Σαλβαδόρ Νταλί (Salvador Dali), ζωγράφος και χαράκτης, 1904-1989
Υλικό: ελαιογραφία σε μουσαμά Έτος δημιουργίας: 1954 Τόπος διατήρησης: Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη, Η.Π.Α. Διαστάσεις: 194 ? 124 εκ.
Βιογραφικό:
Ο σουρεαλιστής* ζωγράφος και χαράκτης Σαλβαδόρ Νταλί καταγόταν από τη Φιγκέρα της Ισπανίας. Σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Μαδρίτης. Έδινε έμφαση στη λεπτομέρεια και στην τεχνική δεξιοτεχνία. Με το έργο του «Πένθιμο παιχνίδι», το 1929, αναγνωρίστηκε στο Παρίσι ως ένας από τους σημαντικότερους σουρεαλιστές ζωγράφους. Επηρεασμένος από τα συγγράμματα του Φρόυντ, επιχείρησε να απεικονίσει με εκπληκτική αναπαραστατική δεξιοτεχνία και ακρίβεια το ασυνείδητό του, με την ελεύθερη ερμηνεία παραληρηματικών συνειρμών, όπως στα έργα του «Έξι εμφανίσεις του Λένιν πάνω σε ένα πιάνο», «Το άτερμον αίνιγμα» και «Η εμμονή της μνήμης».
Παρουσίαση του έργου:
Οι σταυρώσεις, ως θέμα θρησκευτικό και έντονα δραματικό, ακολουθούν συνήθως καθιερωμένους τρόπους απεικόνισης. Εδώ έχουμε μια σταύρωση την οποία ο Νταλί έχει αποδώσει με πολλά πρωτότυπα στοιχεία. Κατ’ αρχάς έχει κρατήσει τη συνήθη στις αγιογραφίες στάση του Χριστού στον Σταυρό και έχει απεικονίσει και τον ίδιο τον Σταυρό. Ωστόσο, αυτό που κυριαρχεί στο έργο είναι η συμβολική «αντιυλιστική» και «αντιμυστικιστική» άποψη του καλλιτέχνη, όπως χαρακτηριστικά είχε γράψει γι’ αυτό το έργο ο ίδιος ο Νταλί. Ο Χριστός και ο Σταυρός βρίσκονται στον αέρα, αιωρούνται. Ο Χριστός δεν είναι καρφωμένος στον Σταυρό. Ο Σταυρός αποτελείται από κύβους, ενώ τέσσερις μικροί κύβοι που αιωρούνται μπροστά συμβολίζουν πιθανώς τα καρφιά. Το φόντο είναι σκούρο, δραματικό και περιλαμβάνει ουρανό, τοπίο με βουνά, αλλά και πάτωμα με πλάκες ασπρόμαυρες. Το πάτωμα και το τοπίο συνδέονται με απροσδιόριστο τρόπο. Σε ένα είδος εξώστη, κάτω αριστερά, στέκεται ευλαβικά μια μορφή με αρχαιοπρεπές ένδυμα από πλούσια υφάσματα. Θεωρείται ότι είναι η αγαπημένη σύζυγος του Νταλί, η Γκαλά, πρωταγωνίστρια σε πολλά έργα του. Η μορφή αυτή έχει τοποθετηθεί εκεί για λόγους συνθετικούς, καθώς ο Σταυρός απεικονίζεται επάνω δεξιά και η μορφή κάτω αριστερά, αλλά και συμβολικούς: κάτω είναι ο άνθρωπος (ντυμένος, σε αντίθεση με τον γυμνό Χριστό), ευλαβικός προσκυνητής και θεατής του θείου δράματος, θυμίζοντας τις γνωστές απεικονίσεις της σταύρωσης, όπου μαζί με τον Εσταυρωμένο απεικονίζονται επίσης η Παναγία και ο αγαπημένος μαθητής του Ιησού Ιωάννης. Ο φωτισμός του έργου είναι υποβλητικός, εντείνοντας τη δραματικότητα της σκηνής. Η σκιά των χεριών επάνω στον Σταυρό τονίζει ότι ο Χριστός εδώ δεν είναι καρφωμένος πραγματικά, αλλά συμβολικά.
