Υλικό: παριανό μάρμαρο Έτος δημιουργίας: 190 π.Χ. Τόπος διατήρησης: Μουσείο Λούβρου, Παρίσι, Γαλλία Διαστάσεις: ύψος 275 εκ. (328 εκ. Με τη βάση του)
Σύντομο ιστορικό:
Η Νίκη* της Σαμοθράκης είναι ένα ελληνιστικό* γλυπτό του 2ου π.Χ. αιώνα σκαλισμένο σε παριανό μάρμαρο, που παριστάνει τη θεά Νίκη. Το γλυπτό βρέθηκε στη Σαμοθράκη το 1863, σπασμένο σε πολλά κομμάτια, και μεταφέρθηκε στο Μουσείο του Λούβρου. Το κεφάλι και το αριστερό χέρι της Νίκης δε βρέθηκαν ποτέ. Το άγαλμα ήταν στημένο πάνω σε μια βάση με μορφή πλώρης πλοίου, βασικά κομμάτια της οποίας έχουν βρεθεί.
Το ιερό της Σαμοθράκης ήταν αφιερωμένο στους Καβείρους, θεότητες της γονιμότητας, οι οποίοι προστάτευαν τους ναυτικούς και έδιναν δύναμη σε όσους πολεμούσαν. Η τοποθέτηση του αγάλματος της Νίκης σε ένα ακρόπλωρο αποτελούσε θρησκευτική πράξη απόδοσης φόρου τιμής σ’ αυτές τις θεότητες για τη βοήθεια που προσέφεραν στους νικητές-αναθέτες.
Ο καλλιτέχνης που δημιούργησε το γλυπτό δεν είναι γνωστός με βεβαιότητα, αν και ένα απόσπασμα από την επιγραφή στη βάση του γλυπτού περιλαμβάνει τη λέξη «Ρόδιος».
Πιστεύεται ότι το έργο ήταν ανάθημα της Ρόδου, της πιο μεγάλης ναυτικής δύναμης εκείνης της εποχής στο Αιγαίο, προς ανάμνηση μιας συγκεκριμένης νίκης σε ναυμαχία. Το χρώμα του μαρμάρου και ο τύπος του πλοίου που αποτελεί τη βάση του γλυπτού παραπέμπουν σε έργο που πιθανόν να προέρχεται από τη Ρόδο.
Σύμφωνα με άλλες πηγές, το γλυπτό ήταν αφιέρωμα του Μακεδόνα στρατηγού Δημητρίου του Πολιορκητή έπειτα από μια νικηφόρα ναυμαχία στην Κύπρο.
Παρουσίαση του έργου:
Η Νίκη της Σαμοθράκης θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ελληνικής τέχνης. Η θεά Νίκη παρουσιάζεται με τη μορφή μιας φτερωτής γυναίκας η οποία κατέβηκε από τον ουρανό, για να αναγγείλει τη νίκη στον στόλο που κέρδισε τη μάχη. Αναπαριστάνεται η στιγμή ακριβώς της προσγείωσης της θεάς, λίγο πριν αυτή σταθεί τελικά στην πλώρη του πλοίου, ενάντια στον δυνατό άνεμο που κάνει τα ενδύματά της να κυματίζουν. Το άγαλμα σμιλεύτηκε σε παριανό μάρμαρο, σε μέγεθος μεγαλύτερο από το φυσικό.
Στο δεξί χέρι της κρατούσε μάλλον μια σάλπιγγα, που θα την έφερε κοντά στα χείλη, ενώ στο αριστερό κρατούσε ίσως κάποιο λάφυρο ή τρόπαιο από τη μάχη.
Το πτυχωτό ένδυμα κολλά πάνω στο σώμα της σαν να είναι βρεγμένο. Το ένδυμα, που γλιστρά από τους ώμους της, κυματίζει πίσω της και τυλίγεται γύρω από τα πόδια της.
Τα δυνατά φτερά της θεάς μοιάζουν έτοιμα να την απογειώσουν ξανά. Παρά τους αιώνες που έχουν περάσει διατηρούν ακόμη και σήμερα μια αξιοθαύμαστη αναπαραστατική ακρίβεια.
