IV:  ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΥ

Αναστασία Κωστάκη, Ph.D.

Αικατερίνη Χατζοπούλου

EΙΣΑΓΩΓΗ

Οι ελληνικές Βιβλιοθήκες βιώνουν τα τελευταία χρόνια ραγδαίους ρυθμούς συγκέντρωσης και ανανέωσης της γνώσης σε συνδυασμό με τις δυνατότητες που η Πληροφορική και οι Νέες Τεχνολογίες Επικοινωνίας προσφέρουν στη διακίνηση της πληροφόρησης.  Καθοριστικός παράγοντας προς την κατεύθυνση αυτή ήταν η ένταξή τους στα έργα αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού των σπουδών και της εκπαίδευσης του 1^ου ΕΠΕΑΕΚ του ΥΠΕΠΘ. Με τα σημαντικά ποσά που εξασφάλισαν δρομολόγησαν ενέργειες για τον εμπλουτισμό των συλλογών, τη μηχανοργάνωση, τη στελέχωση με ειδικευμένο προσωπικό και γενικότερα την οργανωτική και λειτουργική αναβάθμισή τους.

Το νέο ΕΠΕΑΕΚ θέτει ως έναν από τους βασικούς του στόχους την ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφόρησης, μιας κοινωνίας στην οποία οι Βιβλιοθήκες καλούνται να παίξουν καθοριστικό ρόλο.   Η κοινωνία της πληροφορίας ή η κοινωνία της γνώσης, ή όπως άλλοι λένε,  η μεταβιομηχανική κοινωνία διαμορφώνει νέες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επηρεάζουν καθοριστικά  την εξέλιξη των βιβλιοθηκών σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

Στο πλαίσιο της νέας αυτής τάξης πραγμάτων η συνεργασία μεταξύ των βιβλιοθηκών και των υπηρεσιών πληροφόρησης γίνεται απαραίτητος όρος επιβίωσής τους.  Η παράμετρος αυτή αποτελεί τον κύριο άξονα γύρω από τον οποίο δομείται το κεφάλαιο που αφορά την ανάπτυξη της δραστηριότητας  του διαδανεισμού.

 

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

Η παρούσα μελέτη σκοπιμότητας επιτρέπει να εκτιμήσουμε τις οργανωτικές και λειτουργικές αλλαγές που πρέπει να γίνουν για την ανάπτυξη υπηρεσιών διαδανεισμού στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με έμφαση στο δίκτυο  των σχολικών  και δημοσίων βιβλιοθηκών, το οποίο αποτελεί και κύριο αντικείμενο της ομάδας εργασίας. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα να διατυπωθούν προτάσεις για άλλες υπηρεσίες που μπορούν να ακολουθήσουν με στόχο την συνέχιση ή τη συμπλήρωσή τους.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο διαδανεισμός παίζει καθοριστικό ρόλο  στην προώθηση της όσο το δυνατόν ευρύτερης πληροφόρησης και κατ’ επέκταση  στην υποστήριξη της έρευνας.   Συνεπώς η ανάπτυξη υπηρεσιών διαδανεισμού σε συνάρτηση με άλλες υπηρεσίες προς τους χρήστες αποτελούν ουσιαστικό παράγοντα για τη συνεχή αναβάθμιση των υπηρεσιών που παρέχει η βιβλιοθήκη του Π.Ι.  και  για τη βιώσιμη ανάπτυξή της. 

 Η εισήγηση  εξετάζει τα παρακάτω σημεία :

·       Σκοπιμότητα και το πλαίσιο λειτουργίας των υπηρεσιών διαδανεισμού:  Ορισμός, Αρχές και Διεθνής εμπειρία

·       Βιβλιοθήκες και διαδανεισμός στην Ελλάδα σήμερα

·       Διαδανεισμός στο Π.Ι.: περιγραφή σημερινής κατάστασης, επισήμανση των δυσκολιών και προϋποθέσεις για μελλοντική υλοποίηση και επέκταση  του.

·       Προτάσεις για διαδανεισμό  με το δίκτυο σχολικών βιβλιοθηκών

·       Κώδικας υποχρεώσεων συνεργαζόμενων βιβλιοθηκών: Ορισμός, σκοπός, πλαίσιο και υποχρεώσεις ,

 

Η ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΥ

Ο διαδανεισμός αναφέρεται σε μια πολύ απλή ιδέα: ότι μία βιβλιοθήκη ζητά για προσωρινή χρήση υλικό από άλλη βιβλιοθήκη, καθώς και παρέχει υλικό για προσωρινή χρήση σε κάποια άλλη.  Περιγράφει, δηλαδή, μια αμοιβαία σχέση μεταξύ βιβλιοθηκών όπου δανείζουν υλικό σε άλλες βιβλιοθήκες και δανείζονται υλικό από αυτές. Αποτελεί λοιπόν ο διαδανεισμός ένα σύστημα συλλογικής αξιοποίησης πληροφοριακών πηγών.

Σκοπός του διαδανεισμού είναι οι χρήστες μιας τοπικής βιβλιοθήκης να έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν υλικό το οποίο δεν τους είναι διαθέσιμο  στην τοπική τους βιβλιοθήκη.  Με τον τρόπο αυτόν διευρύνεται και ανοίγεται η πρόσβαση των χρηστών σε πληροφοριακό υλικό, ικανοποιούνται σε μεγαλύτερο βαθμό οι  πληροφοριακές ανάγκες τους και σε τελική ανάλυση βελτιώνεται και η  ποιότητα των υπηρεσιών που τους προσφέρει η βιβλιοθήκη.

Ο διαδανεισμός λοιπόν είναι ωφέλιμος σε πολλαπλά επίπεδα εφόσον ανταποκρίνεται σε ορισμένες βασικές αρχές.  Πρώτον της αμοιβαιότητας:  ανεξαρτήτως είδους και μεγέθους όλες οι βιβλιοθήκες, πρέπει πρόθυμα και ελεύθερα τόσο να δανείζουν πληροφοριακές πηγές όσο και να τις δανείζονται. Δεύτερον της ισορροπίας  ώστε να μην επωμίζονται όλο το φόρτο εργασίας λίγες μόνο βιβλιοθήκες. Τρίτον της υπεύθυνης και αποτελεσματικής διαχείρισης των διαδικασιών ώστε το υλικό να διακινείται με αποδοτικό τρόπο.  Και τέλος του ενιαίου προγραμματισμού κατά τον οποία ο  διαδανεισμός δεν αντιμετωπίζεται ως μία περιστασιακή  ενέργεια αλλά αναπόσπαστο τμήμα των προσφερόμενων υπηρεσιών της βιβλιοθήκης. Ο διαδανεισμός επηρεάζει άμεσα την αναπτυξιακή πολιτική της βιβλιοθήκης και αποτελεί καθοριστικό παράγοντα  στις συνεργασίες.

