Λουκάς Σαμαράς (Lucas Samaras), ζωγράφος, γλύπτης, φωτογράφος, γενν. το 1936
Υλικό: γαζωμένα υφάσματα Έτος δημιουργίας: 1977 Τόπος διατήρησης: Xippas Gallery, Αθήνα και Παρίσι Διαστάσεις: 238 ? 238 εκ
Βιογραφικό:
Ο Λουκάς Σαμαράς είναι εικαστικός καλλιτέχνης που μετανάστευσε το 1948 στο Νιου Τζέρσυ των Η.Π.Α. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 τα έργα του ήταν μινιμαλιστικά. Συμμετείχε ως περφόρμερ (performer) σε δράσεις των Άλαν Κάπροου (Allan Kaprow) και Κλας Όλντενμπουργκ (Claes Oldenburg). Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 δημιούργησε μια σειρά από «κουτιά» και ασχολήθηκε με τη φωτογραφία. Στα έργα του χρησιμοποίησε ποικίλα υλικά, όπως παστέλ, χρωματιστά μολύβια, χάντρες, καθρέφτες, καρφίτσες, φωτογραφίες, και δημιούργησε σουρεαλιστικές συνθέσεις, ασαμπλάζ*, πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, συρμάτινες κατασκευές, συνθέσεις από ύφασμα, έπιπλα, εγκαταστάσεις, βίντεο. Ο Σαμαράς μάζευε από μικρό παιδί ό,τι φανταχτερό έβρισκε και με τις μνήμες αυτές γέμισε τα «κουτιά του». Στις φωτογραφίες πειραματίζεται με την εικόνα του εαυτού του, την οποία χρησιμοποιεί συμβολικά, τη μεταμορφώνει και την αλλοιώνει.
Παρουσίαση του έργου:
Πρόκειται για ένα μεγάλων διαστάσεων έργο από λεπτές λωρίδες πολύχρωμων υφασμάτων. Είναι ένα είδος κολάζ* ή πάτσγουορκ*, μια που οι λωρίδες είναι γαζωμένες μεταξύ τους. Παρόλο που φαινομενικά κυριαρχεί το τυχαίο, στην πραγματικότητα είναι ένα έργο οργανωμένο τόσο χρωματικά όσο και δομικά. Οι λωρίδες είναι τοποθετημένες ακτινωτά, ξεκινώντας από το κέντρο της σύνθεσης, ενώ στα κενά που αφήνουν φαίνονται αντιθετικά βαλμένες λωρίδες ως φόντο, οι οποίες δημιουργούν με τα εμπριμέ σχέδια τους έναν ρυθμό.
Το έργο κατακερματίζεται και πάλλεται, και οι ακτινωτές λωρίδες προεκτείνονται νοητά, σαν μια μεγάλη έκρηξη, έξω από τον πίνακα. Προκαλείται έτσι στον θεατή μια συναισθηματική ένταση και αναστάτωση. Το υλικό του υφάσματος παραπέμπει επίσης τον θεατή στο φόρεμα, στην απαλή υφή, στο ρούχο.
Είναι ένα χαρακτηριστικά μοντέρνο έργο, το οποίο αμφισβητεί τα παραδοσιακά θέματα και υλικά και τις παραδοσιακές μορφές. Η αξία του βρίσκεται ακριβώς στην πρωτοτυπία της ιδέας του.
Ανήκει σε μια σειρά παρόμοιων έργων (τα οποία τιτλοφορούνται «Ανακατασκευές»), για τα οποία ο καλλιτέχνης είπε: «Έφτιαξα αυτούς τους μανδύες για τη μητέρα μου, η οποία πέθανε πριν από δύο χρόνια και δεν ήμουν εκεί να τη δω. Έχουν αξία. Δεν είναι ωραία, αλλά είναι το καλύτερο που μπορούσα να κάνω για εκείνη». Πιθανώς με τον τίτλο «Ανακατασκευές» ο Σαμαράς εννοεί ότι χρησιμοποίησε έτοιμα υλικά (τα υφάσματα) και, αφού τα έκοψε σε λωρίδες, τους έδωσε μια νέα μορφή, έκανε δηλαδή «ανακατασκευή». Ο αριθμός 24 στον τίτλο είναι ο αύξων αριθμός του έργου από το προσωπικό αρχείο του καλλιτέχνη. Το σύμβολο της δίεσης (#) σε αρχειοθετήσεις στην Αμερική αντικαθιστά το σύμβολο «Νο» ή «Αριθμ.», που προηγείται του αριθμού που φέρει το έργο.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Ασαμπλάζ:
Συναρμογή και σύνθεση πραγματικών τρισδιάστατων αντικειμένων.
Κολάζ (collage): Το κολάζ είναι κομμάτια από χρωματιστά χαρτιά, αποκόμματα εφημερίδων, φωτογραφίες κ.ά. τα οποία επικολλώνται σε μια επιφάνεια. Την τεχνική αυτή επινόησαν οι κυβιστές ζωγράφοι Πικάσο και Μπρακ το 1912, αργότερα όμως την υιοθέτησαν οι ντανταϊστές και οι σουρεαλιστές για τη δημιουργία συνθέσεων χωρίς λογική, με σχήματα και αντικείμενα των οποίων οι ρόλοι «επαναεπινοήθηκαν».
