 |
||||||||
ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ |
||||||||
| ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ | ||||||||
| 8 | ||||||||
| Αρχιτεκτονική | ||||||||
Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΛΟΥΚΑ |
||||||||
| ||||||||
 | ||||||||
| Σύντομο ιστορικό: | ||||||||
| Ο βυζαντινός ναός του Οσίου Λουκά βρίσκεται στη δυτική πλαγιά του όρους Ελικώνας, ανάμεσα στη Βοιωτία και τη Φθιώτιδα, πάνω στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Στείριδος. Ο ναός είναι μέσα στην ομώνυμη μονή, η οποία περιλαμβάνει επίσης παλαιότερα και νεότερα διώροφα και τριώροφα κελιά, την Τράπεζα, υπόγεια δεξαμενή, κωδωνοστάσιο, τον παλαιότερο ναό της Παναγίας και άλλα βοηθητικά κτίσματα. Ως ιδρυτής της μονής φέρεται ο Όσιος Λουκάς ο Στειριώτης, ο οποίος ως μοναχός άρχισε το 946 την ανοικοδόμηση του ναού της Παναγίας. Η μονή ανοικοδομήθηκε το πρώτο μισό του 11ου αιώνα με πλούσιες χορηγίες δωρητών και των αυτοκρατόρων Ρωμανού Β΄, Βασιλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου, Κωνσταντίνου Θ΄ του Μονομάχου κ.ά. Αφιερώθηκε στη μνήμη του οσίου Λουκά, ο οποίος είχε προφητεύσει την απελευθέρωση της Κρήτης που την κατείχαν οι Σαρακηνοί. Η μεγάλη αυτή μονή είναι δείγμα των προθέσεων της πολιτικής εξουσίας την εποχή μετά την Εικονομαχία για πολιτιστική, διοικητική και θρησκευτική ανάπτυξη του μοναχισμού και για την ενίσχυση, γενικότερα, της Ορθοδοξίας. Τον 13ο αιώνα ο πρίγκιπας της Αχαΐας Γοδεφρείδος Β΄ Βιλαρδουίνος λεηλάτησε τη μονή και τους θησαυρούς της. Λεηλασίες σημειώθηκαν σε όλη τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας, όταν τη μονή κατείχαν καθολικοί μοναχοί. Ο ναός έπαθε ζημιές και ο τρούλος του κατέρρευσε από σεισμό του 1593. Στην επανάσταση του 1821 αποτέλεσε ορμητήριο των αγωνιστών της περιοχής. Σήμερα ο ναός είναι αναστηλωμένος, λειτουργεί ως μουσείο και έχει ανακηρυχτεί από την ΟΥΝΕΣΚΟ μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. | ||||||||
| Παρουσίαση του έργου: | ||||||||
| Ο ναός του Οσίου Λουκά είναι ένας μεγαλοπρεπής βυζαντινός ναός του 11ου αιώνα. Πρόκειται για ένα αυτοκρατορικό κτίσμα, το οποίο διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση. Είναι το παλαιότερο δείγμα ναού αυτού του τύπου και το τελειότερο μιας σειράς παρόμοιων ναών. Ο τύπος του είναι οκταγωνικός, σταυροειδής, εγγεγραμμένος, ηπειρωτικός. Ονομάζεται οκταγωνικός από τα οκτώ σημεία εσωτερικής στήριξης του τρούλου. Ο ιδιαίτερα ψηλός (5,5 μ. ύψος) και ευμεγέθης τρούλος έχει διάμετρο 8,98 μ. και στηρίζεται σε οκτώ μεγάλους πεσσούς* και σε οκτώ ημιχώνια*. Οι εξωτερικοί τοίχοι του ναού σχηματίζουν με την κάτοψη ορθογώνιο παραλληλόγραμμο. Σταυροειδής ονομάζεται ο ναός, γιατί το κεντρικό κλίτος του και τα δύο πλαϊνά σχηματίζουν σταυρό. Ηπειρωτικός ονομάζεται, γιατί έχει σημαντικές διαφορές από τον αντίστοιχο τύπο των νησιωτικών ναών. Το σχήμα του