ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ
 
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
15
Αρχιτεκτονική
ΜΕΓΑΡΟ ΣΤΑΘΑΤΟΥ
Ερνέστος Τσίλερ (Ernst Ziller), αρχιτέκτονας, 1837-1923
 
Τόπος: Αθήνα, Βασιλίσσης Σοφίας 31 και Ηροδότου
Έτος δημιουργίας: 1895
 
  
 
Βιογραφικό:
Ο Ερνέστος Τσίλερ γεννήθηκε το 1837 στη Σαξονία. Σπούδασε στη Βασιλική Σχολή Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου της Δρέσδης από το 1855 έως το 1858. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εργάστηκε στο γραφείο του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν στη Βιέννη. Το 1861 έρχεται ως αντιπρόσωπος του Χάνσεν στην Αθήνα και αναλαμβάνει την επίβλεψη της κατασκευής της Ακαδημίας Αθηνών. Το 1872 διορίζεται καθηγητής στο Σχολείο Τεχνών, το οποίο αποτελεί τον πρόδρομο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ο βασιλιάς αναθέτει στον Τσίλερ τη μελέτη των θερινών ανακτόρων στο Τατόι, όπως και του ανακτόρου του διαδόχου. Ανάμεσα στους μεγαλοαστούς που αναθέτουν σ’ αυτόν τη μελέτη κατασκευής των μεγάρων τους είναι ο Σλίμαν, ο Σταθάτος και ο Πεσματζόγλου. Στα έργα του συμπεριλαμβάνονται το Εθνικό Θέατρο της Αθήνας, τα θέατρα Πάτρας και Ζακύνθου (κατεδαφισμένα), το Μουσείο της Ολυμπίας, το Χημείο και η Αγορά του Πύργου. Τα δημόσια έργα του είναι μάλλον νεοκλασικά, ενώ οι ιδιωτικές κατοικίες του παρουσιάζουν ελληνικό χαρακτήρα. Στους ναούς του, όπως του Αγίου Λουκά στην Αθήνα (Πατήσια) και της Φανερωμένης στο Αίγιο, επηρεάστηκε από τη βυζαντινή παράδοση.
 
Σύντομο ιστορικό:
Ο Όθωνας Σταθάτος (1844-1924) ήταν Έλληνας έμπορος και εφοπλιστής, που απέκτησε την περιουσία του στη Ρουμανία. Αυτός και η γυναίκα του, Αθηνά, υπήρξαν σημαντικοί ευεργέτες για την Ελλάδα. Το 1895 αγόρασε οικόπεδο (στη Βασιλίσσης Σοφίας 31 και Ηροδότου), για να χτίσει το γραφείο και το σπίτι του, και ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Ερν. Τσίλερ τη μελέτη και την κατασκευή. Το μέγαρο χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία έως το 1938. Το 1945 επιτάχθηκε από τους Άγγλους και λειτούργησε ως λέσχη αξιωματικών, μετά ως πρεσβεία και το 1982 αγοράστηκε από το κράτος, για να χρησιμοποιηθεί ως ξενώνας για αρχηγούς κρατών. Με αρχιτέκτονα τον Π. Καλλιγά έγιναν εκτεταμένες επεμβάσεις στο μέγαρο. Διατηρήθηκε η όψη του και από πίσω δημιουργήθηκε ένα τετραώροφο κτίριο που έχει ενότητα και με τις διπλανές μεσοτοιχίες. Σήμερα, γνωστό ως Μέγαρο Σταθάτου, έχει παραχωρηθεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και χρησιμοποιείται ως χώρος για περιοδικές εκθέσεις εικαστικών τεχνών.
 
