 |
||||||
ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ |
||||||
| ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ | ||||||
| 12 | ||||||
| Αργυροχοΐα | ||||||
ΚΑΛΥΜΜΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ |
||||||
Γκεόργκ Μάυ (Georg May), χρυσοχόος, 1688-1712 |
||||||
| ||||||
  | ||||||
| Βιογραφικό: | ||||||
| Ο Γκεόργκ Μάυ ο δεύτερος (Georg May ΙΙ) υπήρξε από τους πιο γνωστούς τεχνίτες χρυσοχόους της Τρανσυλβανίας (περιφέρειας της Ρουμανίας) τον 18ο αιώνα. Προερχόταν από οικογένεια χρυσοχόων. Είχε το εργαστήριό του στο Μπρασόβ και παρείχε τις υπηρεσίες του στην Αυλή του ηγεμόνα της Βλαχίας. Υπήρξε πολύ παραγωγικός σε εκκλησιαστικά αντικείμενα. Το προσωπικό του στιλ χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό βυζαντινών και δυτικών στοιχείων. | ||||||
| Σύντομο ιστορικό: | ||||||
| Η μονή της Πάτμου ανεγέρθηκε το 1088 και ανέπτυξε μεγάλη πνευματική και οικονομική δραστηριότητα. Έπαιξε σπουδαίο ρόλο στα βυζαντινά χρόνια και στην Τουρκοκρατία. Στα σκευοφυλάκιά της φυλάσσονται εξαιρετικά κειμήλια μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, όπως εξαπτέρυγα, θυμιατά, αρτοφόρια, μανουάλια, Ευαγγέλια κτλ., τα οποία προήλθαν από δωρεές και αφιερώσεις κληρικών, ιεραρχών, ηγεμόνων, αλλά και απλών χριστιανών. Μερικά από αυτά κατασκευάστηκαν σε ελληνικά εργαστήρια, ενώ άλλα μεταφέρθηκαν στη μονή από φημισμένα εργαστήρια της Βενετίας, της Ρουμανίας, της Σμύρνης, της Κωνσταντινούπολης, της Μόσχας κ.ά. Ο μεγάλος αριθμός των σκευών και η τεράστια αξία τους αποδεικνύουν τη μεγάλη σπουδαιότητα που είχε η μονή. Το συγκεκριμένο Ευαγγέλιο αγοράστηκε από το Μπρασόβ με χρήματα της «ζητείας» (προσφορές χριστιανών) και με τη φροντίδα του μοναχού Γεδεών, όπως αναφέρεται στην επιγραφή του οπισθόφυλλου. | ||||||
| Παρουσίαση του έργου: | ||||||
| Το βαρύτιμο αυτό κάλυμμα Ευαγγελίου συνδυάζει τη λειτουργικότητα και την υψηλή αισθητική. Είναι δείγμα μιας εφαρμοσμένης τέχνης* με εξαιρετικά καλλιτεχνικά στοιχεία. Ο σκοπός της κατασκευής του καλύμματος από μέταλλο ήταν η προστασία του Ευαγγελίου λόγω της συχνής χρήσης του. Ο σεβασμός για το ιερό κείμενο καθόρισε και το πολύτιμο υλικό του καλύμματος και την ιδιαίτερα προσεγμένη τέχνη του. Προήλθε από το εργαστήριο του Μπρασόβ της Ρουμανίας και το δημιούργησε ο χρυσοχόος Γκεόργκ Μάυ τον 17ο αιώνα. Η τεχνική του είναι η εξής: στην πίσω πλευρά ενός φύλλου ασημιού σφυρηλατήθηκε το σχέδιο, ώστε να δημιουργηθούν τα φουσκώματα (ανάγλυφα), και στη συνέχεια χαράχθηκε και σκαλίστηκε από την κύρια όψη, για να αναδειχτούν οι λεπτομέρειες. Μετά την ολοκλήρωσή του το έργο επιχρυσώθηκε. Το θέμα του, που συνδυάζει βυζαντινά και δυτικά στοιχεία, είναι εμπνευσμένο ή και αντιγραμμένο από χαρακτικό (χαλκογραφία*) Φλαμανδών ή άλλων καλλιτεχνών της δυτικής Ευρώπης. Ο δημιουργός, όπως φαίνεται, έχει δεχτεί και επιδράσεις από μικρογραφίες των χειρόγραφων ιερών κειμένων. Επίσης, στην πυκνή και σύνθετη εικονογραφία και στις λεπτομέρειες του έργου, όπως τα φύλλα της ακάνθου, διαπιστώνονται επιδράσεις μπαρόκ. Η ανάγλυφη διήγηση σε εικόνες «εν σειρά» μας θυμίζει την εξώπορτα του βαπτιστηρίου (Porta del Paradiso) στο Ντουόμο της Φλωρεντίας του Γκιμπέρτι (Lorenzo