Η αρκετά απλή ιδέα του διαδανεισμού εδράζεται όμως, σε αρκετά σύνθετες τεχνικές προϋποθέσεις για την ανταλλαγή, τόσο του υλικού, όσο και των πληροφοριών σχετικά με το υλικό που διακινείται.  Όταν δεν πρόκειται για μια απλή διμερή συνεργασία μεταξύ δύο βιβλιοθηκών, αλλά για τη συμμετοχή περισσοτέρων βιβλιοθηκών σε ένα δίκτυο,  είναι απαραίτητο να υπάρχει δημόσια και άμεση πρόσβαση σε συλλογική βάση δεδομένων ή σε μεμονωμένες βάσεις που περιλαμβάνουν πληροφορίες για το υλικό και για το πού αυτό είναι διαθέσιμο.  Επιπλέον η χρήση των βάσεων δεδομένων – των βιβλιογραφικών καταλόγων με άλλα λόγια – προϋποθέτει την εφαρμογή κοινών πρότυπων και πρωτοκόλλων.

Στον τομέα αυτό παρουσιάζονται δυσκολίες σε σχέση με τις ελληνικές βιβλιοθήκες οι οποίες δεν έχουν προτυποποιηθεί και δεν έχουν προσαρμοστεί στις απαιτήσεις που επιβάλουν η χρήση των νέων τεχνολογιών και των δικτύων, Παρουσιάζουν ελλείψεις σε σχέση με την επεξεργασία του υλικού εφόσον είναι ελλιπής ή εφαρμογή προτύπων και κοινών πρωτοκόλλων – ειδικά ως προς συμβατότητα τους με άλλα συστήματα στο διαδίκτυο – καθώς και σε σχέση με τη διαθεσιμότητα ελληνικών θησαυρών,  ενώ οι προαναφερόμενοι συλλογικοί κατάλογοι βρίσκονται  ακόμα σε εμβρυακή κατάσταση. 

Είναι βέβαια γεγονός ότι στη διεθνή σκηνή μόλις την τελευταία δεκαετία δόθηκε τέτοια έκταση στις υπηρεσίες διαδανεισμού. Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για τη δημιουργία και ανταλλαγή πληροφοριών που επιτρέπουν τον άμεσο εντοπισμό υλικού και τη διακίνησή του,  έδωσε μια θεαματική ώθηση στον τομέα αυτό.  Παλαιότερα ο διαδανεισμός ήταν μια χρονοβόρα και συνεπώς ακριβή διαδικασία που περιοριζόταν σε μεγάλες βιβλιοθήκες που διέθεταν τα ανάλογα μέσα.  Σήμερα η τεχνολογία έχει αλλάξει τα δεδομένα προσφέροντας και σε μικρότερες βιβλιοθήκες τη δυνατότητα συμμετοχής τους σε δίκτυα διαδανεισμού.   Ειδικότερα σήμερα που ο αυξανόμενος όγκος της πληροφόρησης καταργεί την αυτάρκεια των  βιβλιοθηκών, η ανάπτυξη του διαδανεισμού διευρύνει τις υπηρεσίες πληροφόρησης συμβάλλοντας συγχρόνως στη μείωση των δαπανών εμπλουτισμού. Παράλληλα οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν την ίδια τη φύση της συνεργασίας μεταξύ των βιβλιοθηκών αφενός διευρύνοντας τις δυνατότητες συνεργασίας και αφετέρου επιβάλλοντας προϋποθέσεις περισσότερο επίσημες και δεσμευτικές.

          Η διεθνής εμπειρία από καιρό έχει επεξεργαστεί και έχει θέσει τις βασικές παραμέτρους και τις δυνατότητες των δικτύων και των συνεργασιών οι οποίες στηρίζονται στους άξονες: άνοιγμα, πρόσβαση  και ανταλλαγή πληροφόρησης.

Τέτοια παραδείγματα  υπάρχουν πάρα πολλά κυρίως στις αγγλοσαξονικές βιβλιοθήκες, οι οποίες από παλαιά ανέπτυξαν έντονη δραστηριότητα επικοινωνίας και συνεργασίας στον τομέα της διακίνησης έντυπου και μη υλικού.  Αναφέρουμε ενδεικτικά τα παραδείγματα του WORLDCAT – που είναι η επέκταση των υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου – με πρόσβαση μέσω διαδικτύου σε 49.000.000 εγγραφές τεκμηρίων από όλον τον κόσμο και τον Συλλογικό Κατάλογο της Γαλλίας (CCFR) που εξασφαλίζει την πρόσβαση στις συλλογές 3.900 ιδρυμάτων και βιβλιοθηκών από τον οποίο έχουμε πρόσβαση σε 14.000.000 τεκμήρια.  Οι συλλογικοί αυτοί κατάλογοι  προσφέρουν άμεση πληροφόρηση για την αναζήτηση και τον εντοπισμό υλικού το οποίο  οι χρήστες μπορούν να αποκτήσουν με το σύστημα του διαδανεισμό ή να αναπαράγουν αντίγραφα ή ακόμα να κάνουν κράτηση για επί τόπια χρήση.

 Βασικές προϋποθέσεις της συνεργασίας και των δικτύων είναι η σαφής αναπτυξιακή πολιτική του εμπλουτισμού των συλλογών της κάθε βιβλιοθήκης και η ύπαρξη ενός οργανωμένου και δομημένου με συνοχή δικτύου έτσι ώστε η κάθε βιβλιοθήκη να ξέρει πού βρίσκεται σε σχέση με τις άλλες εφόσον ο  διαδανεισμός αποτελεί μια μορφή συνεργασίας που επηρεάζει  τόσο τις λειτουργίες όσο και την πολιτική των βιβλιοθηκών σε τομείς όπως :

-          τις στρατηγικές ανάπτυξης της τοπικής συλλογής

-          τις εφαρμογές συστημάτων

-          τη στελέχωση

-          τις προσφερόμενες υπηρεσίες πληροφόρησης

-          τις ανάγκες για εκπαίδευση χρηστών.

Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό μοντέλο διαδανεισμού και συνεργασίας. Πολλοί παράμετροι παρεμβαίνουν και το διαφοροποιούν.   Χωρίς να γίνεται μια απόλυτη κωδικοποίηση μπορούμε να διακρίνουμε μερικούς καθοριστικούς παράγοντες γύρω από τους οποίους δομούνται οι συνεργασίες:

·       η  μορφή και οι κατηγορίες του υλικού που οι βιβλιοθήκες διακινούν στο σύστημα του διαδανεισμού, 

·       η γεωγραφική εμβέλεια των υπηρεσιών/ βιβλιοθηκών που συμμετάσχουν, καθώς και του δικτύου συνολικά

·       ο αριθμός των υπηρεσιών/ βιβλιοθηκών που συμμετάσχουν

·       το μέσο καθώς και το πρόγραμμα/σύστημα που χρησιμοποιείται για επικοινωνία, για ανταλλαγή πληροφοριών και για την παροχή του υλικού  (φωτοτυπίες, φαξ,  αποστολή εντύπων, κ.λπ.)

·       οι κατηγορίες των χρηστών που  θα έχουν πρόσβαση

·       το οργανωτικό πλαίσιο της συνεργασίας

·       και φυσικά τα οικονομικά μεγέθη και το οργανωτικό πλαίσιο.

