Υλικό: ελαιογραφία σε μουσαμά Έτος δημιουργίας: 1911-1912 Τόπος διατήρησης: Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης,
Νέα Υόρκη, Η.Π.Α. Διαστάσεις: 191 ? 150 εκ.
Βιογραφικό:
Ο Ρωσογάλλος ζωγράφος Μαρκ Σαγκάλ, με σπουδές στην Πετρούπολη και στο Παρίσι, επηρεάστηκε από την ευρωπαϊκή τέχνη της εποχής του, χωρίς όμως να χάσει τη νοσταλγία του για τη Ρωσία. Μετά τη ρωσική επανάσταση του 1917 διορίστηκε από την πρώτη σοβιετική κυβέρνηση επίτροπος καλών τεχνών και ίδρυσε ακαδημία καλών τεχνών. Το 1922 πήγε στο Βερολίνο και κατόπιν στο Παρίσι, όπου εγκαταστάθηκε. Ο Σαγκάλ προπορεύεται του σουρεαλισμού. Στα έργα του κυριαρχούν τα φανταστικά στοιχεία, που θυμίζουν εικόνες από όνειρα και εκφράζουν μια ψυχική κατάσταση. Παρουσιάζουν κυρίως λαογραφικό χαρακτήρα, αλλά με μοντέρνα* και προσωπική τεχνοτροπία. Σημαντικά είναι τα χαρακτικά του για την εικονογράφηση των «Νεκρών ψυχών» του Γκόγκολ, των «Μύθων» του Λα Φοντέν και της Βίβλου. Άλλα έργα του είναι επίσης: το «Τσίρκο» (1926), «Οι εραστές του πύργου του Άιφελ» (1928) και «Ο βιολιστής» (1939). Το 1941 εγκαταστάθηκε στις Η.Π.Α., αλλά το 1946 επέστρεψε στο Παρίσι. Έργα του υπάρχουν στις σημαντικότερες πινακοθήκες της Ευρώπης και της Αμερικής.
Παρουσίαση του έργου:
Ένα πρόσωπο πράσινα φωτισμένο κοιτάζεται κατάματα με ένα ζώο. Το πρόσωπο είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ενώ το ζώο είναι ένα πρόβατο ή μια κατσίκα. Ο Σαγκάλ ζούσε στο Παρίσι, αλλά οι αναμνήσεις του από τη ζωή του στο ρωσικό χωριό όπου γεννήθηκε κυριαρχούν στα έργα του. Ένα ζώο, αγελάδα, πρόβατο κτλ., σήμαινε πολλά για τη ζωή στο χωριό. Σήμαινε ασφάλεια για τον φτωχό χωρικό, αφού από αυτό εξασφάλιζε το γάλα, το βούτυρο, το κρέας. Το ζώο ήταν σαν μέλος της οικογένειας.
Ο πίνακας αυτός είναι πλούσιος σε συμβολικά στοιχεία. Στο κάτω μέρος, σε τριγωνική διάταξη, απεικονίζεται ένα χέρι με δαχτυλίδι σαν να προσφέρει ή να κρατά προσεκτικά και τρυφερά ένα δεντράκι, ένα φυτό με άνθη. Πάνω στο πρόσωπο του ζώου φαίνεται μια γυναίκα να αρμέγει ένα άλλο ζώο, μάλλον αγελάδα. Δεξιά επάνω βαδίζει ένας χωρικός με δρεπάνι και μια γυναίκα με το κεφάλι κάτω είναι σαν να του δείχνει τον δρόμο. Πίσω τους δύο σπίτια είναι και αυτά με τη στέγη κάτω. Δίπλα παρουσιάζονται πολύχρωμα σπίτια του χωριού και μια ορθόδοξη εκκλησία με τον τρούλο της και τον παπά της. Ο ουρανός είναι μαύρος, γεμάτος βαριά σύννεφα. Σκοτεινιάζει ή έρχεται βροχή.
Το έργο θυμίζει όνειρο. Όσα απεικονίζονται δεν έχουν ρεαλιστική σχέση, αλλά μοιάζουν με αναμνήσεις του καλλιτέχνη, που συνδέονται μεταξύ τους και οργανώνονται σε ένα αυτόνομο από απεικονιστικές συμβάσεις έργο.
