Υλικό: λάδι σε μουσαμά Έτος δημιουργίας: 1670 περίπου Τόπος διατήρησης: Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη, Αυστρία Διαστάσεις: 120 ? 100 εκ.
Βιογραφικό:
Ο Γιαν Βερμέερ ήταν Ολλανδός ζωγράφος. Το 1655 ανέλαβε το πανδοχείο και το εμπόριο τέχνης του πατέρα του. Το 1653 έγινε δεκτός ως ζωγράφος στη συντεχνία του Αγίου Λουκά. Παρόλο που έχουν βρεθεί ελάχιστα έργα του μέχρι σήμερα, αναγνωρίστηκε ως μοναδικό φαινόμενο από καλλιτέχνες και συγγραφείς, όπως ο Γκοτιέ, ο Ρενουάρ και ο Βαν Γκογκ. Στα έργα του μπορεί κανείς να διαπιστώσει μια εκπληκτική δεξιοτεχνία. Τα θέματά του, τα οποία αντλούσε από την απλή ζωή, θυμίζουν φωτογραφική αναπαράσταση ενός καθημερινού στιγμιότυπου. Χαρακτηρίζονται από την καθαρότητα της φόρμας και του όγκου, την απλότητα και τη σαφήνεια της σύνθεσης, την αίσθηση της ηρεμίας και της περισυλλογής. Το φως συνήθως μπαίνει πλάγια στους πίνακές του (από τα αριστερά), ενώ τα πρόσωπα παρουσιάζονται βυθισμένα στον εσωτερικό τους κόσμο. Ο Βερμέερ επηρεάστηκε από την ιταλική και την ολλανδική ζωγραφική, καθώς και από διάφορους καλλιτέχνες, όπως ο Ρέμπραντ. Έργα του είναι: «Ο Χριστός στο σπίτι της Μάρθας και της Μαρίας» και «Η Άρτεμη και οι νύμφες της».
Παρουσίαση του έργου:
Η ολλανδική τέχνη του 17ου αιώνα συνδέθηκε με την ηθογραφία*. Ο Γιαν Βερμέερ, ο σημαντικότερος ζωγράφος αυτού του είδους, ζωγράφιζε εσωτερικά σπιτιών της μέσης αστικής τάξης της Ολλανδίας. «Η τέχνη της ζωγραφικής» είναι από τα γνωστότερα έργα του.
Μια κουρτίνα, πάνω στην οποία δεν μπορούμε να διακρίνουμε τι απεικονίζεται, έχει τραβηχτεί, για να μας αποκαλύψει τη σκηνή. Στα δεξιά ο ζωγράφος, που φορά ρούχα του ύστερου Μεσαίωνα και έχει στραμμένη την πλάτη του στον θεατή, απεικονίζεται μπροστά στο καβαλέτο του να ακουμπά το χέρι με το πινέλο πάνω στον χάρακα, για να ζωγραφίσει με το χέρι σταθερό. Εντούτοις, δε ζωγραφίζει! Απεικονίζεται σε μια στιγμή παρατήρησης ή έμπνευσης. Στον καμβά μπροστά του είναι ήδη τελειωμένο το δάφνινο στεφάνι που στέφει το μοντέλο του.
Το μοντέλο, αριστερά, φορά σύγχρονα ρούχα της εποχής του Βερμέερ, ενώ έχει ριγμένο στον ώμο της έναν κλασικό μανδύα. Έχει στραμμένη την πλάτη της προς τον ζωγράφο και κρατά μια τρομπέτα και έναν τόμο του Θουκυδίδη. Το στεφάνι στο κεφάλι, η τρομπέτα και το βιβλίο είναι χαρακτηριστικά που συνδέονται με τη μούσα Κλειώ, δηλαδή τη μούσα της Ιστορίας. Ένα αδιόρατο χαμόγελο ζωγραφίζεται στο πρόσωπό της, ενώ τα μάτια της, χαμηλωμένα, πέφτουν πάνω στο τραπέζι με τα αντικείμενα, ανάμεσα στα οποία αναγνωρίζουμε ένα βιβλίο και μια μάσκα. Το μοντέλο, έτσι όπως μας αποκαλύπτεται από την ανοιγμένη κουρτίνα, λούζεται στο φως από μια πηγή φωτός στα αριστερά, που έρχεται πιθανόν από ένα παράθυρο.