 

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΚΑΙ  ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Οι ελληνικές βιβλιοθήκες σήμερα

Στον ελλαδικό χώρο ο διαδανεισμός σε σύγκριση με πρακτικές άλλων χωρών παρουσιάζει δυσκολίες διότι οι ελληνικές βιβλιοθήκες δεν έχουν προτυποποιηθεί και δεν έχουν προσαρμοστεί στις απαιτήσεις που επιβάλουν η χρήση των νέων τεχνολογιών και των δικτύων.  Οι  ιδιαιτερότητες αυτές εντείνονται επηρεασμένες από την κατακερματισμένη οργανωτική και διοικητική δομή των ελληνικών βιβλιοθηκών που επηρεάζει καθοριστικά την ανάπτυξη του διαδανεισμού τόσο  κατά την οργανωτική φάση  όσο και κατά την υλοποίηση και την εφαρμογή.

Η βιβλιοθήκη του ΠΙ στο πλαίσιο του σχεδιασμού ενός συστήματος διαδανεισμού θα πρέπει να λάβει υπόψη της το σύνολο των υπηρεσιών πληροφόρησης που διατίθενται στον ελλαδικό χώρο και οι οποίες θα μπορούσαν δυνητικά να συνεργαστούν για καλύτερη εξυπηρέτηση της εκπαιδευτικής κοινότητας. Για το λόγο αυτό καταγράφουμε σύντομα τις κυριότερες ομάδες ελληνικών βιβλιοθηκών:

             Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (ΕΒΕ). Ιδρύθηκε το 1832 ως Δημόσια Βιβλιοθήκη και είναι αποδέκτης της υποχρεωτικής κατάθεσης όλης της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής. Συντάσσει και διαθέτει την Εθνική Βιβλιογραφία και αναπτύσσει πρότυπα λεξιλογικού ελέγχου και βιβλιογραφικής περιγραφής. Η συλλογή της αριθμεί σήμερα 1.000.000 τίτλους εντύπου υλικού (βιβλίων, εφημερίδων, περιοδικών, παπύρων, χειρογράφων, κωδίκων, κ.λπ.), η οποία προσαυξάνεται σε ετήσια βάση με 5.000 τίτλους βιβλίων και 2.000 περίπου τίτλους εφημερίδων και περιοδικών. Η ΕΒΕ έχει δρομολογήσει από το 1993 την μηχανοργάνωση των συλλογών της δίνοντας σήμερα τη δυνατότητα να έχουμε πρόσβαση σε έντυπη και σε ηλεκτρονική μορφή σε ένα σημαντικό μέρος της ελληνικής βιβλιογραφίας.  Επίσης η χρηματοδότηση έργων από το Β’ και Γ’  ΚΠΣ  συμβάλει στην περαιτέρω αναδιοργάνωση και  αναβάθμισή της.

            43 Δημόσιες Βιβλιοθήκες του ΥΠΕΠΘ, λειτουργούν υπό μορφή δικτύου κάτω από την εποπτεία του Τμήματος Βιβλιοθηκών , είναι Ν.Π.Δ.Δ. Από  αυτές εικοσιέξη (26)  είναι  Κεντρικές  με  περιφέρεια  αρμοδιότητας  ευρύτερη  από  την  έδρα  τους και κινούν βιβλιο-αυτοκίνητα που εξυπηρετούν πάνω από 1900 δανειστικά κέντρα σε όλη τη χώρα.  Διαθέτουν συλλογές που ξεπερνούν τους 1.600.000 τόμους μερικές από τις οποίες είναι ιστορικού - μουσειακού χαρακτήρα και αποτελούν ένα σημαντικό κορμό συνεργασίας με άλλες βιβλιοθήκες όπως σχολικές, δημοτικές και κοινοτικές. Οι Δημόσιες Βιβλιοθήκες εντάχθηκαν στο ΚΠΣ και ανέπτυξαν με τη χρήση των κινητών βιβλιοθηκών δικτύο εξυπηρέτησης και υποστήριξης των σχολικών μονάδων Β/θμιας Εκπαίδευσης,  και ειδικότερα διαθέτουν τη συλλογή των σχολικών βιβλιοθηκών.  Έχει ήδη ξεκινήσει η δημιουργία συλλογικού καταλόγου των βιβλιοθηκών αυτών βάσει κοινών κανόνων προτυποποίησης

Οι Σχολικές Βιβλιοθήκες παρά τις αλλεπάλληλες θεσμικές ρυθμίσεις από το 1835 και τις πρωτοβουλίες φωτισμένων ανθρώπων δεν πέτυχαν πλήρως να καθιερωθούν και η λειτουργία τους να συνδεθεί με τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Το πρόγραμμα δημιουργίας 500 Σχολικών Βιβλιοθηκών, που χρηματοδοτήθηκε από το ΚΠΣ, κάλυψε αυτό το κενό. Η όλη προσπαθεί σε συνάρτηση με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δίνει μια άλλη διάσταση στο ρόλο που πρόκειται να παίξει η Σχολική Βιβλιοθήκη τα επόμενα χρόνια.  Η διεύρυνση του δικτύου των σχολικών βιβλιοθηκών συνεχίζεται με σκοπό τη δημιουργία 5οο νέων μονάδων έως το 2006.

Δημοτικές Βιβλιοθήκες λειτουργούν στο πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκηση κάτω από διάφορες νομικές μορφές, όπως αυτής του ΝΠΔΔ, ή τμήμα ή υπηρεσία του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου. Ο αριθμός τους υπολογίζεται γύρω στις  650 και διαθέτουν συλλογές που ξεπερνούν τους 3.000.000 τόμους. Μεταξύ των Δημοτικών Βιβλιοθηκών βρίσκονται σημαντικές Βιβλιοθήκες όπως η Δημοτική του Δήμου Θεσσαλονίκης, του Δήμου Πάτρας, η Βικελαία του Δήμου Ηρακλείου Κρήτης, η Κοβενταρειος της Κοζάνης, που διαθέτουν πέρα από βιβλία και σημαντικό αρχειακό υλικό.

 Ο Οργανισμός  Παιδικών και Εφηβικών Βιβλιοθηκών, είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και τελεί υπό την εποπτεία του ΥΠΕΠΘ. Το Κέντρο  που λειτουργεί από το 1983, πέρα από την ειδική ερευνητική βιβλιοθήκη που διαθέτει ,έχει το συντονισμό 23 παιδικών Βιβλιοθηκών σε όλη τη χώρα.

Οι Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες των 32 ΑΕΙ και Ανώτατων Τεχνολογικών Ιδρυμάτων αναδιοργανώθηκαν και σήμερα θεωρούνται οι πλέον ανεπτυγμένες βιβλιοθήκες. Έχουν δρομολογήσει το δίκτυο τους επιδιώκοντας τη πρόσβαση σε περισσότερους από 4.000.000 τόμους βιβλίων και μεγάλο όγκο περιοδικών που ξεπερνά τις 13.000 συνδρομές.  Στο πλαίσιο του ΚΠΣ έγιναν όλες οι απαραίτητες μελέτες για δημιουργία συλλογικού καταλόγου και ανάπτυξη υπηρεσιών διαδανεισμού που  προβλέπεται να εφαρμοστεί στο άμεσο μέλλον.

Οι Ειδικές Ερευνητικές, πάνω από 100 Βιβλιοθήκες ανήκουν σ’ αυτή την  κατηγορία και μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται μεγάλες βιβλιοθήκες, όπως της Βουλής, ξένων ιδρυμάτων, ερευνητικών κέντρων (Δημόκριτος), μουσείων (Μπενάκειος),  Δημοσίων Επιχειρήσεων (ΟΤΕ, ΔΕΗ),  και του Τεχνικού Επιμελητήριου.