Η κίνηση του έργου είναι σπειροειδής και η σύνθεσή του δίνει την εντύπωση ότι ανοίγεται οπτικά προς διάφορες κατευθύνσεις. Αυτό το πετυχαίνει ο καλλιτέχνης με τις οξείες γωνίες των φτερών, την προβολή του αριστερού ποδιού και την έμφαση που δίνει στο ένδυμα το οποίο κυματίζει ανάμεσα στα πόδια της θεότητας. Ο γλύπτης, από τον τρόπο με τον οποίο σκαλίζει το μάρμαρο, αποκαλύπτει το γυναικείο σώμα με μεγάλη δεξιοτεχνία και δίνει με έξοχο τρόπο την εντύπωση του λεπτού και βρεγμένου υφάσματος, που άλλοτε κολλάει στο σώμα και άλλοτε κυματίζει στον άνεμο.
Το μεγάλο αυτό έργο, το οποίο πιθανόν να χρησιμοποιούνταν ως βωμός, ήταν τοποθετημένο σε ανοιχτό και ψηλό χώρο κοντά στο ιερό. Σ’ αυτή τη θέση ίσως να υπήρχε μια μικρή τεχνητή λίμνη, μέσα στην οποία το πλοίο έμοιαζε να πλέει.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Νίκη:
Η Νίκη στην αρχαία ελληνική θρησκεία και μυθολογία ήταν η προσωποποίηση της νίκης, της επικράτησης επί των αντιπάλων. Ήταν κόρη του Τιτάνα Πάλλαντα και της Στύγας. Υπήρξε δημοφιλές θέμα στην τέχνη και συνήθως παριστανόταν με φτερά και κρατώντας ένα στεφάνι ή ένα κλαδί φοίνικα.
Ελληνιστική γλυπτική:
Η ελληνιστική περίοδος ξεκινά από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. και διαρκεί ως το 31 π.Χ. (ήττα της Κλεοπάτρας στο Άκτιο). Το ύφος των γλυπτών δεν είναι ενιαίο, αλλά γενικά τα έργα της εποχής εκείνης χαρακτηρίζονται από μεγάλη δεξιοτεχνία, από μια υπερβολή στην έκφραση των συναισθημάτων και των κινήσεων και από την πολυπλοκότητα της σύνθεσής τους.
2. Τι νομίζετε ότι κάνει η φτερωτή αυτή φιγούρα στην άκρη της πλώρης του πλοίου; Γιατί είναι τοποθετημένη σε μια τέτοια βάση; Γιατί η Νίκη παρουσιάζεται φτερωτή;
Η Νίκη έχει μόλις προσγειωθεί στην πλώρη του πλοίου και παιανίζει τη νίκη στους νικητές. Είναι φτερωτή, για να πετά ψηλά, να βλέπει και να αναγγέλλει άμεσα τα καλά νέα. Τα πόδια της, καθώς και τα μεγάλα και δυνατά φτερά της εντυπωσιάζουν με την κίνησή τους. Το σώμα της είναι ρωμαλέο και δείχνει να αψηφά τον δυνατό άνεμο και το αλμυρό νερό που βρέχει το ένδυμά της. Ο γλύπτης τοποθέτησε το άγαλμα σε μια τέτοια βάση, για να τονίσει το γεγονός ότι η νίκη που αναγγέλλεται αφορά νίκη σε ναυμαχία. Απόκρυψη
3. Πώς φαντάζεστε ότι θα ήταν το κεφάλι που λείπει από το γλυπτό; Ποια έκφραση θα είχε και ποιο χτένισμα;
4. Πόσο μεγάλο μπορεί να ήταν το γλυπτό αυτό; Για ποιον λόγο νομίζετε ότι το έφτιαξε έτσι ο καλλιτέχνης;
Το ύψος του σώματος είναι μεγαλύτερο από το φυσικό, 275 εκ., ενώ το συνολικό ύψος του έργου μαζί με τη βάση του είναι 328 εκ. Το μεγάλο μέγεθος εντυπωσιάζει τον θεατή και του επιβάλλεται. Το έργο πιθανόν να ήταν εκτεθειμένο σε εξωτερικό χώρο, ίσως σε ένα ύψωμα με θέα, για να φαίνεται από όλα τα σημεία, αλλά και για να τονιστεί η σημασία της νίκης στη συγκεκριμένη ναυμαχία. Απόκρυψη
5. Ποια είναι η καλύτερη θέση για να δει κάποιος αυτό το γλυπτό;
Αν και το έργο, στο σύνολό του, είναι αξιοθαύμαστο και μοναδικό, η θέση που το αναδεικνύει περισσότερο είναι απέναντι από την αριστερή πλευρά του. Από αυτή τη γωνία ο θεατής έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει τις λεπτομέρειες και τη χάρη των πτυχώσεων παράλληλα με την κίνηση και τη δυναμική του σώματος και των φτερών. Απόκρυψη
6. Νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε ζωντανό μοντέλο για να φτιάξει το γλυπτό ή αυτό είναι προϊόν της φαντασίας του;
Οι καλλιτέχνες δούλευαν με μοντέλα και μάλιστα επέλεγαν από διαφορετικά σώματα τα στοιχεία που θεωρούσαν ιδανικά, ανάλογα με τα πρότυπα της εποχής. Για παράδειγμα, σπάνια υπήρχαν στην αναπαράσταση ενός ατόμου όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα συνέθεταν το ιδανικό σώμα ή πρόσωπο. Απόκρυψη
7. Από ποια κατεύθυνση φυσά ο άνεμος που ανεμίζει το ένδυμα της θεάς; Πώς το καταλαβαίνουμε αυτό;
Ο δημιουργός ήθελε να ικανοποιήσει τον αναθέτη του αγάλματος, αλλά και να εκφράσει μέσω αυτού του έργου τις δικές του καλλιτεχνικές απόψεις και προτάσεις. Το έργο είναι πολύ εκφραστικό, μοιάζει με ζωντανό σώμα που κινείται. Αν και τα γλυπτά της ελληνιστικής εποχής επιμένουν στην έντονη κίνηση και έκφραση, το άγαλμα αυτό ξεχωρίζει, γιατί δεν είναι υπερβολικό. Η γυναικεία χάρη συνδυάζεται με τη δύναμη και τη μυθική διάσταση. Η νίκη είναι πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα σε οποιαδήποτε μάχη, αλλά, όταν η προσδοκία αυτή γίνεται πραγματικότητα, μια τέτοια αναπαράσταση, σαν αυτή του αγάλματος, μπορεί να δικαιώσει και να ομορφύνει το αποτέλεσμα. Απόκρυψη
10. Γιατί κατά τη γνώμη σας αυτό το έργο θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης;
Το σώμα της Νίκης είναι εξαίσια σμιλευμένο και η σύνθεση του όλου έργου, με τη βάση του, είναι ευρηματική και πρωτότυπα παρουσιασμένη. Η απόδοση των λεπτομερειών είναι εντυπωσιακή, ενώ παράλληλα αυτές υποτάσσονται στη συνολική δομή του έργου. Το άγαλμα είναι φτιαγμένο από ένα σκληρό υλικό, το μάρμαρο, αλλά ο καλλιτέχνης δίνει μοναδικά την αίσθηση του ανέμου και της υγρασίας.
Το άγαλμα της Νίκης αποτελεί εξαίρετο δείγμα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, το οποίο φανερώνει την ικανότητα και τη φαντασία των καλλιτεχνών που έζησαν τότε, με αποτέλεσμα να επηρεάσουν και να εμπνεύσουν με το έργο τους όλη τη μετέπειτα τέχνη. Απόκρυψη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Βρείτε πληροφορίες για τις περιόδους στις οποίες διακρίνουμε την αρχαία ελληνική τέχνη και παρουσιάστε τες στην τάξη.
2. Κατασκευάστε ομοίωμα του κορμού της Νίκης με μαλακό σύρμα και «ντύστε» το με λεπτό ύφασμα (γάζα) βουτηγμένο σε γύψο.
3. Βρείτε φωτογραφίες από έργα τέχνης διάφορων ιστορικών περιόδων που αναπαριστάνουν την ιδέα της νίκης και παρουσιάστε τες στην τάξη. Παρατηρήστε και συζητήστε διαφορές και ομοιότητες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Γιαλούρης, Ν. (1994). Ελληνική τέχνη: Αρχαία γλυπτά. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
2.Hollingsworth, Μ. (1989). Η τέχνη στην ιστορία του ανθρώπου. Αθήνα: Αδάμ.
3.Μπόρντμαν, Τζ. (1979). Αρχαία ελληνική τέχνη. Αθήνα: Υποδομή.
4.Rolley, Cl. (1994). La sculpture grecque, vol. 2. Paris: Picard.
5.Smith, R. (1981). Greek sculpture. London: Thames & Hudson.