Υλικό: ελαιογραφία* σε ξύλο Έτος δημιουργίας: 1502-1503 Τόπος διατήρησης: Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο, Μ. Βρετανία Διαστάσεις: 280 ? 165 εκ.
Βιογραφικό:
Ο Ραφαήλ, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και ο Μιχαήλ Άγγελος θεωρούνται οι τρεις κορυφαίοι καλλιτέχνες της Αναγέννησης. Ο Ραφαήλ γεννήθηκε στο Ουρμπίνο της Ιταλίας. Ο πατέρας του ήταν ζωγράφος και δάσκαλός του ο περίφημος ζωγράφος Περουτζίνο. Το εξαιρετικό ταλέντο του φάνηκε από τη νεανική του ηλικία. Το 1504 μελέτησε στη Φλωρεντία τους μεγάλους αναγεννησιακούς ζωγράφους, από τους οποίους επηρεάστηκε, και εκεί διαμόρφωσε το δυναμικό του σχέδιο και τη μελετημένη σύνθεση. Χαρακτηριστικά των έργων του είναι η συμμετρία, η αρμονία, οι εξιδανικευμένες μορφές, η χάρη στη γυναικεία κίνηση, η θρησκευτικότητα κ.ά. Η επίδραση που άσκησε το έργο του Ντα Βίντσι «Μόνα Λίζα» στις περίφημες μαντόνες του Ραφαήλ είναι αποκαλυπτική των επιρροών που δέχτηκε. Το 1508 εγκαθίσταται στη Ρώμη και αναλαμβάνει τη διακόσμηση των νέων διαμερισμάτων του Πάπα στο Βατικανό. Το 1514 αναλαμβάνει ως αρχιτέκτονας την οικοδόμηση του ναού του Αγίου Πέτρου της Ρώμης. Οι νωπογραφίες του, όπως «Η Σχολή των Αθηνών» και η «Φιλονικία», δημιούργησαν σχολή. Η αναγνώρισή του ήταν τεράστια στην εποχή του, ενώ ανάλογη ήταν και η επίδραση που άσκησε στις επόμενες γενεές.
Παρουσίαση του έργου:
Το έργο ονομάζεται «Σταύρωση Γκαβάρι», γιατί δημιουργήθηκε από τον νεαρό τότε Ραφαήλ για το παρεκκλήσιο Γκαβάρι της εκκλησίας Σαν Ντομένικο στην Τσιτά ντε Καστέλο. Ο Ραφαήλ είχε τη θαυμαστή ικανότητα να μετατρέπει ακόμη και ένα τόσο δραματικό θέμα σε χάρη, φως και ομορφιά. Ο ουρανός, αντί να είναι βαρύς και απειλητικός, είναι φωτεινός και γαλάζιος. Το τοπίο του φόντου είναι ήρεμο, με ατμοσφαιρική προοπτική. Είναι μάλλον ένα τοπίο της Ιταλίας με χαμηλούς λόφους, νερά και λίγα δέντρα. Ο Εσταυρωμένος έχει στα δεξιά και στα αριστερά του δύο αγγέλους, που κρατούν δισκοπότηρα και συλλέγουν το αίμα του. Συνθετικό και έντονα διακοσμητικό ρόλο έχουν οι ζώνες-κορδέλες στη μέση των αγγέλων, που δημιουργούν καμπύλες στον ουρανό. Στα πόδια του Χριστού όρθιοι απεικονίζονται η Παναγία και ο μαθητής του Χριστού Άγιος Ιωάννης, ενώ γονατιστοί είναι ο Άγιος Ιερώνυμος και η Μαρία η Μαγδαληνή. Τα ρούχα τους (οι πτυχώσεις, οι χρωματισμοί κτλ.) είναι ιδιαίτερα προσεγμένα και στολισμένα. Οι στάσεις τους έχουν διακριτική θεατρικότητα και λεπτότητα, ενώ τα ήρεμα πρόσωπά τους εκφράζουν θλίψη και αποδοχή.