Η παραπάνω καταγραφή μας επιτρέπει να κάνουμε μια σειρά από παρατηρήσεις που εστιάζονται στα παρακάτω σημεία:

§         Σημαντικές και πλούσιες συλλογές που διαχωρίζονται στις δύο μεγάλες διακριτές ενότητες του βιβλιακού - έντυπου υλικού και του οπτικοακουστικού υλικού.  Λίγες μόνο προς το παρόν είναι οι ψηφιακές συλλογές  (για παράδειγμα οι ψηφιακές βιβλιοθήκες του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού (www.snhell.gr) και του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών (Ελληνομνήμων στο http://www.space.noa.gr/hellinomnimon)).

§         Ελλιπής εφαρμογή των προτύπων στην επεξεργασία του υλικού, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα στην ανταλλαγή δεδομένων και στη δημιουργία συλλογικών καταλόγων. Παρ’ όλα αυτά τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες από τις  δημόσιες και Ακαδημαϊκές  Βιβλιοθήκες – βλέπε για παράδειγμα τον Συλλογικό Κατάλογο Δημοσίων Βιβλιοθηκών (2000) που εκδόθηκε από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Λεβαδείας.

§         Ανεπαρκής προσαρμογή διεθνών προτύπων στις ελληνικές ανάγκες, ειδικότερα για τη δημιουργία βάσεων δεδομένων και θησαυρών. 

§         Βραδύς εφαρμογή των διεθνών πρωτοκόλλων ανταλλαγής δεδομένων. Οι ιδιαιτερότητες των ελληνικών συλλογών,  των απαιτήσεων αναζήτησης, καθώς και της ελληνικής γλώσσας έχουν για αρκετό χρονικό διάστημα δυσχεράνει την προσαρμογή των πληροφοριακών συστημάτων στα ελληνικά δεδομένα.  Σημειώνεται ότι μεγάλη χρήση έχει το λογισμικό ΑΒΕΚΤ που διανέμεται δωρεάν από το ΕΚΤ.

 

Ενέργειες Διαδανεισμού στον ελλαδικό χώρο

Ενέργειες διαδανεισμού έχουν δοκιμαστεί κυρία στον χώρο των Ακαδημαϊκών  βιβλιοθηκών και  από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.

Οι Ακαδημαϊκές  βιβλιοθήκες στο πλαίσιο του έργου δημιουργίας Συλλογικού Καταλόγου έχουν συμπεριλάβει και τον διαδανεισμό. Ο συλλογικός κατάλογος  στο σχεδιασμό προβλέπεται να υποστηρίζει αιτήσεις διαδανεισμού βιβλίων   με  e-mail  ή  fax μέσω των τοπικών γραφείων διαδανεισμού. Τα βιβλιογραφικά  στοιχεία θα είναι σύμφωνα με το ISO 8459-1:1988.  Ο διαδανεισμός των άρθρων θα γίνεται σύμφωνα με το πρόγραμμα του ΕΚΤ.  Ο διαδανεισμός των Ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών μέχρι σήμερα δεν ξεπέρασε τη φάση του σχεδιασμού.

Ο Συλλογικός κατάλογός περιοδικών του ΕΚΤ.  Από το 1984, το ΕΚΤ αναπτύσσει και ενημερώνει συνεχώς την online βάση δεδομένων του Συλλογικού Καταλόγου Περιοδικών στις Ελληνικές Επιστημονικές και Τεχνολογικές Βιβλιοθήκες (ΣΚΠ).  Το δίκτυο ξεκίνησε πιλοτικά το 1984 με τη συμμετοχή 6 βιβλιοθηκών και σήμερα έχει ξεπεράσει τις 215.

Ο αριθμός των τίτλων που περιλαμβάνονται στο ΣΚΠ αυξάνεται συνεχώς φθάνοντας σήμερα σε περισσότερους από 25.000. Οι συνδρομές που έχουν κάνει οι βιβλιοθήκες στους αντίστοιχους τίτλους είναι υπερδιπλάσιες.  Σημειώνεται ότι η μείωση του φαινομένου της επικάλυψης είναι ένα από τους επιδιωκόμενους στόχους του δικτύου.

Πρώτη δραστηριότητα του δικτύου αποτελεί η online  παραγγελία φωτοαντιγράφων από περιοδικά του Συλλογικού Καταλόγου,  Κάθε βιβλιοθήκη μέλος έχει εύκολη και γρήγορη πρόσβαρη στο σύνολο των περιοδικών ανεξάρτητα από την γεωγραφική της εγκατάσταση. Στην ουσία πρόκειται για υπηρεσίες διαδανεισμού εφόσον βασίζεται το σύστημα στην αμοιβαία συνεργασία βιβλιοθηκών, δηλ. ο συμμετέχων στο δίκτυο έχει το δικαίωμα να παραγγείλει υλικό αλλά επίσης και την υποχρέωση να διαθέτει υλικό από τη συλλογή του όταν του ζητηθεί από το ΕΚΤ, το οποίο φροντίζει για την ισόρροπη κατανομή του φόρτου εργασίας.     Με τον τρόπο αυτό διευρύνονται οι υπηρεσίες που προσφέρονται στους χρήστες και αναβαθμίζεται το πληροφοριακό έργο που προσφέρουν οι βιβλιοθήκες.

 

 

ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΣ ΣΤΗ  ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ Π.Ι.

Η σημερινή κατάσταση

Η βιβλιοθήκη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου είναι κυρίως εξειδικευμένη σε θέματα παιδαγωγικά και απευθύνεται στο επιστημονικό προσωπικό του Π.Ι και ευρύτερα, στα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας: εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, σχολικούς συμβούλους, φοιτητές, μεταπτυχιακούς φοιτητές. Η συλλογή της, που αριθμεί περίπου 22.000 τίτλους, περιλαμβάνει μονογραφίες, περιοδικά, βιντεοκασέτες, ψηφιακούς δίσκους (CD-ROMs), βάσεις δεδομένων, την ειδική συλλογή Σχολικών Εγχειριδίων του 19ου  και 20ου  αιώνα,  σειρές ξένων σχολικών εγχειριδίων,  καθώς και τα βιβλία της Συλλογής των Σχολικών Βιβλιοθηκών.  Διαθέτει ηλεκτρονικό κατάλογο άμεσης πρόσβασης (OPAC) o οποίος είναι διαθέσιμος και μέσω διαδικτύου,  Η  δυνατότητα αναζήτησης της ελληνικής εκπαιδευτικής αρθρογραφίας (στη βάση δεδομένων του Δελτίου Εκπαιδευτικής Αρθρογραφίας [από το 1992]) αποτελεί μία καινοτομία του καταλόγου της βιβλιοθήκης του Π.Ι   Η συλλογή των περίπου 500 ελληνικών  και ξενόγλωσσων τίτλων περιοδικών σε έντυπη ή σε ψηφιακή μορφή,  αφορούν κυρίως θέματα εκπαιδευτικής έρευνας και διδακτικής των διαφόρων επιστημονικών κλάδων.  

