Μεθοδολογία
προσέγγισης
Στο πλαίσιο του έργου Απολλόδωρος II (α’ φάση): Ανάπτυξη της Βιβλιοθήκης
του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου,
της ενέργειας Ενίσχυση Βιβλιοθηκών
του 2ου ΕΠΕΑΕΚ, συγκροτήθηκε και λειτούργησε ομάδα εργασίας για τη
διερεύνηση των δυνατοτήτων συνεργασίας του Π.Ι. και της βιβλιοθήκης του
με άλλες βιβλιοθήκες και ειδικότερα με τις σχολικές βιβλιοθήκες
[1]
. Βασικό σκεπτικό για την πρωτοβουλία αυτή ήταν
ότι το Π.Ι., ως θεσμικά υπεύθυνο για τα προγράμματα σπουδών και για τα σχολικά
εγχειρίδια της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας
εκπαίδευσης, οφείλει να είναι βασικός εταίρος στην προσπάθεια αξιοποίησης
της σχολικής βιβλιοθήκης στη διδακτική πράξη. Ο συντονισμός των υπηρεσιών του ΥΠΕΠΘ στον
νευραλγικό αυτό τομέα ενισχύει τη βιωσιμότητα και την περαιτέρω ανάπτυξη των
εκπαιδευτικών δομών που δημιουργήθηκαν με το 1ο ΕΠΕΑΕΚ.
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία
χρόνια σημειώθηκε μια σημαντική αναβάθμιση των ελληνικών βιβλιοθηκών όσον
αφορά τον εμπλουτισμό των συλλογών τους, τη στελέχωσή τους και την οργάνωση
και λειτουργία τους• αφενός ως αποτέλεσμα της οικονομικής και τεχνικής ενίσχυσης
των προγραμμάτων του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, αφετέρου δε, ως συνέπεια
των ραγδαίων εξελίξεων στον χώρο της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών. Η επιταγή των καιρών για την άμεση προσαρμογή
της Ευρώπης και των Ευρωπαίων πολιτών στην «Κοινωνία της Πληροφορίας και της
Γνώσης» θέτει νέες προκλήσεις για τις βιβλιοθήκες οι οποίες καλούνται να παίξουν
ένα καθοριστικό ρόλο στο εγχείρημα αυτό.
Η
συνεργασία μεταξύ βιβλιοθηκών, υπηρεσιών πληροφόρησης και εκπαιδευτικών φορέων
γίνεται απαραίτητος όρος επιβίωσης στη συνεχώς εξελισσόμενη «Κοινωνία της
Γνώσης».
Στο πλαίσιο του ευρύτερου αυτού προβληματισμού, η ομάδα ανέλαβε να
εκτιμήσει τις δυνατότητες που έχει το Π.Ι. και ειδικότερα η βιβλιοθήκη του
Π.Ι.:
•
να λειτουργεί ως κόμβος
αναφοράς εξειδικευμένης πληροφόρησης σε θέματα παιδείας για υποστήριξη των
εκπαιδευτικών και των σχολικών βιβλιοθηκονόμων.
•
να συμβάλλει στην υποστήριξη
και ενεργοποίηση των σχολικών βιβλιοθηκών σχετικά με την εκπαιδευτική διαδικασία
και στη συστράτευσή τους για αντιμετώπιση της σχολικής αποτυχίας
Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις που παρατίθενται στις εκθέσεις -
μελέτες που ακολουθούν δίνουν τη δυνατότητα να δρομολογηθούν έργα για την
αναδιοργάνωσή και την αναβάθμισή των υπηρεσιών που προσφέρει η Βιβλιοθήκη
του Π.Ι. έτσι ώστε να ανταποκρίνεται
στις σύγχρονες ανάγκες παροχής πληροφόρησης και υποστήριξης της έρευνας και
της διδασκαλίας.
Λειτουργία της ομάδας εργασίας
Την ομάδα εργασίας αποτέλεσαν οι:
Βακαλοπούλου Μαρία, Δρ. Φιλόλογος, Βιβλιοθηκονόμος - Αρχειονόμος, Υπεύθυνη
του Γραφείου Σχολικών Βιβλιοθηκών του ΥΠΕΠΘ
Βαρδή Χρυσάνθη, Βιβλιοθηκονόμος - Εκπαιδευτικός, υπεύθυνη της λειτουργίας της βιβλιοθήκης
του 3ου Γυμνασίου Αγίων Αναργύρων
Κορτέση – Δαφέρμου Χαρά, Δρ. Φιλόλογος, αποσπασμένη εκπαιδευτικός στη βιβλιοθήκη
που Π.Ι.
