Υλικό: μολύβι, ακουαρέλα* και μελάνι σε χαρτί Έτος δημιουργίας: 1910 Τόπος διατήρησης: Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης,
Centre Georges Pompidou, Παρίσι, Γαλλία Διαστάσεις: 49,6 ? 64,8 εκ.
Βιογραφικό:
Ο ρωσικής καταγωγής ζωγράφος Βασίλυ Καντίνσκυ θεωρείται ο δημιουργός της καθαρής αφαίρεσης στη μοντέρνα τέχνη και ένας από τους σημαντικότερους μοντέρνους καλλιτέχνες. Παρουσίασε τα έργα του σε πολλές εκθέσεις και αφοσιώθηκε στην αφηρημένη ζωγραφική. Ο Καντίνσκυ ήταν επίσης μουσικός – και η μουσική έπαιξε μεγάλο ρόλο στο έργο του. Δημιούργησε μια προσωπική επαναστατική τεχνοτροπία. Τα χρώματα, οι γραμμές και τα σχήματα στα έργα του ήταν απελευθερωμένα από την παραστατική απεικόνιση. Κωδικοποιώντας τα, προσπάθησε να δημιουργήσει μ’ αυτά μια εικαστική «γλώσσα», ώστε να εκφράσει ιδέες και να συγκινήσει τους θεατές. Υπήρξε δραστήριος εμψυχωτής του πρωτοποριακού καλλιτεχνικού κινήματος στο Μόναχο. Το 1911 μαζί με τον ζωγράφο Φραντς Μαρκ ίδρυσε την ομάδα με το όνομα «Ο γαλάζιος καβαλάρης» από τον τίτλο ενός έργου που είχε φτιάξει το 1903. Έγραψε επίσης το βιβλίο «Για το πνευματικό στην τέχνη» (1912), το οποίο επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες.
Παρουσίαση του έργου:
Στο έργο «Αυτοσχεδιασμός», που παρουσιάζεται εδώ, ο Καντίνσκυ αφήνει τα λαμπερά χρώματα και τα σχήματα να ρέουν σε όλη την έκταση του χαρτιού. Το χρώμα, αλλού καθαρό, αλλού διαλυμένο και θολό, σχηματίζει μικρές και μεγαλύτερες ακαθόριστες φόρμες, οι οποίες τονίζονται με χρώμα μέσα στο χρώμα ή με λεπτές γραμμές που συνδέουν αυτές τις φόρμες μεταξύ τους ή τις περιγράφουν. Οι χρωματιστές φόρμες μαζί με τις γραμμές ανοίγουν από το κέντρο της εικόνας προς τα έξω, με μια κίνηση σχεδόν στροβιλιστική και μάλλον φυγόκεντρη, και φτάνουν μέχρι τις γωνίες, σαν να συνεχίζονται και έξω από την εικόνα. Ο χώρος που δημιουργείται είναι καινούριος, μη αντιληπτός στην πραγματική ζωή, είναι μια πιθανή εικονογράφηση της έννοιας «χώρος-χρόνος», είναι ένας φανταστικός μικρόκοσμος ιδωμένος σαν μέσα από μικροσκόπιο, είναι ένας εικαστικός χώρος αυτοαναφερόμενος, μέσα στον οποίο οι κηλίδες του χρώματος αφήνουν το ίχνος τους και κινούνται με τη δική τους αυτόνομη ζωή.
Το έργο πλάθεται με τρία στοιχεία: α) το φόντο, β) τις λεπτές και ζωηρές γραμμές, που θυμίζουν σκίτσα ή περιγράμματα, και γ) το χρώμα σε αφηρημένες φόρμες και διαφανείς ή λιγότερο διαφανείς πινελιές. Οι λεπτές γραμμές συνταιριάζουν με τις χρωματισμένες φόρμες, μοιρασμένες ισοδύναμα μέσα στον χώρο. Η σύνθεση μοιάζει τυχαία, αλλά δεν είναι. Η προηγούμενη θητεία του Καντίνσκυ στην παραστατική ζωγραφική και στους κανόνες της σύνθεσης είναι εμφανής και εδώ. Ο καλλιτέχνης ακολουθεί και εφαρμόζει τους ίδιους κανόνες: ισορροπία στον χώρο, χωρίς μεγάλα κενά, σύνδεση των μορφών μεταξύ τους, σύνδεση της κίνησης, ενότητα ύφους, ποικιλία στον προσανατολισμό των μορφών.
