Ο χώρος της Ειδικής Αγωγής είναι ένας δυναμικός χώρος εκπαίδευσης, ο οποίος έχει κάνει σημαντικά βήματα ανάπτυξης και προόδου και δραστηριοποιείται σήμερα σε πολλούς τομείς. Περιλαμβάνει πολλά και διαφορετικά είδη σχολικών μονάδων ειδικής αγωγής (Σ.Μ.Ε.Α), οι οποίες παρέχουν διαφόρων τύπων υπηρεσίες σε μεγάλο αριθμό μαθητών ποικίλων κατηγοριών ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, καθώς επίσης και εντελώς νέες δομές όπως τα Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ.Δ.Α.Υ.). Σε αυτές τις μονάδες απασχολούνται εκπαιδευτικοί και ειδικό επιστημονικό προσωπικό πολλαπλών ειδικοτήτων. Επίσης στο χώρο της Ειδικής Αγωγής δραστηριοποιείται σημαντικός αριθμός αναπηρικών και άλλων φορέων πρόνοιας, οι οποίοι αναπτύσσουν πρωτοβουλίες σε διάφορες περιοχές. Όλοι οι παραπάνω φορείς και υπηρεσίες λειτουργούν σε ένα σύνθετο νομικό πλαίσιο, το οποίο τροποποιείται συχνά και δεν είναι δυστυχώς γνωστό σε όλους όσοι εμπλέκονται στην ειδική αγωγή.

Η συνολική εικόνα του χώρου της Ειδικής Αγωγής στη σημερινή της μορφή δεν είναι πλήρως καταγεγραμμένη από τη Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής, το ΥΠ.Ε.Π.Θ και τα άλλα υπουργεία που εμπλέκονται σε αυτήν (Υπουργείο Υγείας & Πρόνοιας, Υπουργείο Εργασίας κ.ά.). Άμεση συνέπεια της έλλειψης στοιχείων είναι η εμφάνιση σημαντικών δυσκολιών στην παρακολούθηση και τον προγραμματισμό για την Ειδική Αγωγή, στην αξιολόγηση των δράσεων που υλοποιούνται σε αυτό το χώρο, στην αξιοποίηση των ερευνητικών πορισμάτων που την αφορούν, και κυρίως στην εξυπηρέτηση μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων.

Επίσης, πολλά ερωτήματα αναδεικνύονται από την καθημερινή εμπειρία, χωρίς όμως να συνοδεύονται από τεκμηριωμένα στοιχεία λόγω έλλειψης συγκεντρωτικών δεδομένων του χώρου της Ειδικής Αγωγής, με αποτέλεσμα να καθυστερεί η επίσημη αναγνώριση και επίλυσή τους από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Ορισμένα από αυτά είναι:

(α) Σημαντική ανισοκατανομή δομών και υπηρεσιών σε περιφέρειες και νομούς. Λόγω της έλλειψης ενημέρωσης των δεδομένων που αφορά στον ακριβή πληθυσμό που εξυπηρετεί η Ειδική Αγωγή ανά νομό και γεωγραφική περιφέρεια, υπάρχει η αίσθηση ότι οι δομές Ειδικής Αγωγής δεν ιδρύονται ορθολογικά βάσει αριθμητικών δεδομένων, αλλά κατόπιν αυθαίρετου σχεδιασμού και πολιτικών πρωτοβουλιών. Χαρακτηριστική είναι η πλήρης έλλειψη δομών και υπηρεσιών σε ορισμένους νομούς.

(β) Ανεπαρκής στέγαση των Σ.Μ.Ε.Α. Ειδικότερα η συστέγαση των ΣΜΕΑ με σχολεία γενικής αγωγής που συμβάλλει στην ένταξη των μαθητών στην ευρύτερη σχολική κοινότητα δε γίνεται με τους όρους που θα έπρεπε. Ιδιαίτερα για τα τμήματα ένταξης, με βάση την κοινή εμπειρία, συχνά «φιλοξενούνται» σε αποθήκες, γραφεία ή άλλους βοηθητικούς χώρους των σχολείων γενικής αγωγής, οι οποίοι έχουν μικρότερες διαστάσεις από τις υπόλοιπες αίθουσες του σχολείου, ανεπαρκή φωτισμό και γενικά δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που τους αναλογούν.

(γ) Απόκλιση της προβλεπόμενης λειτουργίας των Σ.Μ.Ε.Α. Εκπαιδευτικοί και γονείς έχουν συχνά στοιχεία ότι σε μεγάλο αριθμό Σ.Μ.Ε.Α και ιδιαίτερα στα τμήματα ένταξης προσφέρονται υπηρεσίες σε μαθητές που δεν προβλέπονται από το νόμο λόγω έλλειψης άλλων υποστηρικτικών δομών (π.χ. στήριξη στα ελληνικά σε αλλοδαπούς μαθητές, λόγω μη λειτουργίας τμήματος υποδοχής).