σταυρού είναι ευδιάκριτο και στις δίρριχτες στέγες γύρω από τον τρούλο. Οι κεραίες του σταυρού στη στέγη προεκτείνονται μέχρι τις δύο πλάγιες όψεις. Ο τρούλος είναι σφαιρικός, με 16 παράθυρα στη στεφάνη, και σκεπάζεται με κεραμίδια, όπως και η στέγη του ναού. Στις άκρες του ο ναός έχει μαρμάρινες υδρορροές. Η στήριξη του τρούλου σε οκτώ πεσσούς ήταν καινοτομία, γιατί μέχρι τότε ο τρούλος στηριζόταν σε τέσσερις πεσσούς ή κίονες. Αυτό επιτρέπει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη του καθολικού*, του χώρου που βρίσκεται κάτω από τον τρούλο. Ο χώρος αυτός περιβάλλεται από άλλους χώρους (τα παρεκκλήσια), οι οποίοι είναι διώροφοι. Αυτοί έχουν σταυροθόλια με τέσσερα νεύρα. Τα νεύρα στα σταυροθόλια ήταν επίσης μια καινοτομία των Βυζαντινών αρχιτεκτόνων, γιατί μεταφέρουν το βάρος του θόλου σε τέσσερα μόνο σημεία, επιτρέποντας τα ανοίγματα στους τοίχους κάτω από τον θόλο. Κάτω από τον ναό του Οσίου Λουκά υπάρχει μεγάλη κρύπτη με θολωτή οροφή σε σχήμα ναού, αφιερωμένη στην Αγία Βαρβάρα. Εκεί βρίσκεται ο τάφος του οσίου Λουκά. Η τοιχοποιία είναι μεικτή και αποτελείται από τούβλα, πέτρες και μάρμαρα σε εναλλασσόμενες οριζόντιες ζώνες. Τα μάρμαρα είναι παρμένα από ερείπια κτιρίων της αρχαιότητας, κυρίως ιερών. Οι εξωτερικοί τοίχοι δεν έχουν επίχρισμα ούτε διακοσμούνται από κεραμικά. Οι όψεις είναι διώροφες. Έχουν έντονη πλαστικότητα, με συνέχεια των επιφανειών και δυναμική ενότητα, με αψίδες, εσοχές και έντονες εξοχές. Τα παράθυρα είναι σύνθετα μονόλοβα, δίλοβα και τρίλοβα, με μαρμάρινα θωράκια*, διάτρητα διαφράγματα με αρμονικά σχέδια και οδοντωτές ταινίες από τούβλα. Το εσωτερικό του ναού χαρακτηρίζεται από μεγαλοπρέπεια και λεπτότητα. Το δάπεδο είναι μαρμάρινο. Το κάτω μέρος των τοίχων έχει ορθομαρμάρωση με έγχρωμα μάρμαρα, ενώ το επάνω μέρος έχει ψηφιδωτά. Υπάρχουν γλυπτικός διάκοσμος στο ιερό και εξαιρετικές τοιχογραφίες του 16ου αιώνα. Ο Χριστός Παντοκράτορας στον τρούλο είναι τεράστιου μεγέθους και εξαιρετικής τέχνης. Ο φυσικός φωτισμός εισέρχεται στον ναό μελετημένα, σε διαδοχικά επίπεδα, προσδίδοντας κατανυκτική ατμόσφαιρα. Ο ναός διακρίνεται από τον πλούτο των υλικών κατασκευής του, την τελειότητα της εκτέλεσης και αξιοσημείωτη αρμονία. Η αρχιτεκτονική του εισήγαγε την κλίμακα του ανθρώπου στις αναλογίες και εμφανίζει ωριμότητα ύφους. Ο ναός, σύμφωνα με μια παράδοση, θεωρείται ότι κτίστηκε από αρχιτέκτονες και διακοσμήθηκε από καλλιτέχνες της αυτοκρατορικής αυλής, πάνω σε σχέδια που αυτοί έφεραν από την Κωνσταντινούπολη, και αυτό πιθανολογείται λόγω διάφορων στοιχείων που τον χαρακτηρίζουν, όπως τα σταυροθόλια, τα υπερώα, τα μεγάλα παράθυρα κ.ά. Στον ναό του Οσίου Λουκά καθρεφτίζεται η εξαιρετική πολιτιστική ανάπτυξη της μεσοβυζαντινής εποχής πριν από τις νορμανδικές επιδρομές. Οι καινοτομίες στην ανέγερσή του επέδρασαν σε σημαντικό βαθμό στο να διαμορφωθούν τα χαρακτηριστικά αυτού που ονομάζουμε «ελλαδική σχολή βυζαντινής ναοδομίας». | ||||||||