Το Κέντρο Υπηρεσιών Εκπαιδευτικής Πληροφόρησης της Βιβλιοθήκης διαθέτει πρόσφατο και παλαιότερο πληροφοριακό υλικό, το οποίο προέρχεται από τους εκπαιδευτικούς και ερευνητικούς φορείς με τους οποίους συνεργάζεται το Π.Ι.

Το έργο εκσυγχρονισμού της βιβλιοθήκης, το οποίο ολοκληρώθηκε πρόσφατα με πόρους του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, επέτρεψε στη βιβλιοθήκη όχι μόνο να αναβαθμίσει τις υπηρεσίες της,  αλλά και να ενισχύσει τον ρόλο της ως προς την ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα. Στο πλαίσιο του δεύτερου ΕΠΕΑΕΚ επιδιώκεται η δικτύωσή της και η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπηρεσιών και του online reference desk.  Προσδοκά να εξυπηρετεί τον ερευνητή και τον εκπαιδευτικό με αποτελεσματικό και σύγχρονο τρόπο ώστε να αποτελέσει πηγή για την αυτομόρφωση και τη δια βίου μάθηση και να συμβάλει με αυτόν τον τρόπο στην περαιτέρω ανάπτυξη του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Η βιβλιοθήκη του Π.Ι. έχει προωθήσει ενεργά τη συμμετοχή της σε συγκεκριμένα δίκτυα που εξασφαλίζουν την πρόσβασή της σε ένα ευρύτερο πλήθος πληροφοριακού υλικού απ’ ό,τι διαθέτει η ίδια στην τοπική της συλλογή.   Συμμετάσχει από το 1999 στο δίκτυο Εθνικό Δίκτυο Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών (υπό την αιγίδα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης) μέσω του οποίου διακινείται αρθρογραφικό υλικό. Ο τομέας αυτός σημειώνει αρκετά ζωηρή κίνηση εφόσον η βιβλιοθήκη του Π.Ι. διαθέτει μια μοναδική και εκτεταμένη συλλογή περιοδικών που εστιάζει στις παιδαγωγικές επιστήμες, ενώ είναι περισσότερο περιορισμένη η κάλυψη της άλλων επιστημονικών περιοχών. 

Συμμετάσχει από το 2000 στην Κοινοπραξία των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών όσον αφορά τα ηλεκτρονικά περιοδικά.  Η συνεργασία αυτή εξασφαλίζει μια ευρύτητα επιστημονικής ενημέρωσης και ένα επίπεδο εξειδικευμένης πληροφόρησης που θα ήταν αδύνατον η βιβλιοθήκη του Π.Ι να το εξασφαλίσει από μόνη της.  Τα ηλεκτρονικά αυτά περιοδικά παίζουν έναν σημαντικό συμπληρωματικό ρόλο στην πολιτική ανάπτυξης της συλλογής περιοδικών εφόσον δίνουν τη δυνατότητα στο προσωπικό της κάθε ειδικότητας να ενημερώνεται και να μελετά το εξειδικευμένα επιστημονικά περιοδικά του κλάδου τους.  Το υλικό αυτό το Π.Ι. θα αδυνατούσε λειτουργικά να το συμπεριλάβει στη συλλογή του, πρώτον ελλείψει πόρων και δεύτερον ελλείψει χώρου, αλλά κυρίως επειδή το υλικό αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πρωταρχικό σκοπό της συλλογής περιοδικών που είναι να υποστηρίζει τον ερευνητή και τον εκπαιδευτικό σχετικά με τις παιδαγωγικές επιστήμες και τη διδακτική των διαφόρων μαθημάτων.

Επίσης, η βιβλιοθήκη είναι εγγεγραμμένη στο δίκτυο OLIS (on-line information service) του ΟΟΣΑ.  Ως μέλος του δικτύου η βιβλιοθήκη θα έχει άμεση ηλεκτρονική πρόσβαση σε όλες τις εκθέσεις και εισηγήσεις του ΟΟΣΑ.  Αξίζει να σημειωθεί ως ενδεικτικό των καιρών, ότι ενώ στο παρελθόν το Π.Ι. ελάμβανε έντυπο πληροφοριακό υλικό από τον ΟΟΣΑ για θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, τον περασμένο χρόνο καταργήθηκε η αποστολή έντυπου υλικού για οικονομικούς λόγους.

Τέλος η βιβλιοθήκη του ΠΙ συμμετάσχει στο δικτύο PULMAN [1]   που θα συμβάλει θετικά και ενισχυτικά στην προγραμματισμένη ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπηρεσιών και του virtual reference desk. 

 

Ο ρόλος και η σημασία του διαδανεισμού για τη μελλοντική ανάπτυξη της Βιβλιοθήκης του ΠΙ

Η βιβλιοθήκη του Π.Ι.  αναπτύσσοντας δραστηριότητας διαδανεισμού με άλλες βιβλιοθήκες στον ελληνικό και διεθνή χώρο επιδιώκει να προβάλει και να αξιοποιήσει πληρέστερα τις ειδικές συλλογές που έχει σε θέματα παιδείας, εκπαίδευσης και παιδαγωγικής γενικότερα. Λαμβάνοντας υπόψη τον ειδικό χαρακτήρα των συλλογών της, η βιβλιοθήκη μπορεί να εξυπηρετήσει τόσο την εγχώρια εκπαιδευτική κοινότητα όσο και τη διεθνή που ασχολείται με την ελληνική γλώσσα, τα ελληνικά γράμματα και την ελληνική παιδεία.  Οι ελληνικές βιβλιοθήκες με τις οποίες θα μπορούσε να αναπτύξει υπηρεσίες διαδανεισμού είναι οι ακαδημαϊκές, οι δημόσιες/δημοτικές βιβλιοθήκες, και οι σχολικές, ενώ στον διεθνή χώρο θα μπορούσε να συνεργαστεί με τα γραφεία εκπαίδευσης που εδρεύουν σε διάφορες χώρες (26 γραφεία), τις σχολικές μονάδες εξωτερικού (πλέον των 1.300 μονάδων) και  τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που διαθέτουν τμήματα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας (σήμερα λειτουργούν περισσότερα από 500 τμήματα σε όλο τον κόσμο).   

          Η βιβλιοθήκη του ΠΙ θα πρέπει να αναπτύξει τις δραστηριότητες διαδανεισμού σύμφωνα με ένα ολοκληρωμένο σχέδιο με προοπτική χρόνου που θα τις επιτρέψει να καλύψει τις άμεσες ανάγκες των βιβλιοθηκών με τις οποίες επιδιώκει να συνεργάζεται σε πρώτη φάση, και παράλληλα να δρομολογήσει εκείνες τις ενέργειες που θα τις επιτρέψουν να αναπτύξει μια δυναμική πολιτική στον τομέα αυτό σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.   Ειδικότερα,  και ανάλογα με το είδος της βιβλιοθήκης και των χρηστών που μπορεί να εξυπηρετήσει στο πλαίσιο ενός συστήματος διαδανεισμού διακρίνουμε τις εξής κατηγορίες:

α)  Ερευνητική κοινότητα

Στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης του συλλογικού καταλόγου των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών και την ανάπτυξη του συστήματος διαδανεισμού της ΚΕΑΒ,  η βιβλιοθήκη του Π.Ι. θα μπορούσε να εξεταστεί τη δυνατότητα συμμετοχής σε αυτό. Τα οφέλη είναι προφανή: πρόσβαση του προσωπικού του Π.Ι. στις συλλογές των ΑΕΙ οι οποίες καλύπτουν όλα τα επιστημονικά πεδία,  και αντίστοιχα η πρόσβαση των χρηστών των βιβλιοθηκών της ΚΕΑΒ στην εξειδικευμένη συλλογή του Π.Ι. η οποία καλύπτει σε μεγαλύτερο βάθος και εύρος τα θέματα της εκπαίδευσης και παιδαγωγικής, καθώς και με πιο ενημερωμένους τίτλους, απ’ ό,τι  οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες που είναι υποχρεωμένες να αναπτύξουν ισόρροπα όλους τους κλάδους,

          Ήδη η βιβλιοθήκη του ΠΙ προς την κοινότητα αυτή προσφέρει της υπηρεσίες της με επιτόπια χρήση του υλικού και με τη διάθεση βάσεων δεδομένων μέσω διαδικτύου.