Στον τοίχο απέναντι βρίσκεται κρεμασμένος ένας χάρτης της Ολλανδίας πριν από τη διαίρεσή της, έτσι όπως συνηθιζόταν ως διακόσμηση στα σπίτια της εποχής. Από την οροφή κρέμεται ένας περίτεχνος πολυέλαιος. Τα ξύλα της οροφής, αλλά κυρίως το δάπεδο αποδίδουν με την προοπτική τους τον ζωγραφικό χώρο. Σε όλο τον πίνακα σκοτεινές και φωτεινές περιοχές διαδέχονται η μία την άλλη.
Πολλοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με το αλληγορικό νόημα του πίνακα, το οποίο όμως στην πραγματικότητα παραμένει άγνωστο. Ορισμένοι θεωρούν ότι το μοντέλο συμβολίζει τη Φήμη. Ο καλλιτέχνης έχει ζωγραφίσει ήδη ένα δάφνινο στεφάνι, ενώ βρίσκεται σε μια στιγμή παρατήρησης και περισυλλογής. Έτσι, το ερώτημα που προκύπτει είναι αν ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει το στεφάνωμα των δικών του φιλοδοξιών, το στεφάνι της δόξας που ονειρεύεται για τον εαυτό του.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Ηθογραφία:
Πρόκειται για ζωγραφική που παρουσιάζει σκηνές από την καθημερινή ζωή, από τα ήθη και τα έθιμα ενός τόπου.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Τι έχετε να παρατηρήσετε για τον χώρο μέσα στο εικονιζόμενο δωμάτιο;
Μοιάζει με έναν πραγματικό χώρο, έτσι όπως το ένα επίπεδο διαδέχεται το άλλο, με μεγέθη κλιμακούμενα από την καρέκλα και την κουρτίνα στο πρώτο επίπεδο μέχρι τον τοίχο στον οποίο κρέμεται ο χάρτης. Απόκρυψη
2. Τι έχετε να παρατηρήσετε για τα φώτα και τις σκιές στον πίνακα;
Τα φώτα και οι σκιές έχουν αποδοθεί με φυσικό τρόπο, καθώς όλη η σκηνή φωτίζεται από τα αριστερά. Εντύπωση προκαλούν και τα μικρά φώτα, που υπάρχουν ακόμη και στα πιο σκιερά σημεία του έργου. Απόκρυψη
3. Τι νομίζετε ότι συμβολίζουν τα αντικείμενα πάνω στο τραπέζι;
Το μοντέλο ποζάρει ως μούσα της Ιστορίας. Ο ζωγράφος δηλαδή χρησιμοποιεί το μοντέλο του με αλληγορικό τρόπο. Αυτό που επισημαίνει ο καλλιτέχνης είναι ότι η ζωγραφική ασχολείται με υψηλού περιεχομένου θέματα πανανθρώπινης αξίας. Πιθανώς αναφέρεται στο ιστορικό γεγονός της διαίρεσης (το 1648) της Ολλανδίας σε προτεσταντικό βορρά και σε καθολικό νότο, όπως μαρτυρά ο χάρτης της χώρας πριν από τη διαίρεσή της. Απόκρυψη
5. Αν δε βλέπαμε το μοντέλο και βλέπαμε μόνο την κουρτίνα και τον ζωγράφο να ζωγραφίζει μπροστά στο καβαλέτο του, τι συμπεράσματα θα βγάζαμε για το έργο;