Η σύνθεση είναι πρωτότυπη. Υπάρχει στο κέντρο και προς τα κάτω ένας μεγάλος κύκλος που συνδέει τα πρόσωπα, το δεντράκι και το φόντο. Κυριαρχούν δύο έντονες διαγώνιες γραμμές, νοητές ή πραγματικές. Μια φόρμα με ανοιχτό κόκκινο χρώμα από κάτω αριστερά αναπτύσσεται μέχρι επάνω δεξιά, όπου γίνεται ο δρόμος του χωριού. Μια άλλη διαγώνια νοητή γραμμή ξεκινά δεξιά από το φυτό κάτω και συνεχίζει ως περίγραμμα του προσώπου του ζώου επάνω αριστερά. Το φόντο, τα πρόσωπα και γενικότερα όλες οι φόρμες έχουν μια αίσθηση κρυστάλλινης δομής. Υπάρχει έντονα κρυμμένη γεωμετρία, που είναι καθοριστική για τη δομή του έργου.
Λεπτομέρειες γοητευτικές υπάρχουν παντού για τον προσεκτικό θεατή. Η αλυσίδα με το σταυρουδάκι στον λαιμό του προσώπου έχει αντιστοιχία με την αλυσίδα στον λαιμό του ζώου. Ο δρόμος του χωριού μοιάζει με το γείσο ενός καπέλου στο πράσινα φωτισμένο πρόσωπο.
Αυτό που συνδέει όλες αυτές τις εικόνες, τις φόρμες και τα χρώματα είναι η ποιητική διάθεση του καλλιτέχνη. Είναι η ίδια η ποίηση, η φαντασία, η δημιουργικότητα, το όνειρο και οι αναμνήσεις του Σαγκάλ.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Μοντέρνα τέχνη:
Καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε στην Ευρώπη την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα και αφορούσε τη λογοτεχνία, τις εικαστικές τέχνες, την αρχιτεκτονική, τη μουσική κτλ. Κύρια χαρακτηριστικά του ήταν η αντίδραση στον ακαδημαϊσμό και τον ρομαντισμό, η αναζήτηση της πρωτοτυπίας και της πρόκλησης, η αμφισβήτηση και η έρευνα όσον αφορά τη μορφή, το περιεχόμενο, τις φόρμες, αλλά και τις ίδιες τις αξίες της τέχνης. Εκδηλώθηκε ως ιμπρεσιονισμός, κυβισμός, ντανταϊσμός, αφαίρεση κτλ.
Ο κύκλος στο κέντρο, που περνά από τα δύο πρόσωπα, του ανθρώπου και του ζώου, οι δύο διαγώνιες γραμμές, οι τριγωνικές φόρμες που βρίσκονται διάσπαρτες σε όλο το έργο. Τα δύο μεγάλα πρόσωπα με τριγωνικό σχήμα δεξιά και αριστερά, οι πλούσιες σε λεπτομέρειες φόρμες επάνω (σπίτια του χωριού) και κάτω (δεντράκι και χέρι). Το έργο χωρίζεται με δύο μεγάλες διαγώνιες γραμμές, που ενώνονται στο κέντρο του κύκλου. Απόκρυψη
3. Η εικόνα είναι ρεαλιστική ή όχι; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
Η εικόνα αποτελείται από ρεαλιστικά και αναγνωρίσιμα στοιχεία, αλλά η σύνθεσή της δεν είναι ρεαλιστική. Τα επιμέρους στοιχεία συνδέονται ζωγραφικά με ποίηση και φαντασία. Το πρόσωπο του ζώου είναι μεγαλύτερο από την αγελάδα και τη γυναίκα που την αρμέγει. Αυτό το πρόσωπο μας δίνει την εντύπωση ότι είναι πίσω ή είναι διάφανο, και έτσι προβάλλεται η σκηνή του αρμέγματος. Η γυναίκα μπροστά στον αγρότη απεικονίζεται ανάποδα. Πιθανώς είναι ξαπλωμένη, αλλά και τα δύο σπίτια πίσω είναι με τη στέγη προς τα κάτω. Είναι και αυτά ανάποδα. Απόκρυψη