β) Εκπαιδευτική κοινότητα Α’/θμιας και Β’/θμιας εκπαίδευσης

          Οι εκπαιδευτικοί σήμερα εξυπηρετούνται όπως και στην παραπάνω περίπτωση με την επιτόπια χρήση των συλλογών της βιβλιοθήκης, πράγμα το οποίο περιορίζει τον αριθμό των ωφελούμενων εκπαιδευτικών.  Η ίδρυση και ανάπτυξη σχολικών βιβλιοθηκών σε όλη τη χώρα για χρήση των μαθητών και της εκπαιδευτικής κοινότητας, μας δίνει τη δυνατότητα να αξιοποιήσουμε αυτό το νέο δίκτυο για την επέκταση των υπηρεσιών πληροφόρησης της βιβλιοθήκης του ΠΙ.  Το σύνολο των 500 σχολικών βιβλιοθηκών που λειτουργούν  σήμερα  και που προβλέπεται να αυξηθεί στις  1.000 μέχρι το 2006 αποτελεί μια σημαντική βάση για τη μελλοντική ανάπτυξη συστήματος διαδανεισμού.

 

 

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΔΙΑΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΙΛΟΤΙΚΟΎ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 

Στόχος είναι η παροχή υπηρεσιών στις σχολικές βιβλιοθήκες με σκοπό την πρόσβαση  στις ειδικές συλλογές της Βιβλιοθήκης του Π.Ι.

Η εκπαιδευτική κοινότητα των σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε βιβλιογραφικές αναφορές και σε υλικό για να μελετήσουν κάποια παιδαγωγικά θέματα, να τα διερευνήσουν σε πιο επιστημονική βάση, και να  ενημερωθούν για τις πρόσφατες εξελίξεις.  

Λαμβάνοντας υπόψη τη διασπορά των σχολικών Βιβλιοθηκών προτείνεται να εξεταστεί η δυνατότητα εμπλοκής και των καλά οργανωμένων Δημοσίων και Δημοτικών Βιβλιοθηκών.  Πρέπει να σημειώσουμε ότι με το έργο «Υποστήριξη της  εκπαιδευτικής πράξης από κινητές βιβλιοθήκες» επέκτεινε τις υπηρεσίες των κινητών βιβλιοθηκών και στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Ο Σχεδιασμός ενός συστήματος διαδανεισμού οφείλει να λαμβάνει υπόψη του τις παρακάτω αρχές : 

§         να  προσανατολίζεται στον τον τελικό χρήστη ,

§         να εξασφαλίζει εύκολη αναζήτηση,

§         να έχει εύκολη πρόσβαση και από απόσταση ( το σχολείο, το σπίτι),

§         να βασίζεται στις  υπάρχουσες συλλογές,

§         να τονίζονται οι ειδικές και τοπικές συλλογές,

§         να έχουν συμφωνηθεί τα βιβλιογραφικά πρότυπα,

§         να αντιμετωπίζονται τα προβλήματα της συλλογικής εργασίας,

§         να προβλέπεται το μέρος της ενημέρωσης και εκπαίδευσης των χρηστών ,

 Στο συνεργατικό σχήμα βασική προϋπόθεση είναι ο προσδιορισμός της ειδικής φυσιογνωμίας, της αποστολής και του ρόλου κάθε βιβλιοθήκης.

Η συλλογή των σχολικών βιβλιοθηκών αποσκοπεί στη διαπαιδαγώγηση και ψυχαγωγία του μαθητή Γυμνασίου και Λυκείου, με βασικό σημείο αναφοράς τα προγράμματα σπουδών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  Ο εκπαιδευτικός θα βρει στη συλλογή βοηθητικό υλικό το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει στο μάθημά του, καθώς και λογοτεχνικά βιβλία για αναψυχή.  Πρέπει να σημειωθεί ότι ορισμένες σχολικές βιβλιοθήκες διαθέτουν και πλούσιες συλλογές από παλαιότερα, οι οποίες όμως δεν έχουν ενταχθεί στη συλλογή των σχολικών βιβλιοθηκών και δεν έχουν καταχωριστεί στον ηλεκτρονικό κατάλογό τους. 

Η συλλογή της  βιβλιοθήκης του ΠΙ υποστηρίζει το επιστημονικό και ερευνητικό έργο των στελεχών του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου δίνοντας μεγάλο βάρος στη θεματική ενότητα εκπαίδευση / παιδαγωγική. Οι σημερινοί χρήστες της περιλαμβάνουν φοιτητές, μεταπτυχιακούς φοιτητές, εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων και εκπαιδευτικά στελέχη όλων των βαθμίδων.  Ο εκπαιδευτικός που αναζητεί υλικό στη βιβλιοθήκη του Π.Ι. συχνά κάνει μεταπτυχιακές σπουδές, ή ασχολείται με κάποια προσωπική έρευνα.   Λιγότερο συχνά ψάχνει υλικό για τα μαθήματά του με τις εξής εξαιρέσεις:  το μάθημα της μουσικής ή κάποια «νέα» και πιο συνθετικά αντικείμενα όπως η περιβαλλοντική εκπαίδευση και οπτικοακουστικό υλικό κυρίως για τα φιλολογικά μαθήματα.

Η σύντομη καταγραφή της κατάστασης κάνει δύσκολο το ξεκίνημα μιας γενικευμένης ενέργειας και συνηγορεί για μια πιλοτική εφαρμογή του διαδανεισμού.  Εμφανίζεται δηλαδή δυσκολία σε σχέση  με τα μεγέθη και την κατανομή του δικτύου,  καθώς και σε σχέση με την επικάλυψη των συλλογών.   Ειδικότερα  τα στοιχεία που παραθέτουμε προσκρούουν  στις αρχές της:

•        αμοιβαιότητας εφόσον το υλικό κινείται μόνο από τη βιβλιοθήκη του Π.Ι. προς τις σχολικές που διαθέτουν πανομοιότυπη συλλογή – μάλιστα οι περισσότεροι τίτλοι των ΣΒ ήδη υπάρχουν στη συλλογή του Π.Ι., 

•        της ισορροπίας στην κατανομή του φόρτου εργασίας (1:1000)

•        και της αποτελεσματικής διαχείρισης.  