Ghiberti). Το σχέδιο του Μάυ αποδίδει τις μορφές ευγενικές και με πλαστικότητα, αλλά κάπως άκαμπτες και με τα κεφάλια μεγάλα αναλογικά με το υπόλοιπο σώμα. Στην κύρια όψη του καλύμματος του Ευαγγελίου παρουσιάζονται η κάθοδος στον Άδη και η Ανάσταση του Κυρίου, ενώ στο οπισθόφυλλο παρουσιάζονται η Κοίμηση της Θεοτόκου. Στο κεντρικό μεγάλο θέμα της κύριας όψης αποδίδεται η Ανάσταση κατά τη βυζαντινή παράδοση, ενώ επάνω, στην κεντρική από τις μικρότερες ορθογώνιες εικόνες, αποδίδεται η Ανάσταση δυτικότροπα. Στο κεντρικό θέμα ο Ιησούς, μετά την κάθοδό του στον Άδη, ανασταίνει από τον τάφο μαζί του και τους προγόνους του ανθρώπου, τον Αδάμ και την Εύα, κρατώντας τους από το χέρι. Πίσω, φορώντας κορόνες, παρουσιάζονται οι δίκαιοι βασιλείς (Σολομών και Δανιήλ) και άλλοι πιστοί, και πιο πίσω στον ουρανό οι άγγελοι με λάβαρα. Στο κέντρο ψηλά είναι ένα εξαπτέρυγο Σεραφείμ και στις τέσσερις γωνίες, με διακοσμητικό αλλά και δοξαστικό ρόλο, τέσσερα Χερουβείμ. Με βυζαντινή γραφή επιγράφεται «Ανάστασις του Χριστού». Ο Χριστός πατά επάνω στη σπασμένη πόρτα με τις αλυσίδες του Άδη και γύρω απλώνεται η λάμψη της δόξας του σε ελλειψοειδές σχήμα. Η σύνθεση της όψης είναι αυστηρά γεωμετρική. Η κεντρική εικόνα πλαισιώνεται από 18 μικρότερες ορθογώνιες εικόνες, οι οποίες διηγούνται τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού. Στις τέσσερις γωνιακές εικόνες παρουσιάζονται οι Ευαγγελιστές: επάνω αριστερά ο Ιωάννης, επάνω δεξιά ο Ματθαίος, κάτω αριστερά ο Λουκάς και κάτω δεξιά ο Μάρκος. Η εικονογραφία αρχίζει κάτω από την εικόνα του Ευαγγελιστή Ματθαίου στα δεξιά, όπου παρουσιάζεται ο Μυστικός Δείπνος. Κατόπιν, σε κάθετη στήλη, απεικονίζονται ο Νιπτήρας, δηλαδή ο Χριστός που πλένει τα πόδια των μαθητών του, η προσευχή του Ιησού στη Γεθσημανή στο Όρος των Ελαιών, η προδοσία και η σύλληψή του. Στις τρεις κάτω εικόνες παρουσιάζονται, από δεξιά προς τα αριστερά, ο αρχιερέας Άννας που δικάζει τον Ιησού, στη μεσαία εικόνα ο Πόντιος Πιλάτος που «νίπτει τας χείρας του» και δεξιά ο ακάνθινος στέφανος. Στην αριστερή στήλη απεικονίζονται η μαστίγωση του Ιησού, η πορεία προς τον σταυρό του μαρτυρίου, η σταύρωση και η αποκαθήλωση. Στις τρεις επάνω εικόνες αριστερά παρουσιάζονται η φρουρά του τάφου, στο κέντρο η Ανάσταση και δεξιά η συνάντηση των μυροφόρων με τον άγγελο. Η μικρή εικόνα της Ανάστασης εμφανίζει τον Χριστό να αιωρείται πάνω από τον τάφο κρατώντας έναν σταυρό-λάβαρο. Στην πίσω όψη ακολουθείται η ίδια σύνθεση, αλλά με μικρές παραλλαγές. Στην κύρια εικόνα της πίσω όψης παρουσιάζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου, γύρω από την οποία όμως υπάρχουν 13 μικρότερες εικόνες αντί για 18. Στο κάτω μέρος, αντί για εικόνα, έχει τα στοιχεία της αφιέρωσης. Η Θεοτόκος παρουσιάζεται, λόγω σπουδαιότητας, αναλογικά μεγαλύτερη σε μέγεθος από τους Αποστόλους που είναι γύρω της. Στον ουρανό απεικονίζεται η θαυματουργική άφιξη (πάνω σε σύννεφα) των Αποστόλων στα Ιεροσόλυμα για την Κοίμηση της Θεοτόκου, σύμφωνα με την παράδοση. Πίσω από τη Θεοτόκο ο Χριστός κρατά την ψυχή της και επάνω, μετά το εξαπτέρυγο, παρουσιάζεται η Θεοτόκος στον ουρανό ανάμεσα σε δύο αγγέλους ως η «Κυρία των αγγέλων». Πρόκειται δηλαδή για αφήγηση γεγονότων με