Η εναλλασσόμενη κίνηση του χεριού που κρατά το πινέλο μοιάζει να έχει μικρή συνειδητή οργάνωση ή έλεγχο από τη μεριά του καλλιτέχνη, αλλά δεν είναι αλήθεια. Η εσωτερική αναγκαιότητα, που μπορεί να εμπνεύσει αληθινή τέχνη κατά τον Καντίνσκυ, ωθεί τον καλλιτέχνη να αφήσει πίσω την αναπαραστατική εικόνα και να δουλέψει με το «απελευθερωμένο» χρώμα και τη φαινομενική ανεξαρτησία των σχημάτων. Στόχος του είναι τα χρώματα και τα σχήματα με την πλοκή τους, και μόνο μ’ αυτήν, να διεγείρουν τα συναισθήματα και να ελευθερώσουν σε ένα παιχνίδι τη φαντασία του θεατή.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Ακουαρέλα (υδατογραφία):
Ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη «aquarius», που σημαίνει «υδάτινος». Είναι η ζωγραφική με υδατοχρώματα, δηλαδή χρώματα διαλυτά στο νερό, και εφαρμόζεται συνήθως σε ειδικό χαρτί
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Θα χαρακτηρίζατε αυτό το έργο οργανωμένη σύνθεση ή τυχαίο αυτοσχεδιασμό; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
Ο Καντίνσκυ υπαινίσσεται ότι τις σειρές των έργων του που ονομάζει «Συνθέσεις» τις έχει οργανώσει με σχήματα συνειδητά σχεδιασμένα και οργανωμένα στον χώρο. Ένα έργο σαν αυτό που εξετάζουμε εδώ δεν έχει εμφανή οργάνωση, και γι’ αυτό θα το χαρακτηρίζαμε, μετά την πρώτη ματιά, μάλλον αυτοσχεδιαστική δημιουργία ή τυχαίο αυτοσχεδιασμό. Στην τέχνη όμως τίποτα δεν είναι εντελώς τυχαίο. Υπάρχει και σ’ αυτό το έργο μια εσωτερική οργάνωση, ένα «μοίρασμα» όλων των μορφικών στοιχείων στον χώρο. Απόκρυψη
2. Από πού άντλησε την έμπνευσή του ο Καντίνσκυ, για να ζωγραφίσει έναν τέτοιον πίνακα;
Είναι εικόνες που γεννιούνται κυρίως στο μυαλό του καλλιτέχνη, από μια εσωτερική αναγκαιότητα, όπως θα έλεγε ο Καντίνσκυ. Είναι υποκειμενικές εικόνες, δηλαδή πνευματικές, εσωτερικές εικόνες, που αποκτούν τον χαρακτήρα μιας άλλης πραγματικότητας. Απόκρυψη
3. Θα μπορούσατε να σκεφτείτε ένα είδος μουσικής, καθώς βλέπετε το έργο;
Χρειάζεται να αφήσει κανείς το συναίσθημα να τον οδηγήσει, για να νιώσει την εμπειρία των χρωματικών συνδυασμών και τις κινήσεις των σχημάτων ως μουσικών φράσεων και, αντίστροφα, να δει ήχους και τόνους μουσικούς ως χρώματα. Ανάλογα με το είδος της μουσικής, αναδεικνύονται η τονική αξία των χρωμάτων και των σχημάτων και ο πλούτος των χρωματικών σχέσεων. Η εναλλαγή μικρών και μεγάλων σχημάτων, απαλών και έντονων χρωμάτων έχει σημασία στη ζωγραφική, όπως και στη μουσική. Απόκρυψη