Παρουσίαση του έργου:
Ο Τσίλερ έχει επιλέξει και συνδυάσει στοιχεία της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και έχει δημιουργήσει ένα κτίριο χαρακτηριστικό της εκλεκτικιστικής* του άποψης.
Οι δύο πτέρυγες του κτιρίου, οι οποίες είναι παράλληλες προς τους δρόμους, δίνουν την εντύπωση ότι είναι συμμετρικές, ενώ δεν είναι. Οι πτέρυγες σχηματίζουν μια εσωτερική γωνία, πάνω στην οποία ο Τσίλερ δημιουργεί μια εντυπωσιακά διαμορφωμένη αναγεννησιακή είσοδο δύο ορόφων. Η είσοδος έχει τόξα και κίονες στον κάτω όροφο, ενώ στον επάνω υπάρχουν παραστάδες* και δύο αγάλματα στη στέγη. Στις υπόλοιπες γωνίες της στέγης έχει ανθέμια*. Το κτίριο αποτελείται από ισόγειο, πρώτο και δεύτερο όροφο. Τα ανοίγματα των θυρών του πρώτου ορόφου καταλήγουν σε τόξα, ενώ οι θύρες του δεύτερου ορόφου καταλήγουν σε τριγωνικά αετώματα. Τα μπαλκόνια του δεύτερου ορόφου προεξέχουν, ενώ στα ανοίγματα του πρώτου ορόφου υπάρχουν κιγκλιδώματα που δεν προεξέχουν από τον σκελετό του κτιρίου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τα μπαλκόνια του δεύτερου ορόφου αποτελούν, οπτικά, τη συνέχεια του μεγάλου μπαλκονιού που σχηματίζει η οροφή της εισόδου.
Μαρμάρινες σκάλες οδηγούν στην κεντρική είσοδο του κτιρίου, η οποία ανοίγεται στον πρώτο όροφο, που είναι ο όροφος υποδοχής (και όχι στο ισόγειο), ώστε να δοθεί μεγαλύτερη επιβλητικότητα. Μετά την είσοδο υπάρχει ένας μεγάλος θάλαμος υποδοχής (χολ), ενώ στο πίσω μέρος, στον ίδιο κάθετο άξονα με την είσοδο, υπάρχει μια κυκλική σέρα (θερμοκήπιο) από μέταλλο και γυαλί.
Στο εσωτερικό του μεγάρου ο Σταθάτος άλλαξε αργότερα τη διακόσμηση, κάνοντάς την πολυτελέστερη, με γύψινα διακοσμητικά στην οροφή και απομιμήσεις ξύλου και μαρμάρου. Πολλά στοιχεία από αυτά υπάρχουν μέχρι σήμερα. Εξωτερικά το κτίριο περιβάλλεται από κήπο.
Η σύνθεση της πρόσοψης του κτιρίου, αλλά και η αρχική του εσωτερική διαρρύθμιση με τα υπνοδωμάτια, το κλιμακοστάσιο, τα γραφεία κτλ. είναι μελετημένες στις αναλογίες με μεγάλη φαντασία. Χαρακτηριστικά της σύνθεσης είναι η σαφήνεια, η γεωμετρία και η απλότητα.
Ο δημιουργός του Μεγάρου Σταθάτου είχε ως πρότυπο τα αστικά παλάτια (palais), που διακρίνονταν για την πλούσια αρχιτεκτονική τους. Υπάρχουν αρκετά παρόμοια διατηρημένα οικοδομήματα του 19ου αιώνα στην ίδια περιοχή χτισμένα από πλούσιους ομογενείς και από την τότε μεγαλοαστική τάξη της Αθήνας.
 
ΓΩΣΣΑΡΙ
Ανθέμιο:
Διακοσμητικό, συνήθως μαρμάρινο ή κεραμικό στολίδι που παριστάνει ένα ή περισσότερα άνθη.
Εκλεκτικισμός:
Τάση στις καλές τέχνες η οποία βασίζεται στον συνδυασμό ετερόκλητων στοιχείων και τεχνοτροπιών.
Θωράκιο:
Χαμηλό διάφραγμα από μάρμαρο που κλείνει το κενό διάστημα ανάμεσα σε δύο κίονες.
Παραστάδα:
Κολόνα σε τετράγωνο σχήμα η οποία είναι ενσωματωμένη σε τοίχο δίπλα από ένα άνοιγμα (πόρτα ή παράθυρο) ως στοιχείο στήριξης ή διακόσμησης.
 
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Περιγράψτε τους βασικούς όγκους του κτιρίου.
 
2. Περιγράψτε την είσοδο.
 
3. Περιγράψτε τα ανοίγματα (θύρες και παράθυρα).
 
4. Περιγράψτε τη στέγη.
 
5. Ποιες είναι οι αναλογίες των επιφανειών και η σύνθεση των μορφολογικών στοιχείων;
 
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Φωτογραφήστε νεοκλασικά σπίτια της περιοχής σας και παρουσιάστε τα στην τάξη. Βρείτε πληροφορίες για την ιστορία τους.
2. Φωτογραφήστε ή σχεδιάστε εκ του φυσικού οικοδομήματα του τόπου σας που έχουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
3. Οργανώστε στο σχολείο μια έκθεση φωτογραφιών, εικόνων, σχεδίων, κειμένων κτλ., η οποία να έχει ως θέμα τη μεταβολή του τοπίου, διάφορα χαρακτηριστικά οικιστικών περιοχών, προβλήματα οικισμών ή άλλα πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής φύσης ζητήματα.
 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Καλλιγάς, Π. (1994). Η οικία Όθωνος και Αθηνάς Σπαθάτου. Αθήνα: Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
2.Κυδωνιάτης, Σ. (1985). Αθήναι: Παρελθόν και μέλλον (τόμος α΄). Αθήνα: Πνευματικό Κέντρο Αθηναίων.
3.Μπίρης, Μ. (1987). Μισός αιώνας αθηναϊκής αρχιτεκτονικής: 1875-1925. Αθήνα: Μέλισσα.
4.Παπαστάμου, Δ. (1973). Ερνέστος Τσίλλερ. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών.
5.Παπαστάμου, Δ. (1973). Ερνέστος Τσίλλερ: 1837-1923. Αθήνα: Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου.
 
 15 / 30