χρονική αλληλουχία μέσα στην ίδια την εικόνα. Κάτω διαδραματίζεται μια σκηνή που περιγράφουν τα Απόκρυφα Ευαγγέλια: ο Ιεφωνίας, αμφισβητώντας την αγιότητα της Θεοτόκου, επιχειρεί να βεβηλώσει το σκήνωμα, αλλά παρεμβαίνει ένας άγγελος, που του κόβει τα χέρια. Πίσω η εικόνα διακοσμείται με κτίρια και στο δάπεδο σχεδιάζονται τα πλακίδια χωρίς προοπτική βράχυνση. Στις μικρότερες εικόνες που περιβάλλουν την εικόνα της Κοίμησης παρουσιάζονται προφήτες και πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης που σχετίστηκαν με τη ζωή της Θεοτόκου. Επάνω, στο κέντρο, παρουσιάζεται ο Ευαγγελισμός. Αριστερά απεικονίζεται ο Μωυσής και δεξιά, όπως αναγράφεται σε κάθε εικόνα, ο προφήτης Ααρών, αδελφός του Μωυσή, ο προφήτης και βασιλιάς Σολομών και οι προφήτες Ιακώβ, Αββακούμ, Ζαχαρίας και Δανιήλ, ο κριτής Γεδεών, οι προφήτες Ιερεμίας και Ησαΐας και ο προφήτης και βασιλιάς Δαβίδ. Οι εικόνες διαχωρίζονται με ανάγλυφα σχέδια, διακοσμημένα με φύλλα, και στην κάθε μικρή εικόνα της πίσω όψης υπάρχουν κολόνες κορινθιακού ρυθμού και ενδιάμεσα φύλλα ακάνθου, προσδίδοντας με την επανάληψη του ρυθμού πλούτο στη διακόσμηση. | ||||||
| ΓΩΣΣΑΡΙ | ||||||
| Αργυροχοΐα: | ||||||
| Η τέχνη της επεξεργασίας του αργύρου για την κατασκευή κοσμημάτων, πολύτιμων αντικειμένων κ.ά. | ||||||
| Εφαρμοσμένες τέχνες: | ||||||
| Οι καλές τέχνες που εκτός από αισθητική ποιότητα έχουν και χρηστική λειτουργία. | ||||||
| Πόνος: | ||||||
| (αρχική σημασία) Μόχθος, φροντίδα, σκληρή εργασία. | ||||||
| Χαλκογραφία (γκραβούρα): | ||||||
| Χάραξη μιας εικόνας πάνω σε πλάκα χαλκού ή άλλου μετάλλου. Κατόπιν η εικόνα τυπώνεται με μελάνι πάνω σε χαρτί σε πολλά αντίτυπα. | ||||||
| ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ | ||||||
| 1. Ποιον σκοπό εξυπηρετούσε η κατασκευή αυτού του καλύμματος Ευαγγελίου; | ||||||
| 2. Ποια άλλα είδη εκκλησιαστικής τέχνης γνωρίζετε; | ||||||
| 3. Από τι υλικό είναι φτιαγμένο το συγκεκριμένο κάλυμμα Ευαγγελίου; | ||||||
| 4. Με ποια τεχνική είναι φτιαγμένο; Πώς εργάστηκε ο δημιουργός του; | ||||||
| 5. Τι παρουσιάζει η μπροστινή όψη; | ||||||
| 6. Γιατί απεικονίζονται οι τέσσερις Ευαγγελιστές; | ||||||
| 7. Τι παρουσιάζει η πίσω πλευρά του καλύμματος; | ||||||
| 8. Γιατί γίνεται η αφήγηση μέσω εικόνων; | ||||||
| 9. Πώς θα χαρακτηρίζατε τη σύνθεση των εικόνων της κύριας όψης; | ||||||
| 10. Συγκρίνετε τις εικόνες της Ανάστασης. Ποιες είναι οι διαφορές τους; | ||||||
| 11. Περιγράψτε την κεντρική εικόνα της πίσω πλευράς του καλύμματος. | ||||||
| 12. Τι γράφει η επιγραφή στο κάτω μέρος της πίσω πλευράς του καλύμματος; | ||||||
| ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ | ||||||
| 1. Φωτογραφήστε καλύμματα Ευαγγελίων από τις εκκλησίες της πόλης σας και παρουσιάστε τα με σχόλια και πληροφορίες σε μια εργασία ή σε μια έκθεση μέσα στο σχολείο. | ||||||
| 2. Φωτογραφήστε αντικείμενα της ελληνικής εκκλησιαστικής τέχνης και παρουσιάστε τα σε μια εργασία. | ||||||
| 3. Χωριστείτε σε ομάδες, καθεμία από τις οποίες να ασχοληθεί με έναν τομέα εκκλησιαστικής τέχνης: αρχιτεκτονική, τοιχογραφίες, εικόνες, εκκλησιαστική αργυροχοΐα, χρυσοκένητα άμφια, εικονογραφήσεις χειρογράφων κτλ. | ||||||
| ||||||
| 12 / 30 | ||||||
|
|