ΓΩΣΣΑΡΙ
Σουρεαλισμός (surrealisme):
Κίνημα λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό του 20ού αιώνα, που προσπαθεί να εκφράσει τις λειτουργίες του ασυνείδητου και χαρακτηρίζεται από φανταστικές εικόνες και αταίριαστες αντιπαραθέσεις θεμάτων. Το 1924 ο Αντρέ Μπρετόν όρισε τον σουρεαλισμό ως «ψυχικό αυτοματισμό». Οι σουρεαλιστές, επηρεασμένοι από τη φροϋδική θεωρία, προσπαθούσαν να καταγράψουν την ελεύθερη ροή της σκέψης έξω από αισθητικές ή ηθικές ανησυχίες, οι τεχνικές τους όμως διαφέρουν.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. Σε τι διαφέρει η «Σταύρωση» του Νταλί από άλλες ανάλογες που έχετε δει στις ορθόδοξες εκκλησίες;
Εδώ το σώμα του Χριστού είναι με ρεαλιστικό τρόπο ζωγραφισμένο, αλλά είναι ωραιοποιημένο. Δε φαίνεται σαν ένα σώμα που υποφέρει στον Σταυρό. Δεν είναι εμφανείς οι πληγές από τα καρφιά και τη λόγχη ούτε υπάρχει το αγκάθινο στεφάνι. Ο Σταυρός και ο Χριστός αιωρούνται, ενώ το σώμα δεν είναι καρφωμένο στον Σταυρό. Το σώμα δείχνει ένταση και δύναμη και όχι εγκατάλειψη και θάνατο. Στο κάτω μέρος πινάκων με ανάλογο θέμα απεικονίζονται συνήθως η Παναγία και ο μαθητής του Ιησού Ιωάννης, ενώ εδώ έχουμε μια μορφή ντυμένη με βαριά, ακριβά υφάσματα, που ατενίζει τον Εσταυρωμένο. Επίσης, στο έργο του Νταλί δεν υπάρχει ο Γολγοθάς, αλλά ένα απροσδιόριστο τοπίο και πλακάκια στο πάτωμα. Απόκρυψη
Το φόντο είναι σκούρο, για να εντείνει το κοντράστ με τον φωτισμένο Σταυρό και το σώμα του Χριστού, αλλά και με τη μορφή κάτω αριστερά. Το φόντο είναι απροσδιόριστο, δεν είναι ο Γολγοθάς. Πέρα μακριά αχνοφαίνονται βουνά, αλλά οι ασπρόμαυρες πλάκες θυμίζουν πάτωμα αυλής. Οι μαύρες πλάκες σχηματίζουν έναν σταυρό. Απόκρυψη
3. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της σύνθεσης του έργου;
Ο Σταυρός και το σώμα του Χριστού κυριαρχούν στο άνω δεξιό μέρος. Η μορφή κάτω αριστερά ισορροπεί το συνθετικό κενό. Ο Σταυρός είναι διαγώνια τοποθετημένος, και αυτό προσδίδει κίνηση στο έργο. Είναι επίσης επάνω ψηλά, για να δοθεί πιο έντονα η αίσθηση του αιωρούμενου σώματος. Ο Χριστός είναι μεγαλύτερος σε μέγεθος από τη μορφή κάτω αριστερά. Ο θεατής είναι σαν να βρίσκεται και εκείνος ψηλά. Απόκρυψη
Ο Σταυρός αποτελείται από κύβους, αλλά διατηρεί το σχήμα του σταυρού, όχι μόνο από μπροστά, αλλά και από το πλάι, καθώς είναι «διπλός» σταυρός. Απόκρυψη
5. Πιστεύετε ότι αυτή η απεικόνιση υπηρετεί το θρησκευτικό συναίσθημα;
Η πίστη για όλους τους χριστιανούς πηγάζει κυρίως από το γεγονός της θυσίας και όχι τόσο από τον τρόπο απεικόνισής της. Είναι δικαίωμα του κάθε καλλιτέχνη να απεικονίζει τη σκηνή, όπως αυτός τη φαντάζεται. Για ορισμένους θεατές αυτή η ζωγραφική μπορεί να εκφράζει με έντονο θρησκευτικό τρόπο τη Σταύρωση, αλλά άλλοι θεατές, οι οποίοι πιστεύουν στην παραδοσιακή απεικόνιση, στο δόγμα, να ενοχλούνται από την πρωτοτυπία της απόδοσης. Απόκρυψη