Πάτσγουορκ (patchwork):
Μορφή χειροτεχνίας στην οποία μικρά κομμάτια ανόμοιων υφασμάτων ράβονται μεταξύ τους και δημιουργούν ένα μεγαλύτερο πολύχρωμο κομμάτι υφάσματος.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Παρατηρήστε το έργο. Ως προς τι μοιάζει διαφορετικό από τα άλλα έργα τέχνης που έχετε δει;
Το έργο αυτό είναι διαφορετικό, επειδή ο καλλιτέχνης δε χρησιμοποίησε «παραδοσιακά» υλικά για τη δημιουργία του, όπως είναι οι λαδομπογιές, οι ακουαρέλες, τα ακρυλικά χρώματα κτλ., αλλά ραμμένα υφάσματα. Είναι επίσης έργο μη παραστατικό, δηλαδή δεν απεικονίζει κάποιο συγκεκριμένο και αναγνωρίσιμο θέμα. Απόκρυψη
Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι στο έργο δημιουργούνται πέντε περίπου επίπεδα. Ξεκινώντας από το πιο χαμηλό επίπεδο, βλέπουμε το κόκκινο χρώμα, έπειτα έχουμε το επίπεδο των λωρίδων που σχηματίζουν ένα ρομβοειδές σχήμα, τη δέσμη των λωρίδων με τον μαύρο σταυρό που ξεκινούν από το κέντρο του πίνακα, έπειτα τη διαγώνια μικρότερη δέσμη λωρίδων στην οποία κυριαρχεί το γκρι χρώμα, ενώ στο τελευταίο επίπεδο έχουμε την κόκκινη, σχεδόν οριζόντια λωρίδα. Απόκρυψη
4. Η τοποθέτηση των λωρίδων είναι τυχαία ή δημιουργεί σχέδιο και δομή; Ποια είναι η δομή του έργου;
Η τοποθέτηση των λωρίδων δεν είναι τυχαία. Η δομή τους είναι ακτινωτή. Εάν παρατηρήσουμε προσεκτικότερα στο δεύτερο από κάτω επίπεδο, οι αντικριστές διαγώνιες λωρίδες είναι από το ίδιο ύφασμα, ενώ το ίδιο συμβαίνει και σε όλα τα επίπεδα που σχηματίζονται παραπάνω. Το έργο μοιάζει με καλειδοσκόπιο, του οποίου η μία πλευρά αντανακλάται στην απέναντι. Εάν μισοκλείσουμε τα μάτια, θα δούμε καθαρότερα τις εντάσεις που δημιουργούν οι ανοιχτόχρωμες λωρίδες και τις κατευθύνσεις τους σε σχέση με τις πιο σκούρες. Κάτι ακόμη που θα πρέπει να σκεφτούμε για το συγκεκριμένο έργο είναι ότι και η τοποθέτηση του ενός χρώματος δίπλα στο άλλο δεν αποτελεί καθόλου τυχαία πράξη. Απόκρυψη
Οι γραμμές που ομαδοποιούν το ρομβοειδές σχήμα, στο δεύτερο επίπεδο, είναι οι μαύρες, οι άσπρες-γαλάζιες-κίτρινες και το γκρι-εμπριμέ στο πάνω μέρος του πίνακα και στο κάτω δεξιά. Έπειτα ξεχωρίζουν οι λωρίδες που μας δίνουν το σχήμα του σταυρού, οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με τις διαγώνιες από άσπρο-ροζ-γαλάζιο-πράσινο-μοβ και την αντίστοιχη διαγώνια κόκκινη. Ξεχωρίζουμε επίσης το «Χ» από τις κόκκινες-πουά λωρίδες. Απόκρυψη
7. Γιατί νομίζετε ότι ο καλλιτέχνης επέλεξε το ύφασμα αντί του χρώματος;
Γιατί το ύφασμα ήταν ήδη έτοιμο, χρωματισμένο με ωραίους συνδυασμούς και έντονα χρώματα. Ήταν πρωτότυπο, έτοιμο υλικό. Απόκρυψη
8. Γιατί ο καλλιτέχνης έδωσε στο έργο του τον τίτλο «Ανακατασκευή #24»; Ποιoν τίτλο θα δίνατε εσείς;
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Φτιάξτε ένα έργο στο οποίο θα κολλήσετε χρωματιστές υφασμάτινες λωρίδες. Προσέξετε τις χρωματικές αντιθέσεις, το οπτικό παιχνίδι και τη δημιουργία επιπέδων.
2. Κατασκευάστε ένα κολάζ με χρωματιστές χάρτινες λωρίδες και κομμάτια από περιοδικά ή εφημερίδες.
3. Σχεδιάστε στον πίνακα ή σε ένα φύλλο χαρτί τη διάταξη των επιμέρους σχημάτων ή γραμμών που διαμορφώνονται στο έργο του Λουκά Σαμαρά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Άτλας της Νεοελληνικής Τέχνης – Οι διεθνείς. Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη.
2.Durand, R. (1997). Lucas Samaras: Photo – Transformations: 1973-1976. Paris: Galerie Xippas.
3.Κοσκινά, Κ. (2005). Lucas Samaras: Αναδρομική. Αθήνα: Εθνική Πινακοθήκη.
4.Lifson, B. (1987). Samaras: The photographs of Lucas Samaras. New York: Aperture.