Κωστάκη Αναστασία, Ph.D., Πάρεδρος του Π.Ι. στη Συγκριτική Εκπαίδευση και Υπεύθυνη του ‘Εργου
«Απολλόδωρος II (α’ φάση)»
Κατερίνα Χατζοπούλου, Βιβλιοθηκονόμος - Ιστορικός, Ειδικός Σύμβουλος του Υφυπουργού Παιδείας
Χόϋ Μάρκος, Βιβλιοθηκονόμος, εκπρόσωπος του ΕΚΕΒΙ
Τροχόπουλος Ιωάννης, Βιβλιοθηκονόμος, Διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της
Βέροιας.
Στις
συνεδριάσεις και συναντήσεις εργασίας που πραγματοποιήθηκαν κατά το 2001 και
το 2002, τα μέλη της ομάδας αντάλλαξαν απόψεις και προβληματισμούς σχετικά
με ειδικές υπηρεσίες που μπορεί να αναπτύξει η βιβλιοθήκη του Π.Ι. για την
εκπαιδευτική κοινότητα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και
τις σχολικές βιβλιοθήκες.
Στο πλαίσιο της συστηματικής διερεύνησης του θέματος εκπονήθηκαν
μελέτες και συντάχθηκαν εκθέσεις από τα μέλη της ομάδας εργασίας οι οποίες
αξιοποιήθηκαν στη διαμόρφωση των τελικών προτάσεων και αφορούν :
1.
στη λειτουργία του θεσμού
των σχολικών βιβλιοθηκών κατά το σχολικό
έτος 2001-2002 (βλέπε
Μέρος III)
2.
στη διερεύνηση της σκοπιμότητας
και των βασικών παραμέτρων του διαδανεισμού (Μέρος
IV)
3.
στον βαθμό συνάφειας
της συλλογής των σχολικών βιβλιοθηκών με το πρόγραμμα σπουδών (Μέρος
V)
4.
στη λειτουργία των βιβλιοθηκών στο σχολικό περιβάλλον και στην ανταπόκριση της εκπαιδευτικής
κοινότητας (Μέρος
V)
5.
στην ανάλυση στατιστικών
στοιχείών σχετικά με την αξιοποίηση
μιας δημόσιας βιβλιοθήκης από την εκπαιδευτική κοινότητα (Μέρος
VI)
6.
στη διαμόρφωση βιβλιογραφικών
προτάσεων με αντικείμενο τις σχολικές βιβλιοθήκες για τον εμπλουτισμό της
συλλογής του Π.Ι. (Μέρος
VII)
Με βάση τα παραπάνω αξιολογήθηκαν οι προοπτικές για αποτελεσματικούς
τρόπους συνεργασίας και διατυπώθηκαν ιδέες και προτάσεις που αφορούν τον βαθμό
στον οποίο μπορεί:
·
να λειτουργήσει η βιβλιοθήκη
του Π.Ι. ως ηλεκτρονικός κόμβος αναφοράς και διαλόγου για βιβλιογραφική υποστήριξη
των εκπαιδευτικών και των σχολικών βιβλιοθηκονόμων,
και να ενσωματώσει στον διαδικτυακό τόπο της βιβλιοθήκης πηγές πληροφόρησης
που αφορούν στο θέμα μάθηση και βιβλιοθήκες,
·
να ενισχυθεί ο ρόλος
των σχολικών βιβλιοθηκών στην εκπαιδευτική διαδικασία, μέσω των νέων προγραμμάτων σπουδών και των
σχολικών εγχειριδίων, καθώς και στο
πλαίσιο των προγραμμάτων επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών,
·
να ενισχυθεί η λειτουργία
των βιβλιοθηκών και ο εμπλουτισμός της συλλογής τους με αναφορά στις εκδόσεις
του Π.Ι.,
·
να λειτουργήσει ο διαδανεισμός
μεταξύ της βιβλιοθήκης του Π.Ι. και των σχολικών βιβλιοθηκών και άλλων βιβλιοθηκών,
αξιολογώντας τις βασικές συνιστώσες του μέτρου και τους πρακτικούς μηχανισμούς
εφαρμογής του.