4. Ποιον στόχο νομίζετε ότι είχε ο Καντίνσκυ δημιουργώντας αυτό το έργο με χρώματα και γραμμές;
Στόχος του είναι η απελευθέρωση της φαντασίας του θεατή. Το έργο της αφηρημένης τέχνης και ο θεατής επικοινωνούν σε ένα νοητικό επίπεδο, όχι στο φυσικό, μέσα δηλαδή από την περιγραφή γνωστών παραστάσεων του φυσικού κόσμου. Άλλωστε και ο προσδιορισμός της αφηρημένης ζωγραφικής ως μη αναπαραστατικής τέχνης είναι γιατί πρόκειται για μια ζωγραφική που επιχειρεί να καταγράψει την παρόρμηση, τα αισθήματα και τις ελεύθερες εικόνες χρωμάτων και σχημάτων. Απόκρυψη
5. Θα προσθέτατε ένα αντικείμενο αναγνωρίσιμο μέσα στο έργο; Για παράδειγμα, ένα φρούτο, ένα δέντρο, έναν άνθρωπο;
Όχι, διότι κάτι τέτοιο θα ανέτρεπε τις προθέσεις, τον στόχο και την έρευνα του Καντίνσκυ. Η έρευνά του στράφηκε προς τις συναισθηματικές και ψυχολογικές ποιότητες του χρώματος, της γραμμής και του σχήματος σε τέτοιο σημείο, που κάθε αναπαραστατικό στοιχείο να έχει καταργηθεί από τον πίνακα. Το αναπαραστατικό στοιχείο (άνθρωπος, ζώο, αντικείμενο) θα εμπόδιζε αυτή την έρευνα, αφού θα αποσπούσε την προσοχή τόσο του ζωγράφου όσο και του θεατή που θα το παρατηρούσε. Απόκρυψη
6. Στο έργο δημιουργείται μια αίσθηση κίνησης. Πώς θα τη χαρακτηρίζατε; Κυκλική, σπειροειδή, κυματιστή, γραμμική, τεθλασμένη ή άλλη;
Μπορούμε να παρακολουθήσουμε με το μάτι τη σπειροειδή φυγόκεντρη κίνηση που δημιουργούν τα σχήματα μέσα στον καμβά, όπως και το πώς ξεδιπλώνεται αυτή η κίνηση από το κέντρο μέχρι τις τέσσερις γωνίες του πίνακα. Υπάρχουν επίσης πολλές άλλες κινήσεις. Απόκρυψη
7. Θα τοποθετούσατε έναν τέτοιον πίνακα στο δωμάτιό σας; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Ζωγραφίστε ένα έργο μόνο με χρώματα, σχήματα και γραμμές ακούγοντας μουσική. Η ζωγραφική σας πρέπει να έχει σχέση με τη μουσική.
2. Δείτε την κινηματογραφική ταινία του Γουόλτ Ντίσνεϋ «Φαντασία» και παρατηρήστε πώς στο έργο αυτό των κινούμενων σχεδίων εφαρμόστηκε η τέχνη της προσαρμογής της εικόνας στα κλασικά μουσικά θέματα πάνω στα οποία βασίστηκε το έργο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Ζιρώ, Ό. κ.ά. (2004). Ιστορία της Τέχνης Γ΄ Ενιαίου Λυκείου. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
2.Καντίνσκι, Β. (1980). Σημείο, γραμμή, επίπεδο. Συμβολή στην ανάλυση των ζωγραφικών στοιχείων. Αθήνα: Δωδώνη.
3.Καντίνσκι, Β. (1981). Για το πνευματικό στην τέχνη. Αθήνα: Νεφέλη.
4.Ντε Μικέλι, Μ. (1983). Οι πρωτοπορίες της τέχνης του εικοστού αιώνα. Αθήνα: Οδυσσέας.