Ψηλά στον ουρανό απεικονίζονται ο ήλιος και το φεγγάρι, καθώς ο Ιησούς είναι κύριος όλου του σύμπαντος. Στο κέντρο του πίνακα δεσπόζει η επιγραφή με τα λατινικά αρχικά INRI.
Το σώμα του Χριστού, το οποίο παρουσιάζεται με νεανικό σφρίγος, έχει άψογο σχέδιο και φανερώνει την άριστη γνώση του καλλιτέχνη για την ανατομία του ανθρώπινου σώματος. Το ύφασμα που καλύπτει τον Ιησού είναι κόκκινο, το βασιλικό χρώμα και το χρώμα της θυσίας.
Η σύνθεση του έργου είναι ιδιαίτερα μελετημένη. Ο κάθετος άξονας του Σταυρού χωρίζει τον πίνακα σε δύο ίδιες εικόνες δεξιά και αριστερά. Το τόξο στο επάνω μέρος του πίνακα έχει ανταπόκριση και οπτική συνέχεια στην κίνηση των αγγέλων. Τα κεφάλια των προσώπων στα πόδια του Ιησού μαζί με τα κεφάλια των αγγέλων σχηματίζουν έναν ακόμη νοητό κύκλο. Δύο έντονα διαγώνιοι άξονες που σχηματίζουν τα σώματα δεξιά και αριστερά δίνουν ανάταση στο έργο.
Τα χρώματα είναι καθαρά και φωτεινά με έντονο κιαροσκούρο και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ατμόσφαιρα του έργου. Παρουσιάζουν τη σταύρωση, αλλά παράλληλα προοιωνίζονται χαρμόσυνα την επικείμενη ανάσταση. Τα χρώματα στα ρούχα των αγγέλων είναι σε αντιστοιχία με τα χρώματα του φεγγαριού και του ήλιου. Τα χρώματα στα ρούχα των αγίων και της Παναγίας ισορροπούν το σκούρο της θλίψης με τη χαρά για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Το έργο με την ηρεμία και τη γαλήνη που αποπνέει παρηγορεί και λυτρώνει.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Ελαιογραφία:
Ζωγραφική με λαδομπογιές. Στερεές χρωστικές ουσίες (σκόνη) αναμειγνύονται με ψημένο καθαρό λινέλαιο και αποδίδουν διαφανείς, ημιδιαφανείς και αδιαφανείς αποχρώσεις, καθώς και ποικιλία υφής (πάστα). Γνωστή τεχνική από τον 11ο αιώνα, παραμέρισε την αυγοτέμπερα και επικράτησε από τον 14ο-15ο αιώνα. Θεωρείται ότι την καθιέρωσε ο Γιαν βαν Άυκ.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Παρατηρήστε τη σύνθεση του έργου. Ποιοι είναι οι άξονες συμμετρίας; Ποια είναι η κρυμμένη γεωμετρία; Ποιες είναι οι ομαδοποιήσεις;
Υπάρχουν δύο νοητές ζώνες: η επουράνια ομάδα του Χριστού και των αγγέλων και η γήινη ομάδα με τα τέσσερα πρόσωπα. Αυτό χωρίζει σε δύο οριζόντιες επιφάνειες το έργο. Ο Σταυρός χωρίζει το έργο σε δύο ίδιες κάθετες εικόνες, αλλά τα απλωμένα χέρια του Χριστού ενώνουν αυτές τις δύο πλευρές. Τα πόδια του Χριστού με τα πόδια των αγγέλων σχηματίζουν δύο διαγώνιους άξονες. Το ίδιο συμβαίνει και με τα κεφάλια των προσώπων στα πόδια του Ιησού. Αυτοί οι διαγώνιοι άξονες συνδέονται οπτικά με τους άξονες των χεριών του Ιησού. Το τόξο του επάνω μέρους του πίνακα συνδέεται οπτικά με το τόξο που σχηματίζουν τα κεφάλια των τεσσάρων προσώπων στα πόδια του Ιησού. Απόκρυψη
2. Ποια είναι η ατμόσφαιρα του έργου; Γιατί νομίζετε ότι έχει επιλεγεί αυτή η ατμόσφαιρα;
Τα χρώματα είναι διάφανα, φωτεινά, χαρούμενα και καθαρά. Η ατμόσφαιρα είναι φωτεινή και το μάτι χάνεται στο βάθος του τοπίου. Η φωτεινότητα αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη δραματικότητα της σκηνής. Η γενικότερη ατμόσφαιρα, με την έννοια της διάθεσης του καλλιτέχνη, που καθορίζει και το ύφος του έργου του, είναι χαρακτηριστική της Αναγέννησης.