Άνθρωπος και ζώο βρίσκονται πολύ κοντά. Κοιτάζονται φιλικά στα μάτια. Η έκφρασή τους μαρτυρεί ότι η σχέση τους είναι σχέση οικειότητας και όχι εξάρτησης. Ο άνθρωπος αγαπά το ζώο και ενδιαφέρεται γι’ αυτό. Το ζώο τον κοιτά με εμπιστοσύνη. Το ζώο προσφέρει στον άνθρωπο το μαλλί, το κρέας, το γάλα κτλ., αλλά κυρίως την ασφάλεια, τη σιγουριά. Απόκρυψη
Τα χρώματα δεν είναι ρεαλιστικά. Το πρόσωπο του ανθρώπου είναι πράσινο, το πρόσωπο του ζώου είναι μπλε-γκρι, ο δρόμος είναι ροζ. Κυριαρχούν τα καθαρά βασικά χρώματα, σε γεωμετρικές φόρμες. Χρωματισμοί με ποικίλους τόνους δημιουργούν την αίσθηση σπασμένου γυαλιού ή διπλωμένου χαρτιού. Απόκρυψη
Το χέρι κρατά ένα μικρό φυτό, γεμάτο μικρά και μεγάλα άνθη, αλλά και καρπούς. Είναι σαν να προσφέρει ένα λουλούδι σε αγαπημένο πρόσωπο, είναι σαν να κρατά τρυφερά την ίδια τη φύση, την ανάμνηση του καλλιτέχνη από την αγροτική ζωή του ρωσικού χωριού στο οποίο γεννήθηκε. Απόκρυψη
7. Ποια στοιχεία της σύνθεσης μπορεί να κρύβουν συμβολισμούς;
Το δεντράκι είναι η βάση του έργου. Το δέντρο συμβολίζει τη ζωή και την εξέλιξή της. Είναι η ρίζα και ο καρπός. Είναι η ίδια η φύση. Ο κύκλος και οι διαγώνιες γραμμές ενώνουν το δέντρο, τον άνθρωπο και το ζώο. Ο άνθρωπος και το ζώο επικοινωνούν με τα μάτια. Βρίσκονται πρόσωπο με πρόσωπο σε μια σχέση εμπιστοσύνης και φιλίας. Το δρεπάνι που κουβαλά ο αγρότης συμβολίζει την κοπιώδη προσπάθεια του ανθρώπου να καλλιεργήσει τη γη, από την οποία θα εξασφαλίσει την τροφή του. Το χωριό είναι οι ρίζες μας. Είναι ο μικρόκοσμος, η επικοινωνία, η οργανωμένη κοινωνική ομάδα, η προστασία κτλ. Απόκρυψη
8. Ποια συναισθήματα μας διακατέχουν, όταν παρατηρούμε αυτό το έργο;
Οι ζωντανές αναμνήσεις του καλλιτέχνη γίνονται και δικές μας αναμνήσεις. Το χωριό είναι νοσταλγία. Είναι η απλή και φυσική ζωή που χάνεται στις πολύβουες πόλεις. Απόκρυψη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Χωρίστε το χαρτί σας σε διάφορες γεωμετρικές φόρμες. Σε κάθε φόρμα σχεδιάστε και χρωματίστε μια διαφορετική εικόνα.
2. Βρείτε και άλλα έργα με ονειρικό περιεχόμενο και συζητήστε γι’ αυτά.
3. Παρουσιάστε το συνολικό έργο του Σαγκάλ στην τάξη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Ζιραρντέ, Σ. κ.ά. (1996). Chagalle: Οι μουσαμάδες του Σαγκάλ. Αθήνα: Καστανιώτης.
2.Haftman, W. (1975). Chagalle. Paris: Cercle d’Art.
3.Κουτσομάλης, Κ. κ.ά. (1994). Marc Chagall. Άνδρος: Foundation Basil and Elise Goulandris, Musee d’Αrt Moderne.