Θα θεωρούσαμε ότι ο ζωγράφος, απορροφημένος στις σκέψεις του, μόνος σε ένα δωμάτιο που φωτίζεται από κάπου αριστερά και σε μια ατμόσφαιρα γαλήνια, ζωγραφίζει με τη βοήθεια της φαντασίας του ένα δάφνινο στεφάνι. Θα συμπεραίναμε ότι ζωγραφίζει ένα θέμα για τη δόξα. Αν συνδέαμε τη δόξα με τον τίτλο του πίνακα, τότε θα γινόταν σαφές ότι ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει ένα θέμα που αφορά τη δόξα της τέχνης την οποία υπηρετεί. Απόκρυψη
6. Ποιες λεπτομέρειες του έργου σάς εντυπωσιάζουν;
Το έργο έχει πολλές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, που όλες μαζί συνθέτουν ένα αριστούργημα. Υπάρχουν τμήματα άδεια και λιτά, όπως ο τοίχος ή το πάτωμα, τα οποία δημιουργούν αντίθεση με τα μέρη που έχουν ιδιαίτερα προσεγμένες λεπτομέρειες. Ο πολυέλαιος που κρέμεται από την οροφή δείχνει την ικανότητα του Βερμέερ να πλάθει με τη βοήθεια του φωτός ένα αντικείμενο αναδεικνύοντας την υφή του, το υλικό του. Άλλες εντυπωσιακές λεπτομέρειες του έργου είναι: η τραβηγμένη κουρτίνα-αυλαία, που είναι γεμάτη με σχέδια λουλουδιών, φωτοσκίαση και βαριές πτυχώσεις, το απαλά φωτισμένο πρόσωπο του μοντέλου, που έχει τα μάτια χαμηλωμένα, ελαφρύ χαμόγελο και αυτάρεσκη έκφραση, ο κρεμασμένος χάρτης στον τοίχο, με πτυχές που ζωντανεύουν το υλικό του, και η λεπτομερής αναπαράσταση της χαρτογράφησης κτλ. Απόκρυψη
7. Θα θέλατε να περπατήσετε μέσα σ’ αυτόν τον χώρο; Πού θα στεκόσαστε; Προς τα πού θα κατευθυνόσαστε;
8. Πιστεύετε ότι ο ζωγράφος πέτυχε τον σκοπό του, να μας «μιλήσει» δηλαδή για την τέχνη της ζωγραφικής;
Ένας πίνακας «διαβάζεται», με την έννοια της προσεκτικής ανάλυσης των μερών του και όχι του φευγαλέου κοιτάγματος. Ο ζωγράφος πέτυχε να συζητάμε για το έργο του, να αναρωτιόμαστε, να αμφιβάλλουμε, να ερμηνεύουμε. Η σπουδαιότητα κάθε έργου τέχνης είναι ότι τα ζητήματα που θέτει είναι διαχρονικά και ανοιχτά σε ερμηνείες. Απόκρυψη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Δημιουργήστε με την τεχνική του κολάζ ένα έργο του οποίου το θέμα να εκτυλίσσεται σε ένα δωμάτιο.
2. Σκεφτείτε ένα θέμα που να πραγματεύεται μια σπουδαία ιδέα: την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την τιμιότητα κτλ. Προσπαθήστε να αποδώσετε το θέμα ζωγραφικά.
3. Με αφορμή τον τίτλο του έργου συζητήστε για τη θέση της τέχνης στη σημερινή κοινωνία και στον μελλοντικό κόσμο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Bonafoux, P. (1992). Vermeer. Paris: Chene.
2.Cole, A. (1993). Προοπτική. Αθήνα: Δεληθανάσης – Ερευνητές.
3.Lucie-Smith, E. (1992). Παγκόσμια Ιστορία Τέχνης και Πολιτισμού. Αθήνα: Άλμπατρος.
4.Nash, J. (1991). Vermeer. London, Amsterdam, Scala: Risksmuseum Foundation.