(δ) Μη καθορισμένη παροχή υπηρεσιών σε πολλά Σ.Μ.Ε.Α. Παρατηρείται καθημερινά σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής του ίδιου είδους να προσφέρονται διαφορετικές υπηρεσίες στους μαθητές. Πιθανά, αυτό να προκύπτει από τη διαφορετική σύνθεση του εκπαιδευτικού προσωπικού σε επίπεδο ειδικοτήτων, αλλά και σπουδών.

(ζ) Έλλειψη στοιχείων για την εμπειρία, τις σπουδές των εκπαιδευτικών και εργαζομένων των Σ.Μ.Ε.Α. με αποτέλεσμα τη δυσκολία σχεδιασμού της επιμόρφωσής τους.

(η) Έλλειψη στοιχείων για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που υλοποιεί κάθε Σ.Μ.Ε.Α. σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, ώστε να δυσχεραίνεται ο συντονισμός τους και η ανταλλαγή στοιχείων μεταξύ τους.

 Επίσης, τα άτομα και οι οικογένειες που εξυπηρετούνται από την Ειδική Αγωγή συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ενημέρωση και χρήση των νόμων που τους αφορούν. Ο αποσπασματικός χαρακτήρας των νομοθετημάτων, οι τροποποιήσεις και αλληλοεπικαλύψεις εγκυκλίων, υπουργικών αποφάσεων, προεδρικών διαταγμάτων και νόμων καθιστά πολύπλοκη την πρόσβαση σε αυτά και δυσχεραίνει τη χρήση όσων προβλέπουν από αυτούς που εξυπηρετούν.

 Με βάση τα παραπάνω, η λεπτομερής χαρτογράφηση της σημερινής κατάστασης στην Ειδική Αγωγή κρίθηκε αναγκαία προκειμένου να τεθούν οι βάσεις για τη συνολική παρακολούθηση της ειδικής αγωγής, τις αναγκαίες αλλαγές και τον αποτελεσματικό μελλοντικό προγραμματισμό για την αναβάθμιση της ποιότητας των παροχών της. Η σαφής περιγραφή του πληθυσμού των μαθητών που εξυπηρετείται σήμερα, των υπηρεσιών που παρέχονται και των εργαζόμενων στην ειδική αγωγή και των εργαζόμενων στην ειδική αγωγή αποτελεί την καλύτερη και απαραίτητη βάση για το μελλοντικό σχεδιασμό και ορθολογική ανάπτυξη της ειδικής αγωγής στη χώρα μας.

 Επιπρόσθετα, η έκδοση των αποτελεσμάτων της χαρτογράφησης της Ειδικής Αγωγής και η αξιοποίησή τους από τις υπάρχουσες βάσεις δεδομένων, επιτρέπει την εύκολη διαχείριση και ενημέρωση των δεδομένων ανάλογα με τις συγκεκριμένες απαιτήσεις κάθε φορά, καθώς επίσης και την άμεση πρόσβαση κάθε ενδιαφερόμενου στις πληροφορίες. Για παράδειγμα, το έργο αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί στο πλαίσιο της ήδη υπάρχουσας Τράπεζας Πληροφοριών Ειδικής Αγωγής και των ιστοσελίδων του Υπουργείου Παιδείας. Η δυνατότητα πρόσβασης σε τέτοιου είδους πληροφορίες από όλους, εξασφαλίζει την ισότιμη και απρόσκοπτη πρόσβαση στην πληροφορία καθώς επίσης και ίσα δικαιώματα και πρόσβαση στην εκπαίδευση και στις παρεχόμενες υπηρεσίες ειδικής αγωγής.

Στόχος

Ο στόχος της δράσης της χαρτογράφησης του χώρου της ειδικής αγωγής ήταν η παρουσίαση μιας όσο το δυνατόν πληρέστερης εικόνας για την παρεχόμενη ειδική αγωγή σήμερα στην Ελλάδα. Ειδικότερα, η χαρτογράφηση της ειδικής αγωγής είχε ως σκοπό την πλήρη καταγραφή:

Α) του πληθυσμού που εξυπηρετεί η ειδική αγωγή

Β) των δομών της ειδικής αγωγής και των χαρακτηριστικών τους

Γ) των εκπαιδευτικών και των υπόλοιπων εργαζόμενων στην ειδική αγωγή και των χαρακτηριστικών τους

Δ) πληροφοριών για τους φορείς που δραστηριοποιούνται στην ειδική αγωγή και

Ε) πληροφοριών για την ισχύουσα σχετική νομοθεσία.

Για την υλοποίηση της δράσης, το έργο επιμερίσθηκε στις παρακάτω δραστηριότητες (όπως είχε προβλεφθεί και περιγραφεί στο φυσικό αντικείμενο του έργου).