| ΓΩΣΣΑΡΙ | ||||||||
| Ημιχώνιο: | ||||||||
| Θολωτή κατασκευή, τμήμα θόλου (τεταρτοσφαίριο), που στηρίζει μια πρόσοψη ή μια γωνία που προεξέχει, έναν θόλο κτλ. | ||||||||
| Καθολικό: | ||||||||
| Είδος παραπέτου, στηθαίου. Πρόκειται για επίπεδο προτείχισμα μικρού ύψους, συχνά ανάμεσα σε δύο κίονες, με σκοπό να προφυλάσσει κάποιον από την πτώση. | ||||||||
| Καθολικό: | ||||||||
| Ο κύριος χώρος του βυζαντινού ναού, που βρίσκεται ανάμεσα στο ιερό και τον νάρθηκα*. Στα μοναστήρια ως καθολικό αναφέρεται ο κεντρικός ναός. | ||||||||
| Νάρθηκας: | ||||||||
| Είναι μεγάλη στοά μπροστά στον ναό. Εκτείνεται σε όλο το πλάτος της δυτικής πλευράς του ναού. Η δυτική πλευρά του νάρθηκα είναι ανοιχτή, ενώ στην ανατολική είναι οι πύλες του ναού. | ||||||||
| Πεσσοί: | ||||||||
| Τετράγωνοι κίονες - κτιστά στηρίγματα. | ||||||||
| ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ | ||||||||
| 1. Ποια είναι η σημασία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για τον ελληνισμό; | ||||||||
| 2. Τι συμβολίζει ο τρούλος στους βυζαντινούς ναούς; | ||||||||
| 3. Τι συμβολίζει το σταυροειδές σχήμα των βυζαντινών ναών αυτού του τύπου; | ||||||||
| 4. Περιγράψτε μορφολογικά την όψη του ναού του Οσίου Λουκά. | ||||||||
| 5. Περιγράψτε μορφολογικά ένα από τα παράθυρα του ναού του Οσίου Λουκά. | ||||||||
| 6. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του ναού του Οσίου Λουκά; | ||||||||
| 7. Γιατί ο ναός του Οσίου Λουκά ονομάζεται «αυτοκρατορικός» και η μονή «βασιλομονάστηρο»; | ||||||||
| 8. Τι το ιδιαίτερο έχει ο ναός του Οσίου Λουκά, ώστε να γίνει μουσείο και να συμπεριληφθεί ως μνημείο στον κατάλογο της UNESCO; | ||||||||
| 9. Ποια είναι η σημασία της ίδρυσης μονών στο Βυζάντιο; | ||||||||
| 10. Τι γνωρίζετε για τη βυζαντινή αρχιτεκτονική; | ||||||||
| 11. Πώς είναι φωτισμένοι εσωτερικά οι βυζαντινοί ναοί; | ||||||||
| 12. Ποιες άλλες μορφές βυζαντινής τέχνης γνωρίζετε; | ||||||||
| ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ | ||||||||
| 1. Κάντε μια ομαδική εργασία με θέμα την εκκλησία της περιοχής σας και παρουσιάστε τη στην τάξη ή σε έκθεση στο σχολείο. Φωτογραφίστε το εξωτερικό και το εσωτερικό του ναού, σχεδιάστε ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες από αρχιτεκτονικά μέλη, σχεδιάστε με απλό τρόπο την κάτοψη, μάθετε για την ιστορία της κτλ. | ||||||||
| 2. Μελετήστε και παρουσιάστε τους διάφορους τύπους των βυζαντινών εκκλησιών. | ||||||||
| 3. Μελετήστε και παρουσιάστε διάφορες μορφές της βυζαντινής τέχνης (εκκλησίες και αρχιτεκτονική γενικότερα, αγιογραφία, ψηφιδωτά, εκκλησιαστικά σκεύη). Συνδυάστε τις μορφές αυτές με την εκάστοτε ιστορική περίοδο. | ||||||||
| 4. Συγκρίνετε ναούς βυζαντινούς και δυτικούς και διαπιστώστε ομοιότητες και διαφορές. | ||||||||
| ||||||||
| 8 / 30 | ||||||||
|
|