Περιήγηση Στην Τέχνη

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ζωγραφική

ΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ (LITTLE SELF-PORTRAIT)

Ρέμπραντ βαν Ριν (Rembrandt Harmenzoon van Rijn), ζωγράφος και χαράκτης, 1606-1669

Υλικό: λάδι πάνω σε ξύλο
Έτος δημιουργίας: 1655-1658
Τόπος διατήρησης: Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη, Αυστρία
Διαστάσεις: 49,2 ? 41 εκ.

Βιογραφικό:

Ο Ρέμπραντ βαν Ριν, μεγάλος Ολλανδός ζωγράφος και χαράκτης, με έφεση στις προσωπογραφίες, αλλά και σε θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα, σπούδασε κοντά σε γνωστούς δημιουργούς της κλασικής ολλανδικής ζωγραφικής* με επιδράσεις από την Ιταλία. Ήταν εύπορος ως ζωγράφος, και μάλιστα η αυτοπεποίθηση του επιτυχημένου ζωγράφου απεικονίζεται στις περισσότερες αυτοπροσωπογραφίες του. Ο Ρέμπραντ χειριζόταν με ιδιοφυή τρόπο το φως και τη σκιά, καθώς και τη γενικότερη σκηνοθεσία και σύνθεση των θεμάτων του. Η επιβλητική δραματικότητα των σκηνών του τονίζεται ιδιαίτερα, καθώς ο Ρέμπραντ χρησιμοποιούσε με προσωπική τεχνική πυκνή πάστα χρώματος στα φωτεινά μέρη, δημιουργώντας έντονο κοντράστ με τις μεγάλες σκιασμένες περιοχές. Το έργο του «Νυχτερινή φρουρά» (1642) τον έφερε σε σύγκρουση με τον παραγγελιοδότη του, γιατί δεν έδωσε μεγάλη προσοχή στις προσωπογραφίες, αλλά επέμεινε στη ζωγραφική σύνθεση. Ανάμεσα στις καλλιτεχνικές αντιλήψεις του ζωγράφου και στις απαιτήσεις των πελατών του για παραδοσιακές απεικονίσεις υπήρχε χάσμα, το οποίο γινόταν όλο και πιο μεγάλο. Τελικά ο ζωγράφος οδηγήθηκε σε οικονομική καταστροφή. Τα έργα του και όλη η περιουσία του βγήκαν σε πλειστηριασμό και ο Ρέμπραντ έζησε μέχρι τον θάνατό του απομονωμένος και μέσα στα χρέη. Ανάμεσα στα έργα του είναι «Ο Αβραάμ και ο Ισαάκ», η «Δανάη» και ο «Μύλος».

Παρουσίαση του έργου:

Ο Ρέμπραντ, όταν φιλοτεχνεί αυτό το πορτρέτο, έχει περάσει την ηλικία των 50 χρόνων. Έχει αρχίσει να αντιμετωπίζει μεγάλα οικονομικά προβλήματα και έχει χάσει τα τρία από τα τέσσερα παιδιά του και την αγαπημένη του γυναίκα Σάσια. Το θλιμμένο αλλά καθάριο βλέμμα του, το συνοφρυωμένο και ρυτιδωμένο μέτωπό του, οι καμπυλωμένες αδιόρατα προς τα κάτω άκρες των χειλιών του μεταφέρουν με ειλικρίνεια στον θεατή τον κλονισμένο ψυχικό κόσμο του δημιουργού. Η ματιά του είναι διεισδυτική, σαν να προσπαθεί να ανακαλύψει τα μυστικά του ίδιου του προσώπου του μέσα από έναν καθρέφτη. Φορά βαριά, σκούρα ρούχα και καπέλο, που σκεπάζει τα γκρίζα του μαλλιά.
Αυτή είναι μία από τις 100 περίπου αυτοπροσωπογραφίες που έκανε ο Ρέμπραντ κατά διαστήματα, από τη νεότητά του μέχρι το τέλος της ζωής του, όχι για να μείνει η εικόνα του αθάνατη, αλλά για τη βαθιά μελέτη όλης της αλήθειας ενός προσώπου από ένα μοντέλο που ήταν πάντα διαθέσιμο, δηλαδή τον εαυτό του.
Η τεχνική του είναι μοναδική. Είναι η τεχνική που τον έκανε στην εποχή του τον διασημότερο πορτρετίστα ζωγράφο: γερό, σίγουρο σχέδιο, κεντρική ισορροπία στη σύνθεση, πηχτή πάστα χρώματος στα φωτισμένα μέρη, δυνατές πινελιές, αραιό χρώμα με γρήγορες πινελιές στα σκιασμένα μέρη, έντονο, εστιασμένο, δραματικό, φως από μια πηγή, έντονο κοντράστ με τα σκιασμένα μέρη, έντονο κιαροσκούρο και ανάγλυφο. Η διάθεσή του είναι αφαιρετική, υπάρχουν όμως συγχρόνως και λεπτομέρειες που δίνουν ζωή στο έργο, όπως η λευκή γραμμή του πουκαμίσου του, ζωγραφισμένη με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία.
Το πορτρέτο δείχνει την αλήθεια ενός πραγματικού ανθρώπου. Δεν είναι ωραιοποιημένο ούτε εξιδανικευμένο, όπως πολλά πορτρέτα Ιταλών ζωγράφων της εποχής του. Ο Ρέμπραντ δεν μπορεί να θεωρηθεί ωραίος άνδρας. Η ομορφιά του πορτρέτου είναι ακριβώς η ομορφιά της τέχνης και όχι η ομορφιά του μοντέλου. Η μορφή δεν αποπνέει ματαιοδοξία, δεν ποζάρει, αλλά μας αποκαλύπτεται.
Η μεγαλειώδης αυτή προσωπογραφία του Ρέμπραντ είναι γνωστή ως «Μικρή αυτοπροσωπογραφία» (Little self-portrait), επειδή στο μουσείο όπου εκτίθεται σήμερα υπάρχουν δύο ακόμη μεγαλύτερα σε μέγεθος πορτρέτα του. Το φόντο είναι μαζί με τις σκιές και τα ρούχα του ζωγράφου σε ένα καφέ χρώμα. Η έντονη ώχρα του προσώπου και το κόκκινο ρούχο είναι τα μόνα καθαρά χρώματα, αλλά όλος ο χρωματισμός είναι ζεστός, γήινος και αρμονικός και μας μεταφέρει τη μοναξιά, το δράμα, τον πόνο και την ανάγκη του εικονιζομένου για επικοινωνία, προστασία και αγάπη. Το πορτρέτο του Ρέμπραντ έχει ψυχή. Δεν είναι απλή άσκηση, δεν είναι συμβατική τέχνη.
Ο Ρέμπραντ πρώτα δούλεψε το περίγραμμα σε σχέδιο, στη συνέχεια ζωγράφισε το φόντο, τοποθετώντας το χρώμα μέσα στα περιγράμματα, και τέλος χρωμάτισε το έργο, υπολογίζοντας ιδιαίτερα το αρχικό του σχέδιο.

ΓΩΣΣΑΡΙ

Ολλανδική ζωγραφική:

Άνθησε κυρίως τον 17ο αιώνα (ο οποίος χαρακτηρίστηκε «χρυσός αιώνας της ολλανδικής ζωγραφικής») και συγκεκριμένα την περίοδο 1584-1702. Εξέφραζε την αστική φιλοσοφία της εποχής και αναπτύχθηκε κυρίως στην κοσμική της μορφή. Οι θρησκευτικές και μυθολογικές σκηνές σπάνιζαν, ενώ στα θέματα επικρατούσαν οι τοπιογραφίες-θαλασσογραφίες, τα ατομικά ή ομαδικά πορτρέτα και οι ηθογραφίες («ζωγραφική εσωτερικών χώρων»). Καλλιεργήθηκε στις μεγάλες πόλεις του Χάαρλεμ, του Άμστερνταμ, της Ουτρέχτης και του Ντελφτ, με κύριους εκπροσώπους τους: Ρέμπραντ, Χαλς και Βερμέερ, τους μαθητές του Ρέμπραντ Νίκολας Μας, Φέρντιναντ Μπολ και Σάμουελ φον Χουγκστράτεν και τους τοπιογράφους Άλμπερτ Κάιπ και Γιαν βαν Χόγεν.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Περιγράψτε το πορτρέτο, τη σύνθεσή του, το χρώμα του.

2. Πώς φτιάχνει ένας καλλιτέχνης το πορτρέτο του εαυτού του;

Απάντηση

3. Προσπαθήστε να φανταστείτε τον χαρακτήρα και τα συναισθήματα αυτού του ανθρώπου. Πώς αποδίδονται αυτά μέσα από τη ζωγραφική;

Απάντηση

4. Γιατί νομίζετε ότι αυτό το έργο τέχνης έχει γίνει διάσημο;

Απάντηση

5. Πώς γίνεται το πορτρέτο ενός ανθρώπου που δεν είναι ωραίος να θεωρείται ωραίο έργο τέχνης;

Απάντηση

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1. Μελετήστε έργα του Ρέμπραντ.