Το έργο αποπνέει αισιοδοξία, εμπιστοσύνη στον άνθρωπο και στο μέλλον. Είναι ένα έργο που έχει προσεχτεί σε όλες του τις λεπτομέρειες, με στόχο το ακριβές σχέδιο και την απόδοση της φυσικής αίσθησης κάθε διαφορετικής επιφάνειας (αντικείμενο, ρούχο, σώμα, δέντρο κτλ.).
Συγκριτικά με προηγούμενα βυζαντινότροπα θρησκευτικά θέματα, η προσπάθεια του καλλιτέχνη για νατουραλιστική απεικόνιση του θέματός του εντυπωσιάζει. Παρόλο που ο Ραφαήλ προτιμούσε τη μελέτη των έργων των μεγάλων δασκάλων παρά της ίδιας της φύσης, η φύση είναι κυρίαρχη στο έργο αυτό. Απόκρυψη
Οι δύο άγγελοι έχουν δευτερεύοντα ρόλο στο έργο και είναι μικρότεροι σε μέγεθος από τα υπόλοιπα πρόσωπα. Τονίζουν τη θεϊκή φύση του Εσταυρωμένου και συλλέγουν το πολύτιμο αίμα του, σύμβολο της υπέρτατης θυσίας του για την κάθαρση των αμαρτιών των ανθρώπων. Εκεί όμως έχουν τοποθετηθεί από τον Ραφαήλ όχι μόνο για τον νοηματικό σκοπό που αναφέραμε, αλλά κυρίως για συνθετικούς λόγους. Κάτω από τα χέρια του Εσταυρωμένου δημιουργούνταν ένα κενό, το οποίο κάλυψαν οι δύο άγγελοι. Η έντονη κίνησή τους, αλλά κυρίως οι ζώνες-κορδέλες στη μέση τους, που με ζωηρές καμπύλες στολίζουν τον ουρανό, τονίζουν μια διακοσμητική διάθεση σαν ζωγραφική απόδοση μιας επουράνιας μελωδίας. Απόκρυψη
Πρόκειται για παράδοση στη δυτική τέχνη να τοποθετούνται ο ήλιος και το φεγγάρι δίπλα από τον Σταυρό, η οποία ερμηνεύεται με πολλούς τρόπους. Συμβόλιζαν τις κοσμογονικές αλλαγές που συνέβησαν την ώρα που ο Χριστός παρέδιδε το πνεύμα. (Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο αναφέρεται ότι έγινε σκότος σε όλη τη γη, σχίστηκε το καταπέτασμα του ναού και η γη σείστηκε.) Συμβόλιζαν τη διπλή φύση του θεανθρώπου. Συμβόλιζαν την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Συμβόλιζαν τη νίκη του θεανθρώπου ενάντια στον χρόνο. Απόκρυψη
Ο Άγιος Ιερώνυμος, αλλά και η Μαρία η Μαγδαληνή συμβολίζουν την εξιλέωση. Η πέτρα που κρατά ο Άγιος Ιερώνυμος συμβολίζει τα χρόνια που πέρασε στην έρημο. Τα βλέμματα του Ιερώνυμου και της Μαγδαληνής στρέφονται προς τα επάνω, προς τον Χριστό, ενώ το βλέμμα του Ιησού στρέφεται προς τα κάτω. Απόκρυψη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
1. Μελετήστε τα έργα του Ραφαήλ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Ζιρώ, Ό. κ.ά. (2004). Ιστορία της Τέχνης Γ΄ Ενιαίου Λυκείου. Αθήνα: ΟΕΔΒ.
2.Harries, R. and Hants, A. (2004). The Passion in art. England: Ashgate.