λεπτομέρειες του κτιρίου και το εσωτερικό του. Βρείτε πληροφορίες για την εκκλησία και γράψτε μια εργασία, στην οποία θα συμπεριλάβετε τις φωτογραφίες και τα σκίτσα σας.
3. Επιλέξτε ένα αρχιτεκτονικό στιλ, μελετήστε το και παρουσιάστε το με εικόνες, πληροφορίες, σχόλια και σκίτσα δικά σας.