Συμπεράσματα
Ως
γενικό πόρισμα η ομάδα εργασία κατέληξε
ό,τι υπάρχει έδαφος για γόνιμη συνεργασία του Π.Ι. με την εκπαιδευτή κοινότητα
και τις βιβλιοθήκες. Στις προτάσεις που διατυπώνονται προς το Π.Ι. (Μέρος
ΙΙ) αναπτύσσονται μερικά
πρακτικά μέτρα και θέματα που μπορούν να ληφθούν υπόψη στη διαμόρφωση μελλοντικών
προγραμμάτων σπουδών και στη σύνταξη
νέων σχολικών εγχειριδίων – επισημαίνοντας ότι στο μεγαλύτερο μέρος τους δεν
συνεπάγονται πρόσθετο κόστος. Ήδη στο νέο Διαθεματικό Πλαίσιο Προγράμματος
Σπουδών υποχρεωτικής εκπαίδευσης που δημοσιεύτηκε το
2001 ενσωματώθηκαν προτάσεις της ομάδας (βλέπε Μέρος ΙΧ), οι οποίες
αφορούν στην αξιοποίηση των βιβλιοθηκών στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Είναι γεγονός ότι οι εξελίξεις στην εκπαίδευση έχουν χαράξει
νέες κατευθύνσεις για την παιδαγωγική που δίνουν περισσότερη έμφαση στη μαθητοκεντρική
διδακτική προσέγγιση, δηλαδή στην ενεργητική δόμηση της μάθησης από ποικίλες
πληροφοριακές πηγές, και λιγότερη στην μετάδοση συγκεκριμένων γνώσεων που
ανήκουν σε αυτοτελή επιστημονικά πεδία με βάση το παραδοσιακό δασκαλοκεντρικό
διδακτικό μοντέλο. Τα καινοτόμα προγράμματα που προωθεί το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο σε σχέση
με τη διαθεματική προσέγγιση της γνώσης και την ευέλικτη ζώνη, ασφαλώς και
συνάδουν με τον αναβαθμισμένο ρόλο των βιβλιοθηκών
– και των άλλων πληροφοριακών πηγών – οι οποίες τίθενται πλέον στο επίκεντρο
μιας περισσότερο ενεργητικής μαθησιακής διαδικασίας.
Οι αλλαγές αυτές όμως είναι ουσιαστικές – ακόμα και ριζοσπαστικές
για το ελληνικό περιβάλλον – δεδομένου
ότι το κλειδί του εγχειρήματος αποτελεί ο εκπαιδευτικός, ο οποίος,
σύμφωνα με την έρευνα που έγινε στο πλαίσιο των εργασιών της ομάδας
(βλέπε Μέρος
V και Μέρος
VΙ), φαίνεται να έχει εξοικειωθεί
και να αξιοποιεί τη βιβλιοθήκη στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον, σε μικρότερο
βαθμό από ό,τι οι μαθητές του.
Συνεπώς, ο εκπαιδευτικός χρειάζεται υποστήριξη και κίνητρα για να
εντάξει τις δυνατότητες που του παρέχει η σχολική βιβλιοθήκή στη διδακτική
πράξη. Μεταξύ των προτάσεων της ομάδας
εργασίας, επισημάνθηκε ότι χρειάζεται:
•
να γίνει θεματικός εμπλουτισμός
των επιμορφωτικών προγραμμάτων των εκπαιδευτικών και των σχολικών συμβούλων
σε σχέση με την αξιοποίηση των σχολικών και άλλων βιβλιοθηκών,
•
να ενσωματώνονται συστηματικά
στα σχολικά εγχειρίδια παραπομπές σε πηγές της συλλογής των σχολικών βιβλιοθηκών
•
και να προτείνονται
τρόποι αξιοποίησης των σχολικών και άλλων βιβλιοθηκών στο διαθεματικό εκπαιδευτικό
υλικό που διαμορφώνεται για την ευέλικτη ζώνη – για παράδειγμα στο πλαίσιο
ενός οδηγού συνθετικών εργασιών.
Επίσης, όπως φάνηκε στην
ανάλυση της κίνησης της συλλογής των σχολικών βιβλιοθηκών (Μέρος
V), υπάρχει ανάγκη για την ανανέωση
του υλικού της συλλογής και για την κάλυψη ορισμένων θεματικών περιοχών
που παρουσιάζουν κενά τόσο σε σχέση με το πρόγραμμα σπουδών όσο και
με αναφορά στα ενδιαφέροντα των μαθητών τα οποία εκδηλώνονται στη ζήτησή τους
για βιβλία ορισμένων θεματικών περιοχών.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω στοιχεία, το Π.Ι. θα μπορούσε να διαμορφώνει
προτάσεις για την επέκταση της συλλογής των σχολικών βιβλιοθηκών με υποστηρικτική
βιβλιογραφία, καθώς επίσης να αξιοποιήσει τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις
των μαθητών στη διαμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών.
Προς αυτήν τη κατεύθυνση μπορούμε να παραθέσουμε ως παράδειγμα συνεργασίας
δράσεις που έχει δρομολογήσει και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και τις
υπηρεσίες που θα προσφέρει στις σχολικές βιβλιοθήκες όπως:
·
τον εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας παιδικού βιβλίου για
τον οποίο γίνεται αποστολή ενημερωτικού
υλικού (αφίσες, φυλλάδια)
·
την έκδοση βιβλιογραφικού δελτίου σε τριμηνιαία βάση με
τις εγγραφές τίτλων της συλλογής που ενδιαφέρουν τους υπευθύνους των σχολικών
βιβλιοθηκών.