Κατ’ αρχάς είναι το ίδιο θρησκευτικό θέμα. Αποπνέουν το ίδιο θρησκευτικό συναίσθημα. Και τα δύο έργα αποδίδουν τις εικόνες με έντονες νατουραλιστικές λεπτομέρειες. Και στα δύο έργα είναι έντονη η προσπάθεια να αποδοθεί το σώμα του Ιησού με φυσικότητα και αλήθεια, παρά τη λεπτή υφολογική διαφορά που καθορίζει τον κάθε καλλιτέχνη. Συνθετικά επίσης ο Σταυρός χωρίζει στα δύο την εικόνα, καθώς είναι τοποθετημένος στο κέντρο. Κάτω από τον Σταυρό είναι οι άνθρωποι και ψηλά στον ουρανό ο Θεάνθρωπος. Υπάρχουν επίσης δύο παρόμοια τοπία τοποθετημένα χαμηλά. Τα ρούχα των προσώπων έχουν παρόμοια απόδοση και πτυχώσεις κ.ά. Απόκρυψη
Οι διαφορές τους είναι πάρα πολλές, παρόλο που παρουσιάζουν το ίδιο ακριβώς θέμα, και εδώ είναι το ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πώς δηλαδή κάθε καλλιτέχνης ανάλογα με την έμπνευση, την τεχνική και την ψυχοσύνθεσή του αποδίδει το ίδιο θέμα.
Ο Νταλί είναι δραματικός. Το σώμα του Χριστού κρύβει μεγάλη ένταση και αγωνία, όπως φαίνεται από τη σύσπαση των δαχτύλων του, από την ένταση όλων των μυών και από την κίνηση του κεφαλιού προς τα πίσω. Ο Χριστός του Ραφαήλ είναι θλιμμένος. Το σώμα του, παρά το σφρίγος του, δείχνει καρτερικότητα. Έχει αποδεχτεί το μαρτύριο. Η απόδοση της σκηνής στον Νταλί είναι σουρεαλιστική με έναν φανταστικό σταυρό, ενώ στον Ραφαήλ ο Σταυρός είναι πραγματικός.
Τα χρώματα της ατμόσφαιρας είναι εκ διαμέτρου αντίθετα στα δύο έργα: σκούρα, απειλητικά, νυχτερινά, εξώκοσμα στον Νταλί. Ο φωτισμός είναι εξωπραγματικός, σαν να φωτίζεται ο πίνακας από κάποιον επουράνιο προβολέα. Στον Ραφαήλ το φως είναι αυτό μιας ανοιξιάτικης μέρας, διάφανο, αισιόδοξο, λυτρωτικό και παρηγορητικό. Εάν το θέμα του δεν ήταν τόσο βαθιά δραματικό, θα το ονομάζαμε χαρούμενο φως.
Πάρα πολλές διαφορές υπάρχουν ακόμη στη σύνθεση, στα πρόσωπα, στις στάσεις, στο ύφος κ.ά. Πρόκειται για δύο έργα δημιουργημένα με διαφορά πέντε αιώνων, σε δύο διαφορετικές κοινωνίες και για διαφορετικούς θεατές. Απόκρυψη
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΥΟ ΣΤΑΥΡΩΣΕΙΣ (ΡΑΦΑΗΛ – ΝΤΑΛΙ)
1. Βρείτε εικόνες βυζαντινές, μοντέρνες κτλ. Με θέμα τη Σταύρωση. Εκθέστε τες στην τάξη και σχολιάστε τες.
2. Τροποποιήστε με κολάζ, με χρήση διάφορων εικόνων και στοιχείων την εικόνα μιας Σταύρωσης, δείχνοντας σεβασμό στη θρησκευτικότητα και τη δραματικότητα του θέματος.
3. Βρείτε και συγκρίνετε εικόνες από έργα τέχνης με κοινό θέμα, αλλά φιλοτεχνημένα από διαφορετικούς καλλιτέχνες (π.χ. Αποκαθήλωση, Ανάσταση, Μυστικός Δείπνος, Ευαγγελισμός κτλ.).