Η παρούσα πρόταση λοιπόν εστιάζει τον προβληματισμό στην ανάπτυξη ενός  πιλοτικού προγράμματος διαδανεισμού που θα δώσει τη δυνατότητα να αναλυθούν εμπειρικά οι οργανωτικές και διαδικαστικές ανάγκές του όλου συστήματος και να εξεταστούν οι συμπληρωματικές υπηρεσίες που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν.  Παράλληλα η πιλοτική εφαρμογή θα δώσει και τα ανάλογα οικονομικά μεγέθη επέκτασης του θεσμού.

Ο διαδανεισμός που προτείνεται  θα πρέπει να εστιάσει στο εφικτό και στο πρακτέο λαμβάνοντας υπόψη τις βασικές παραμέτρους και την ιδιάζουσα  φυσιογνωμία τόσο της βιβλιοθήκης του ΠΙ όσο και των σχολικών βιβλιοθηκών όσον αφορά τις συλλογές, την οργάνωση, τις τεχνολογικές υποδομές, τη στελέχωση, τους χρήστες και τις πολιτικές που προωθούν.

 

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Η Βιβλιοθήκη του Π.Ι. στην πιλοτική φάση θα αναλάβει να υποστηρίξει και να ενισχύσει τις σχολικές βιβλιοθήκες και κάποιες δημόσιες βιβλιοθήκες σε τομείς εξειδικευμένης παιδαγωγικής πληροφόρησης.  

Το πιλοτικό δίκτυο θα συμπεριλάβει 8 σχολικές βιβλιοθήκες περιοχών της Αττικής που γειτνιάζουν με το Π.Ι. καθώς και σχολικές βιβλιοθήκες της περιφέρειας με σκοπό να δοκιμαστεί η λειτουργία και το μέγεθος της ζήτησης σε σχέση με τις διαφορετικές αυτές συνθήκες λειτουργίας του διαδανεισμού που συνεπάγονται και διαφορετικό κόστος για τον χρήστη. Στην πιλοτική φάση θα γίνει προσπάθεια να συμμετάσχουν μερικές από τις βιβλιοθήκες που έλαβαν μέρος στις έρευνες οι οποίες διενεργήθηκαν στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας και με τις οποίες βιβλιοθήκες έχει ήδη δημιουργηθεί μια βάση επικοινωνίας.   Επίσης θα πρέπει ανάμεσα στις σχολικές βιβλιοθήκες που θα συμμετάσχουν να υπάρχουν τόσο αυτές που έχουν βιβλιοθηκονόμο υπεύθυνο για τη λειτουργία τους όσο και αυτές που έχουν εκπαιδευτικό υπεύθυνο ώστε να δοκιμαστεί αν το κριτήριο αυτό δημιουργεί ειδικές απαιτήσεις.  

Στην πειραματική αυτή φάση θα περιληφθούν επίσης μία έως δύο Δημόσιες ή Δημοτικές Βιβλιοθήκες.   Σε μία ευρύτερη εφαρμογή οι  Δημόσιες και Δημοτικές Βιβλιοθήκες θα μπορούσαν να λειτουργούν ως ενδιάμεσοι κόμβοι μεταξύ της Βιβλιοθήκης του Π.Ι και των σχολικών βιβλιοθηκών τόσο για θέματα μεταφοράς τεχνογνωσίας και υποστήριξης προσωπικού. 

Οι κατηγορίες του υλικού που θα δανείζονται είναι οι μονογραφίες και οι βιντεοκασέτες – για τις οποίες σημειώνεται ότι υπάρχει ζωηρό ενδιαφέρον από τους εκπαιδευτικούς – τηρώντας βέβαια τους περιορισμούς δανεισμού που υπάρχουν σύμφωνα με τον κανονισμό του Π.Ι., για παράδειγμα δεν δανείζονται βιβλία αναφοράς και βιβλία των ειδικών συλλογών, καθώς και υπάρχουν περιορισμοί για ορισμένες βιντεοκασέτες κατά περίπτωση. 

Σε κάθε περίπτωση το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο στις συμφωνίες διαδανεισμού ώστε να εγγυάται ηορθή και σύννομη χρήση του υλικού  και θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνεται σχετική μνεία στις αιτήσεις / έντυπα παραγγελίας του υλικού που θα υπογράφει ο τελικός χρήστης.  Οι βιβλιοθήκες που θα επιλέγουν ως μέσο επικοινωνίας το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (αντί ΦΑΞ) θα πρέπει να τηρούν αρχείο με τις υπογεγραμμένες αιτήσεις των χρηστών.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την ευελιξία του μοντέλου είναι η συνεργασία του προσωπικού και η πρόβλεψη τακτικών συναντήσεων των εμπλεκόμενων φορέων.  Επίσης έχει ιδιαίτερη σημασία η εμπλοκή και ενημέρωση της διοικητικής πυραμίδας (περιφερειακός Διευθυντής, προϊστάμενοι Διευθύνσεων, Διευθυντές σχολείων) των σχολικών μονάδων που θα συμμετέχουν (Βλέπε σχέδιο Α στο  Παράρτημα). 

Παρουσιάζεται συνοπτικά στη συνέχεια η προτεινόμενη δομή και οργάνωση της πιλοτικής εφαρμογής:

 

 

 

Η οργάνωση και η ανάπτυξη πιλοτικού συστήματος διαδανεισμού με άλλες βιβλιοθήκες μπορεί να πραγματοποιηθεί  μέσα από  φάσεις όπου εξειδικεύονται οι επί μέρους ενέργειες :

·         Φάση  σχεδιασμού και οργάνωσης

Με βάση το παρόν σχέδιο χρειάζεται να γίνει επιπλέον συγκρότηση ομάδας που θα αναπτύξει τις εξής επί μέρους προϋποθέσεις:

•        υποχρεώσεις των συνεργαζόμενων βιβλιοθηκών (βλέπε το σχέδιο παρακάτω). 

•        το έντυπο παραγγελιών που θα πρέπει να περιλαμβάνει τα πλήρη στοιχεία (α) του υλικού, (β) του τελικού αποδέκτη, (γ) της βιβλιοθήκης και (δ) του υπευθύνου για το διαδανεισμού

•        τους κανονισμούς δανεισμού (υλικό που μπορεί να δανείζεται, συχνότητα και τρόπος χρήσης,  διαδικασίες αναζήτησης,  παραγγελίας και διάθεσης, κοστολόγηση των υπηρεσιών)

·         Οικονομικά στοιχεία

Ο συνολικός προϋπολογισμός του πιλοτικού έργου, σημειώνοντας ότι ο τελικός χρήστης αναλαμβάνει το κόστος αποστολής του υλικού.

·         Φάση συμφωνιών

Επεξεργασία των οργανωτικών πλαισίων και των υπηρεσιών πληροφόρησης που διατηρώντας την ειδική νομοθεσία κάθε βιβλιοθήκης ή φορέα, τους ενοποιεί κάτω από μια ομπρέλα η οποία θα προβλέπει τη διασύνδεση και συνεργασία μεταξύ τους στον τομέα του διαδανεισμού.  

- Υπογραφή των συμφωνητικών σχετικά με τις υποχρεώσεις συνεργαζομένων βιβλιοθηκών (βλέπε παρακάτω σχέδιο)

-   Αποδοχή του Κανονισμού Διαδανεισμού

-   Αποδοχή του κοινού Έντυπου Παραγγελίας  

·         Φάση  πιλοτικής εφαρμογής

Εφαρμογή των  νέων δεδομένων και αξιολόγηση - προτάσεις.

·         Φάση  αξιολόγησης πιλοτικής εφαρμογής

·         Φάση  ανασχεδιασμού και αναδιοργάνωσης

·         Οικονομικά στοιχεία

Κοστολόγηση επέκτασης

 

• Φάση  ανάπτυξης

Επέκταση του θεσμού  σε συνεργασία με άλλες βιβλιοθήκες και ανάπτυξη νέων υπηρεσιών στους τομείς αναζητήσεων πληροφόρησης κ.λ.π.

 

Αναφέρουμε σχετικά ότι μία από αυτές τις νέες υπηρεσίες που θα αναπτυχθούν από τη βιβλιοθήκη του Π.Ι. αφορά την προσθήκη στις βιβλιογραφικές εγγραφές του καταλόγου και μιας περίληψης του βιβλίου ή των περιεχομένων του.  Η περίληψη αυτή θα αφορά τα βιβλία της θεματικής ενότητας εκπαίδευση / παιδαγωγική. Με τον τρόπο αυτό ο ενδιαφερόμενος για διαδανεισμό θα έχει περισσότερα στοιχεία στη διάθεσή του για να κρίνει τη χρησιμότητα του υλικού και για το κατά πόσο του είναι απαραίτητο να το ζητήσει μέσω διαδανεισμού.  

 

Έπεται των παραπάνω ότι η συνεργασία μεταξύ των βιβλιοθηκών και των υπηρεσιών πληροφόρησης έχει σήμερα γίνει απαραίτητος όρος επιβίωσής τους και αποτελεί τον κύριο άξονα γύρω από τον οποίο πρέπει να δομείται η ανάπτυξη της δραστηριότητας  του διαδανεισμού.

 

 

 

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΜΕΡΟΣ IV:  ΚΩΔΙΚΑΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ

ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΗΣ ΔΑΝΕΙΖΟΜΕΝΗΣ ΥΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ

Η δανειζόμενη υλικό βιβλιοθήκη θα πρέπει:

¨       να καθιερώσει και να διατηρήσει έναν κανονισμό διαδανεισμού για τους χρήστες της και να τον παρέχει όταν της ζητείται.

¨       να προωθεί εγκαίρως τις αιτήσεις των χρηστών της για προμήθεια υλικού

¨       να αποστέλλει τις αιτήσεις της  σε βιβλιογραφική μορφή, σύμφωνα με τα εκάστοτε πρωτόκολλα ανταλλαγής δεδομένων που χρησιμοποιούνται.

¨       να διασφαλίζει την τήρηση του νόμου για τα πνευματικά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτόν. Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να διασφαλίζεται πριν από την αποστολή της αίτησης στον προμηθευτή και να δηλώνεται για κάθε ξεχωριστό αντίτυπο που ζητείται.

¨       να είναι υπεύθυνη για το υλικό που δανείζεται από τη στιγμή της απομάκρυνσής του από τη συλλογή της βιβλιοθήκης-προμηθευτή μέχρι και τη στιγμή της επιστροφής και της παραλαβής του. Αν σημειωθεί ζημία ή και απώλεια υλικού, η βιβλιοθήκη είναι υπεύθυνη για την αποζημίωση ή την αντικατάστασή του, ανάλογα με την προτίμηση της βιβλιοθήκης-προμηθευτή.

¨       να είναι υπεύθυνη για την υπενθύμιση καθυστέρησης υλικού και για την εφαρμογή όλων των περιορισμών που θέτει η βιβλιοθήκη-προμηθευτής.

¨       να επιστρέφει το υλικό μέχρι την ημερομηνία λήξης του δανεισμού καθώς και να επιστρέφει υλικό, του οποίου ο δανεισμός ανακλήθηκε από την βιβλιοθήκη-προμηθευτή.

¨       να συσκευάζει το υλικό με τρόπο που να το προστατεύει από πιθανή ζημία κατά τη διάρκεια της μεταφοράς του και να συμμορφώνεται με τις οδηγίες της βιβλιοθήκης-προμηθευτή.

¨       να συμμορφώνεται με τις διατάξεις που ορίζει η διαδικασία του διαδανεισμού. Η συνεχής παράβαση των διατάξεων μπορεί να θεωρηθεί λόγος αναστολής των δικαιωμάτων δανεισμού από τη βιβλιοθήκη-προμηθευτή. 

 

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ-ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΗ

 

Η βιβλιοθήκη-προμηθευτής θα πρέπει:

¨       να αναπτύσσει και να συντηρεί μια πολιτική διαδανεισμού, να την κοινοποιεί σε έντυπη ή και σε ηλεκτρονική μορφή  και να την διαθέτει  όταν της ζητείται.

¨       να επεξεργάζεται τις αιτήσεις μέσα στο χρονοδιάγραμμα όπως αυτό έχει ορισθεί στο ηλεκτρονικό δίκτυο. Οι αιτήσεις που δεν αποστέλλονται ηλεκτρονικά θα διεκπεραιώνονται σε ανάλογο με τις ηλεκτρονικές αιτήσεις χρονικό διάστημα.

¨       να περιλαμβάνει, σε κάθε υλικό που αποστέλλει, ένα φωτοαντίγραφο της πρωτότυπης αίτησης ή επαρκείς πληροφορίες προκειμένου να γίνεται σαφές σε ποια αίτηση αντιστοιχεί το κάθε τεκμήριο.

¨       να δηλώνει τους όρους ή/και τους περιορισμούς στη χρήση του δανεισμένου υλικού και να προσδιορίζει, εφόσον υπάρχουν, ειδικές οδηγίες για τον τρόπο συσκευασίας και αποστολής του υλικού κατά την επιστροφή.

¨       να δηλώνει την ημερομηνία επιστροφής ή την διάρκεια δανεισμού στην αίτηση ή και πάνω στο τεκμήριο.

¨       να συσκευάζει το υλικό που αποστέλλει με τρόπο που να είναι προστατευμένο από πιθανή ζημία κατά την διάρκεια της μεταφοράς του.

¨       να ενημερώνει εγκαίρως τη βιβλιοθήκη που ζητά υλικό όταν δεν δύναται να εκπληρώσει το αίτημα της και, εάν είναι δυνατόν, να αιτιολογεί την απάντησή της.

¨       να μπορεί να ανακαλεί το υλικό που δανείζει οποιαδήποτε στιγμή το θεωρεί αυτό  σκόπιμο.

να διατηρεί το δικαίωμά της να διακόψει την  παροχή υπηρεσιών σε οποιαδήποτε βιβλιοθήκη η οποία δεν τηρεί τις διατάξεις αυτού του κώδικα.

 

 

 

 

 

---

[1] Στο πλαίσιο της ενίσχυσης της συμβολής των βιβλιοθηκών στην ανάπτυξη της  e-Europe, το δίκτυο PULMAN προωθεί δράσεις  για τη δημιουργία και διάδοση πολιτικών και πρακτικών όπως η σύνταξη εγχειριδίων  σε όλες τις γλώσσες των συμμετεχόντων χωρών για τη δημιουργία ψηφιακών βιβλιοθηκών.

Επιστροφή στην αρχή του κειμένου