·
και την αποστολή τόμων της ελληνικής εθνικής βιβλιογραφίας
και των μεταφρασμένων στα ελληνικά βιβλιοθηκονομικών εγχειριδίων της IFLA.
To Π.Ι. θα μπορούσε να εξετάσει τη σχετική δυνατότητα διεύρυνσης
της εφαρμογής ενός προγράμματος όπως της «Σκυταλοδρομίας» στο πλαίσιο της
«Ευέλικτης Ζώνης» και να καλύπτονται και οι πρώτες τάξεις του Γυμνασίου.
Παράλληλα, στο πλαίσιο του 2ου ΕΠΕΑΕΚ,
έχουν δρομολογηθεί μέτρα για την
ανάπτυξη της δικτυακής σύνδεσης
της βιβλιοθήκης του Π.Ι. με τις σχολικές βιβλιοθήκες, τα οποία αποσκοπούν
στην ενημέρωση και στη στήριξη των εκπαιδευτικών και των βιβλιοθηκονόμων,
σχετικά με τις παιδαγωγικές δυνατότητες των σχολικών βιβλιοθηκών. Ειδικότερα, αφενός αναπτύσσεται σχετικό ψηφιακό υλικό, όπως το ενημερωτικό δελτίο αρθρογραφίας για
τις σχολικές βιβλιοθήκες, στο οποίο θα έχουν πρόσβαση οι απομακρυσμένοι
σχολικοί βιβλιοθηκονόμοι μέσω του Διαδικτύου (EduNet) και αφετέρου προβλέπεται μέσω
των υπηρεσιών του εικονικού (virtual) reference desk, η δυνατότητα
διάθεσης στους σχολικούς βιβλιοθηκονόμους
του υλικού που αναφέρεται στο ενημερωτικό δελτίο. Ο ενημερωτικός αυτός κόμβος μπορεί να λειτουργήσει
και ως βήμα διαλόγου, συμβάλλοντας στη δημιουργία και επικοινωνία μιας «εικονικής»
κοινότητας εκπαιδευτικών και σχολικών βιβλιοθηκονόμων: για παράδειγμα, δίνοντάς
τους τη δυνατότητα καταγραφής των απόψεών τους σε σχέση με τη μελέτη της
λειτουργίας των σχολικών βιβλιοθηκών ή για τη συμπλήρωση στοιχείων στη μελέτη
της κίνησης του υλικού.
Ταυτόχρονα και η «συμβατική» βιβλιοθήκη μπορεί να παίξει
βασικό ρόλο στην ενίσχυση του διαλόγου και της αλληλοενημέρωσης. Για παράδειγμα
στο Κέντρο Εκπαιδευτικής Πληροφόρησης της βιβλιοθήκης του Π.Ι. θα συγκεντρώνεται
υλικό από τις πολλές και αξιόλογες παιδαγωγικές και πολιτιστικές δραστηριότητες
των σχολικών βιβλιοθηκών.
Σημαντικό μέτρο που έχει προγραμματιστεί είναι η πιλοτική
εφαρμογή συστήματος διαδανεισμού με σχολικές βιβλιοθήκες και δημόσιες βιβλιοθήκες
(βλ. τη μελέτη σκοπιμότητας διαδανεισμού στο Μέρος
ΙV), τα αποτελέσματα της οποίας
θα ληφθούν υπόψη για τη δημιουργία οργανωμένου πλαισίου διαδανεισμού.
Ο εμπλουτισμός της
βιβλιοθήκης του Π.Ι. με τις πιο
πρόσφατες εκδόσεις σχετικά με το θέμα των σχολικών βιβλιοθηκών (βλ. Μέρος
VΙΙ), εξασφαλίζει τη δημιουργία ενός
μοναδικού για το ελληνικό περιβάλλον
υλικού υποστήριξης.
Η δικτύωση προφανώς δεν είναι μόνο θέμα τεχνικής υποδομής,
αλλά κυρίως εστιάζεται στα δίκτυα συνεργασίας και στη συνέργεια των
μέτρων που θα υποστηρίζουν τόσο την εκπαιδευτική καινοτομία όσο και την εκπαιδευτική
κοινότητα, ώστε να ανανεωθούν οι πρακτικές
της καθημερινής σχολικής ζωής και να αποτελέσουν μέρος μιας αναβαθμισμένης
δημόσιας παιδείας.
Αναστασία Κωστάκη, Ph.D.
Υπεύθυνη
του Έργου Απολλόδωρος II (α’φάση): Ανάπτυξη της Βιβλιοθήκης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου