Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

        Έρευνα του Π.Ι. για τη μέτρηση της μαθητικής διαρροής, η οποία διεξήχθη σε εθνικό επίπεδο το 1994, έδειξε ότι οι μαθητές που γράφτηκαν στη Α΄ Γυμνασίου τις χρονιές 1987-88, 1989-90 και 1991-92 εγκατέλειψαν κατά μέσο όρο το σχολείο σε ποσοστά 12,60%, 11,60% και 9,60% αντιστοίχως. Αυτό δείχνει ότι ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό μαθητών που εγγράφονται στο Γυμνάσιο διακόπτουν τη φοίτηση, μάλιστα η συντριπτική πλειονότητα πολύ πρόωρα (1), χωρίς να πάρουν απολυτήριο και αντιμετωπίζουν όλες τις αρνητικές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται. Χωρίς δηλαδή τα απαραίτητα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα δεν έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πλήρως την προσωπικότητά τους, να ενταχθούν ομαλά στην αγορά εργασίας και να λειτουργήσουν αποδοτικά ως ενεργά άτομα μέσα στην κοινωνία.

       Τα παραπάνω ποσοστά βέβαια δεν διαφοροποιούνται από τα αντίστοιχα ποσοστά μέσης μαθητικής διαρροής στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2), ούτε είναι αποθαρρυντικά εάν συγκριθούν με τα αντίστοιχα ποσοστά που προέκυψαν σε έρευνα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, που εμφάνιζε μαθητική διαρροή της τάξης του 20% (3). Δεν μπορούν όμως να θεωρηθούν αμελητέα σε μια εποχή αυξημένου κινδύνου ανεργίας και άλλων μορφών αποκλεισμού των νέων με ανεπαρκή προσόντα, σε μια εποχή κατά την οποία ελάχιστη προϋπόθεση για την εύρεση μιας "μέσης" εργασίας ή μιας θέσης για κατάρτιση αποτελεί το απολυτήριο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Αυτή η "ελάχιστη μαθησιακή πλατφόρμα" (4) μεταφράζεται ουσιαστικά στις ακόλουθες "νέες βασικές δεξιότητες": αναγνωστική και μαθηματική ικανότητα, ικανότητα λύσης ημιδομημένων προβλημάτων, ικανότητα εργασίας σε ομάδα με άτομα ποικίλης προέλευσης, ικανότητα αποτελεσματικής γραπτής και προφορικής επικοινωνίας, ικανότητα χρήσης υπολογιστή, ικανότητα ανάγνωσης και κατανόησης κειμένου στην Αγγλική γλώσσα καθώς και ικανότητα για δια βίου μάθηση (5).

       Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το Ειδικό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στις 23 και 24-3-2000 στη Λισσαβώνα, για πρώτη φορά ιεράρχησε τα θέματα εκπαίδευσης/κατάρτισης στην κορυφή της αντζέντας, προτείνοντας μεταξύ άλλων "μείωση μέχρι το 2010 στο ½ του αριθμού των ατόμων 18-24 ετών που δεν έχουν ολοκληρώσει τον α΄ κύκλο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και δεν συμμετέχουν σε προγράμματα περαιτέρω εκπαίδευσης και κατάρτισης" (6).

        Στο πλαίσιο αυτό καταβάλλονται τον τελευταίο καιρό στην Ευρώπη σημαντικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της μαθητικής διαρροής. Με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό ανοίγουν Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, τα οποία έχουν στόχο να διευκολύνουν την επιστροφή στο σχολείο των νέων εκείνων που το εγκατέλειψαν πρόωρα και που, έχοντας ήδη βιώσει την αποτυχία και την ανεργία, συνειδητοποιούν την αξία της εκπαίδευσης ως εγγύησης εργασίας (7).

        Βέβαια είναι πολύ σημαντικότερη η έμφαση στην πρόληψη του προβλήματος, που σχετίζεται με τη σχολική αποτυχία και την ισότητα ευκαιριών. Εφόσον είναι δυνατόν να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά των μαθητών που κινδυνεύουν να εγκαταλείψουν το σχολείο πρόωρα (χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης γονέων, χαμηλές σχολικές επιδόσεις) (8), δεν είναι δύσκολο να εντοπιστούν έγκαιρα οι συγκεκριμένοι μαθητές. Η δυσκολία έγκειται στη λήψη των μέτρων εκείνων, που όχι απλώς θα αμβλύνουν τις κοινωνικά προσδιορισμένες εκπαιδευτικές ανισότητες, αλλά δεν θα τις αφήσουν καθόλου να εκδηλωθούν. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να αποσκοπούν στη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων, ώστε οι νέοι να αναπτύξουν εκείνες τις νοητικές ικανότητες και παρωθητικές δυνάμεις, που είναι απαραίτητες για την επιτυχή σχολική τους φοίτηση, την ισότιμη συμμετοχή τους στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και την ομαλή ένταξή τους στην αγορά εργασίας.

        Η παρούσα έρευνα αφορά στην καταγραφή της μαθητικής διαρροής στο Γυμνάσιο και αποτελεί τακτή δραστηριότητα του Παρατηρητηρίου Μετάβασης των Αποφοίτων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Αγορά Εργασίας, το οποίο εδρεύει στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Προβλέπεται να διεξάγεται, στο εξής, κάθε τρία χρόνια, με στόχο τη συγκέντρωση ποσοτικών στοιχείων για το μέγεθος της μαθητικής διαρροής και την κατανομή της κατά τάξη, φύλο, αστικότητα, νομό και γεωγραφικό διαμέρισμα.

        Η πτωτική τάση της μαθητικής διαρροής, που παρατηρήθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες, αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια. Οι αυξημένες δυνατότητες πληροφόρησης που έχει το άτομο, ακόμη και στις πιο δυσπρόσιτες περιοχές της χώρας, και η συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας για όσο το δυνατόν περισσότερη και καλύτερη εκπαίδευση και κατάρτιση, η γενικότερη άνοδος του επιπέδου εκπαίδευσης του πληθυσμού, αλλά και η άνοδος του οικονομικού επιπέδου της οικογένειας, είναι παράγοντες που ευνοούν τη συνέχιση των σπουδών.

        Είναι πιθανό, βέβαια, η πτωτική τάση της μαθητικής διαρροής να μη συνεχιστεί με τόσο ταχείς ρυθμούς, λόγω των μεταβολών στη σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού με τη συμμετοχή στην εκπαίδευση ολοένα περισσότερων παιδιών αλλοδαπών και παλιννοστούντων Ελλήνων (από χώρες κυρίως της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της Αλβανίας), τα οποία είναι φυσικό να αντιμετωπίζουν αυξημένα προβλήματα γλώσσας και προσαρμογής στο ελληνικό σύστημα.

        Πρόσφατα στοιχεία της Ειδικής Γραμματείας Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του ΥΠΕΠΘ (9) εμφανίζουν για το διάστημα 1996-2000 αύξηση του ποσοστού των μαθητών με ιδιαιτερότητες (αλλοδαποί, παλιννοστούντες, τσιγγάνοι, μουσουλμάνοι) κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες (από 6% σε 8%). Η ραγδαία -για τόσο μικρό διάστημα- αύξηση οφείλεται κυρίως στην αύξηση κατά 300% περίπου του ποσοστού των αλλοδαπών μαθητών, και ιδιαίτερα στην αύξηση κατά 400% του ποσοστού των αλβανικής καταγωγής μαθητών, οι οποίοι αποτελούν το 80% των αλλοδαπών στη χώρα. Πιο συγκεκριμένα, ο αριθμός των Αλβανών μαθητών την τελευταία τετραετία αυξήθηκε στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση από 7.083 σε 33.615 (26.532 μαθητές), στη δευτεροβάθμια από 2.192 σε 12.877 (10.685 μαθητές), και η αύξηση αυτή αναμένεται να συνεχιστεί λόγω της διαδικασίας συνένωσης των οικογενειών (αλλοδαπών και παλιννοστούντων) που βρίσκεται σε εξέλιξη (10).

        Η ενδεχόμενη χαμηλή επίδοση πολλών από αυτά τα παιδιά, σε συνδυασμό με το μη ευνοϊκό οικογενειακό εκπαιδευτικό υπόστρωμα (αδιαφορία γονέων, άγνοια της ελληνικής γλώσσας, προβλήματα διαβίωσης) και το χαμηλό οικονομικό επίπεδο, ενδέχεται να τα οδηγήσουν σε πρόωρη διακοπή της φοίτησης κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Το πρόβλημα εμφανίζεται προς το παρόν, εντυπωσιακά, στη σημαντική υποχώρηση του αριθμού των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών όσο ανερχόμαστε στις βαθμίδες της εκπαίδευσης (11).

        Η παρούσα έρευνα εξετάζει τη μαθητική διαρροή, όπως ήδη αναφέρθηκε, μόνο στο Γυμνάσιο. Όμως στο μέλλον προβλέπεται να επεκταθεί και στις άλλες εκπαιδευτικές βαθμίδες: Δημοτικό, Ενιαίο Λύκειο και ΤΕΕ, ώστε να υπάρξει σφαιρικότερη εικόνα του προβλήματος και επομένως τεκμηρίωση για μια συνεκτική πολιτική αντιμετώπισής του.

B. ΣΧΕΔΙΑΣΜOΣ ΤΗΣ EΡΕΥΝΑΣ 

1. Ιστορικό

        Η έρευνα καταγραφής της μαθητικής διαρροής στον κατώτερο κύκλο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Γυμνάσιο) διεξήχθη στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για πρώτη φορά το 1994, με χρηματοδότηση του ΟΕΕΚ, και είχε δύο φάσεις:

A΄ φάση: Καταγραφή της σχολικής διαρροής των μαθητών που γράφτηκαν στην Α΄ Γυμνασίου τις σχολικές χρονιές 1987-88, 1989-90 και 1991-92.

Β΄ φάση: Έρευνα σε πανελλήνια κλίμακα με τη μέθοδο της συνέντευξης σε δείγμα των νέων που γράφτηκαν στην Α΄ Γυμνασίου τη σχολική χρονιά 1991-92 και στη συνέχεια διέκοψαν τη φοίτηση, ώστε να διαπιστωθούν οι λόγοι που τους ώθησαν να εγκαταλείψουν το σχολείο, οι συνθήκες στις οποίες ζουν, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθώς και οι ανάγκες τους για επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (12).

        Από το 1999, ύστερα από την ολοκλήρωση μελέτης σκοπιμότητας, στο πλαίσιο του Β' ΚΠΣ, λειτουργεί στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο "Παρατηρητήριο Μετάβασης" των Αποφοίτων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Αγορά Εργασίας. Μία από τις δραστηριότητές του είναι η καταγραφή, σε τακτά χρονικά διαστήματα, της μαθητικής διαρροής στην πρωτοβάθμια (Δημοτικό) και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο, Ενιαίο Λύκειο, ΤΕΕ).

        Στο πλαίσιο αυτό αποφασίστηκε να γίνει η καταγραφή της μαθητικής διαρροής των μαθητών που γράφτηκαν στο Γυμνάσιο το 1997-98 [εφεξής φουρνιά μαθητών 1997/98 (13)]. Η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι ίδια με την μέθοδο που χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή της μαθητικής διαρροής στην προηγούμενη έρευνα, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης των αποτελεσμάτων των δύο ερευνών.

2. Μέθοδος καταγραφής της μαθητικής διαρροής

        Η συλλογή των σχετικών στοιχείων γίνεται από το Μητρώο Μαθητών των Γυμνασίων (απογραφική έρευνα). Στο Μητρώο καταχωρούνται, κάθε σχολική χρονιά στην Α ' τάξη, οι μαθητές των οποίων τα απολυτήρια έχουν σταλεί αυτεπάγγελτα από τα Δημοτικά σχολεία της περιοχής, καθώς και εκείνοι που ζήτησαν μετεγγραφή από το Γυμνάσιο, όπου είχε αρχικά σταλεί το απολυτήριό τους. Ακολουθεί η καταχώρηση των μαθητών που μετεγγράφηκαν από άλλα Γυμνάσια στη Β' και Γ' τάξη. Τα στοιχεία που καταχωρούνται στο Μητρώο αποκαλύπτουν την πορεία των μαθητών που γράφτηκαν μια συγκεκριμένη σχολική χρονιά (πχ. πόσοι και πότε ολοκλήρωσαν τη φοίτηση, πόσοι και πότε διέρρευσαν κτλ.).

        Το Σεπτέμβριο του 2000 το Παρατηρητήριο Μετάβασης του Π.Ι. έστειλε ταχυδρομικώς στους Προϊσταμένους των Διευθύνσεων και των Γραφείων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, μέσω της Διεύθυνσης Σπουδών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του ΥΠΕΠΘ, "Πίνακα Καταγραφής της Μαθητικής Διαρροής" (συνοδευόμενο από επεξηγηματική εγκύκλιο), με την παράκληση να διανεμηθεί σε όλα τα Γυμνάσια ευθύνης τους και να συμπληρωθεί. Στον Πίνακα ζητήθηκαν κατά στήλες στοιχεία για τις εξής κατηγορίες μαθητών:

ΣΤΗΛΕΣ

Α. Για τους μαθητές που γράφτηκαν στο Μητρώο Μαθητών. Συγκεκριμένα ζητήθηκε να αναγραφεί ο αριθμός των απολυτηρίων των μαθητών, τα οποία στάλθηκαν στο Γυμνάσιο (από το Δημοτικό ή με μετεγγραφή στην Α ' τάξη από άλλα Γυμνάσια) και καταχωρήθηκαν στο Μητρώο Μαθητών.

Για τους μαθητές που μετεγγράφηκαν σε άλλα Γυμνάσια:

Β. στην αρχή του πρώτου χρόνου (πριν ακόμα φοιτήσουν στο Γυμνάσιο)

Γ. αφού πρώτα απορρίφθηκαν στην Α' ή Β' τάξη (μία ή περισσότερες φορές)

Δ. αφού πρώτα προάχθηκαν στη Β' ή τη Γ' τάξη.

Ε. Για τους μαθητές που δε φοίτησαν καθόλου.

ΣΤ. Για τους μαθητές που φοίτησαν για ένα χρονικό διάστημα στην Α' τάξη, αλλά διέκοψαν και εγκατέλειψαν το σχολείο, ή φοίτησαν στην Α' τάξη, δεν προβιβάστηκαν στη Β' και εγκατέλειψαν το σχολείο (Διαρροή στην Α' τάξη).

Ζ. Για τους μαθητές που πήραν προαγωγή για τη Β' τάξη αλλά δε φοίτησαν καθόλου, ή διέκοψαν τη φοίτηση στη Β' και εγκατέλειψαν το σχολείο, ή φοίτησαν, δεν προβιβάστηκαν στη Γ' τάξη, και εγκατέλειψαν το σχολείο (Διαρροή στη Β' τάξη).

Η. Για τους μαθητές που πήραν προαγωγή για τη Γ' τάξη αλλά δε φοίτησαν καθόλου , ή διέκοψαν τη φοίτηση στη Γ' και εγκατέλειψαν το σχολείο χωρίς να προσέλθουν στις απολυτήριες εξετάσεις (Διαρροή στη Γ' τάξη).

Θ. Για τους μαθητές που αποφοίτησαν από το Γυμνάσιο ή φοιτούν ακόμη σε κάποια τάξη ή χρωστούν ένα ή περισσότερα μαθήματα για τη λήψη του απολυτηρίου (Κανονική φοίτηση).

        Στους Πίνακες Καταγραφής της Μαθητικής Διαρροής, για καθεμία από τις παραπάνω κατηγορίες έπρεπε να καταγραφεί, εκτός του συνολικού αριθμού των περιπτώσεων, και ο αριθμός των αγοριών και των κοριτσιών.Ο πραγματικός αριθμός των μαθητών που γράφτηκαν κανονικά στο σχολείο προσδιορίζεται με αφαίρεση των στοιχείων της Β' στήλης από τα στοιχεία της Α' [ γράφτηκαν κανονικά = Α' στήλη - Β' στήλη ]. Οι Πίνακες και τα Διαγράμματα στην ανάλυση που ακολουθεί αναφέρονται στους μαθητές που γράφτηκαν κανονικά στο σχολείο και μόνο σε λίγες περιπτώσεις στο σύνολο των εγγραφέντων στο Μητρώο Μαθητών.

        Δυστυχώς είναι αδύνατον να ελεγχθεί η σχολική πορεία των μαθητών που μετεγγράφηκαν σε άλλα Γυμνάσια, αφού πρώτα απορρίφθηκαν στην Α' ή Β' τάξη μία ή περισσότερες φορές (στήλη Γ'), καθώς και των μαθητών που μετεγγράφηκαν σε άλλα Γυμνάσια, αφού πρώτα πήραν προαγωγή για τη Β' ή τη Γ' τάξη (στήλη Δ'). Ασφαλώς οι μαθητές αυτοί, σε ένα μικρό έστω ποσοστό, εγκαταλείπουν το Γυμνάσιο πριν αποπερατώσουν την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Επειδή όμως η πιθανότητα να τελειώσουν το σχολείο είναι μεγάλη, συναθροίζονται, για τη διευκόλυνση της ανάλυσης, με τους "κανονικά φοιτήσαντες". 'Ετσι οι "κανονικά φοιτήσαντες" προέρχονται από την πρόσθεση στη Θ' στήλη των περιεχομένων της Γ' και της Δ' στήλης [ φοίτησαν κανονικά = Θ' στήλη + Γ' στήλη + Δ' στήλη].

        Επισημαίνεται, τέλος, ότι καταβλήθηκε προσπάθεια η δομή του Πίνακα Καταγραφής της Μαθητικής Διαρροής να είναι συμβατή με αντίστοιχο Πίνακα που χρησιμοποίησε η Μ. Δρεπάκη για τη συγκέντρωση παρόμοιων στοιχείων για τα σχολικά έτη 1980/81, 1981/82 και 1982/83 (14). Αυτό δίνει τη δυνατότητα συγκρίσεων με στόχο τη διαπίστωση της διαχρονικής εξέλιξης του φαινομένου.

3. Διαδικασία συλλογής των στοιχείων

        Οι Πίνακες Καταγραφής της Μαθητικής Διαρροής που στάλθηκαν στα Γυμνάσια, επιστράφηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους, άλλοι αμέσως και άλλοι με σημαντική καθυστέρηση, μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου του 2000. Στις περιπτώσεις στις οποίες η ερευνητική ομάδα έκρινε τα συμπληρωμένα στοιχεία αναξιόπιστα, οι Πίνακες στάλθηκαν πίσω στα σχολεία με την παράκληση να διορθωθούν. Μετά την ολοκλήρωση της επιστροφής των προβληματικών Πινάκων και τους σχετικούς ελέγχους αξιοπιστίας των στοιχείων τους, ακολούθησε κατάταξη των Γυμνασίων σε αστικά, ημιαστικά και αγροτικά, κατά αστικότητα περιοχής με βάση τον ορισμό της Στατιστικής Υπηρεσίας (15), σύμφωνα με τον οποίο:

•    Αστικές περιοχές θεωρούνται εκείνες των οποίων ο πολυπληθέστερος οικισμός    (δήμος ή κοινότητα) έχει 10.000 κατοίκους και άνω. Επίσης, οι περιοχές των 13    πολεοδομικών συγκροτημάτων στο σύνολό τους, ανεξάρτητα από το μέγεθος του    πληθυσμού του πολυπληθέστερου οικισμού και κοινότητας του συγκροτήματος.
•    Ημιαστικές περιοχές θεωρούνται εκείνες των οποίων ο πολυπληθέστερος οικισμός (δήμος ή κοινότητα) έχει 2.000-9.999 κατοίκους.
•    Αγροτικές περιοχές θεωρούνται εκείνες των οποίων ο πολυπληθέστερος οικισμός  (δήμος ή κοινότητα) έχει λιγότερους από 2.000 κατοίκους.

        Για τον προσδιορισμό της αστικότητας περιοχής κάθε Γυμνασίου χρησιμοποιήθηκε το "Λεξικό των Δήμων, Κοινοτήτων και Οικισμών της Ελλάδος" της ΕΣΥΕ, το οποίο καταρτίστηκε με βάση την απογραφή πληθυσμού του έτους 1991 (16).

        Στην έρευνα καταγραφής της μαθητικής διαρροής (φουρνιά 1997/98) δε συμμετέχουν, για διαφορετικούς λόγους, οι ειδικοί τύποι γυμνασίων (εσπερινά, αθλητικά, ειδικής αγωγής, μουσικά, μειονοτικά, εκκλησιαστικά, αποδήμων ελληνοπαίδων, ιεροδιδασκαλεία μουσουλμάνων, αναπήρων παίδων).

        Πίνακες Καταγραφής της Μαθητικής Διαρροής στάλθηκαν στα 1761 (100%) δημόσια ημερήσια Γυμνάσια (που λειτουργούσαν το 2000). Από αυτά:

α. 1649 (93,64%) Γυμνάσια επέστρεψαν τους Πίνακες συμπληρωμένους με στοιχεία για τους μαθητές που γράφτηκαν στην Α' τάξη το 1997/98.

β. 112 (6,36%) Γυμνάσια δεν απάντησαν ή επέστρεψαν τους Πίνακες επανειλημμένως με αναξιόπιστα στοιχεία.

Γ. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

     Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα στοιχεία (απόλυτες συχνότητες) που συγκεντρώθηκαν από 1649 Γυμνάσια (93,64% του συνόλου των Γυμνασίων της χώρας). Ο Πίνακας 1 έχει την ίδια δομή με τον Πίνακα Καταγραφής της Μαθητικής Διαρροής, έτσι ώστε τα κεφαλαία γράμματα σε κάθε στήλη του να παραπέμπουν στις αντίστοιχες στήλες του Πίνακα Καταγραφής της Μαθητικής Διαρροής. Επισημαίνεται ότι για λόγους συντομίας τα στοιχεία που αναφέρονται στη μαθητική διαρροή αναγράφονται συγκεντρωτικά για όλες τις τάξεις σε μία μόνο στήλη (Ε+ΣΤ+Ζ+Η).

      Στον Πίνακα 1α η πρώτη στήλη αναφέρεται στους μαθητές που γράφτηκαν κανονικά και προκύπτει από τον Πίνακα 1 με αφαίρεση της Β΄ από την Α΄ στήλη του. Στον Πίνακα αυτό αναγράφονται σε κάθε περίπτωση και τα ποσοστά επί του συνόλου των κανονικά εγγραφέντων μαθητών.

      Από την εξέταση των στοιχείων του Πίνακα 1α προκύπτει ότι για την εξεταζόμενη φουρνιά μαθητών 1997-98 (δηλαδή μαθητές που γράφτηκαν στην Α΄ τάξη Γυμνασίου το σχολικό έτος 1997-98) το 2,69% από τους μαθητές που γράφτηκαν κανονικά απορρίφθηκε στην Α΄ ή Β΄ τάξη και μετεγγράφηκε σε άλλα Γυμνάσια. Επίσης ποσοστό 5,59% από τους κανονικά εγγραφέντες μεταγράφηκε σε άλλα Γυμνάσια αφού πήρε πρώτα προαγωγή για τη Β΄ ή Γ΄ τάξη. Η σχολική πορεία των μαθητών αυτών των δύο κατηγοριών είναι αδύνατο να διερευνηθεί. Για το λόγο αυτό και για να διευκολυνθεί η ανάλυση θεωρήθηκε ότι οι μαθητές αυτοί φοίτησαν κανονικά στο νέο σχολείο τους, επομένως συναθροίστηκαν στη στήλη της κανονικής φοίτησης (Πίνακας 2).

      Επισημαίνεται ότι η προσέγγιση αυτή διευκολύνει και τις συγκρίσεις με την παλαιότερη έρευνα καταγραφής της μαθητικής διαρροής στο Γυμνάσιο, που διεξήχθη στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο το 1994 και αφορούσε τις φουρνιές μαθητών 1987-88, 1989-90 και 1991-92. Για το λόγο αυτό τα στοιχεία που αφορούν τις φουρνιές μαθητών που εξετάστηκαν στην έρευνα του 1994 παρουσιάζονται γραμμοσκιασμένα σε όλους τους Πίνακες. Σε μερικές περιπτώσεις γίνεται επιπλέον σύγκριση στοιχείων με την έρευνα της Μ. Δρεττάκη που έγινε στις αρχές της δεκαετίας του '80 και στην οποία ακολουθήθηκε η ίδια μέθοδος.

2. Μαθητική διαρροή στο σύνολο της χώρας

        Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 2, από τους 111.389 (100%) μαθητές της φουρνιάς 1997-98 που γράφτηκαν κανονικά στην Α΄ Γυμνασίου οι 103.617 (93,02%) φοίτησαν κανονικά ενώ 7.772 μαθητές διέρρευσαν (6,98%). Επιπλέον, από τη συγκριτική επισκόπηση των στοιχείων της φουρνιάς μαθητών 1997-98 με τις τρεις φουρνιές μαθητών που εξετάστηκαν στην έρευνα του 1994 προκύπτει ότι:

• Το εθνικό ποσοστό των μαθητών που φοίτησαν κανονικά βαίνει αυξανόμενο (87,40%, 88,45%, 90,40%, 93,02%) ενώ παράλληλα μειώνεται η μαθητική διαρροή [μαθητές που δε φοίτησαν καθόλου και μαθητές που εγκατέλειψαν το σχολείο] (12,60%, 11,55%, 9,60%, 6,98%).
• Οι μαθητές που γράφτηκαν κανονικά στην Α΄ τάξη το 1997-98 (φουρνιά μαθητών 1997-98) ανέρχονται σε 111.389. Ο αριθμός αυτός παρουσιάζεται αρκετά μικρότερος συγκρινόμενος με τον αριθμό των μαθητών που γράφτηκαν κανονικά στις τρεις φουρνιές μαθητών που εξετάστηκαν στην έρευνα του 1994. Επισημαίνεται ότι τόσο στην παρούσα έρευνα (φουρνιά 1997-98) όσο και στην έρευνα του 1994 (φουρνιές μαθητών 1987-88, 1989-90 και 1991-92) συμμετείχαν περισσότερα από το 90% των γυμνασίων της χώρας. Επομένως τα στοιχεία αυτά, που εμφανίζουν σταδιακή, σαφή μείωση του μαθητικού πληθυσμού στο Γυμνάσιο, παρόλο που δεν προκύπτουν από πλήρως απογραφική έρευνα, φέρνουν στο φως μια πτυχή του δημογραφικού προβλήματος της χώρας.

        Τέλος, τα ευρήματα της παρούσας έρευνας (φουρνιά 1997-98) συγκρινόμενα με τα ευρήματα της έρευνας του 1994 (φουρνιές μαθητών 1987-88, 1989-90 και 1991-92) καθώς και με τα ευρήματα της έρευνας της Μ.Δρεττάκη (φουρνιές μαθητών 1980-81, 1981-82 και 1982-83) δείχνουν ότι (Πίνακας 2α - Διάγραμμα 1): Κατά την τελευταία εικοσαετία η μαθητική διαρροή στο Γυμνάσιο σε εθνικό επίπεδο παρουσιάζει σημαντική πτώση

3. Μαθητική διαρροή κατά τάξη

        Από τους Πίνακες 3, 3α διαπιστώνεται ότι:

• Το μεγαλύτερο ποσοστό μαθητικής διαρροής παρουσιάζει η ομάδα των μαθητών που "δε φοίτησαν καθόλου". Πρόκειται για εκείνους τους μαθητές των οποίων τα απολυτήρια στάλθηκαν από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο της περιοχής τους, ακολούθησε η εγγραφή τους στο Μητρώο Μαθητών, αλλά οι ίδιοι δεν εμφανίστηκαν ποτέ. Το ποσοστό των μαθητών αυτών προσεγγίζει το άθροισμα των ποσοστών των μαθητών που διέρρευσαν στην Α', Β' και Γ' τάξη, στοιχείο που εμφανίστηκε και στις προηγούμενες έρευνες (Π.Ι. και Δρεττάκη). Επομένως:

• Η μαθητική διαρροή μειώνεται από την Α΄ προς τη Γ΄ τάξη. Το ποσοστό μάλιστα των μαθητών που φτάνουν στη Γ΄ τάξη και τελικά δεν παίρνουν απολυτήριο είναι ιδιαίτερα χαμηλό (φουρνιά 1997-98: 0,31%).

4. Μαθητική διαρροή κατά γεωγραφικό διαμέρισμα

        Από τους Πίνακες 4, 4α, 4β, 4γ, 4δ διαπιστώνουμε ότι:

• Στην εξεταζόμενη φουρνιά μαθητών 1997-98 παρουσιάζεται μεγάλη διακύμανση στο ποσοστό μαθητικής διαρροής μεταξύ των γεωγραφικών διαμερισμάτων της χώρας (Πίνακας 4).

Η υψηλότερη μαθητική διαρροή παρουσιάζεται στη Θράκη (12,88%) και στις νησιωτικές περιοχές [ Κρήτη (10,32%), Νησιά Αιγαίου (8,34%), Ιόνια Νησιά (8,45%) ]. Αντίθετα η χαμηλότερη μαθητική διαρροή παρουσιάζεται στην Ήπειρο (3,81%), στη Θεσσαλία (4,57%) και στην Περιοχή Πρωτεύουσας (6,49%).

• Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής όσων έχουν την ευθύνη χάραξης πολιτικής ότι η Περιοχή Πρωτεύουσας, αν και με σχετικά μικρό ποσοστό μαθητικής διαρροής (σχετική συχνότητα), εμφανίζει τον μεγαλύτερο αριθμό (απόλυτη συχνότητα) μαθητών που έχουν διαρρεύσει (Πίνακας 4γ).
• Από τη σύγκριση των ευρημάτων της φουρνιάς μαθητών 1997-98 με τα ευρήματα της έρευνας μαθητικής διαρροής του 1994 (Πίνακας 4) προκύπτει ότι σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα παρουσιάζεται μείωση της μαθητικής διαρροής. Η μεγαλύτερη μείωση παρουσιάζεται στην Ήπειρο (φουρνιά 1991-92: 9,01% - φουρνιά 1997-98: 3,81%), στα Ιόνια Νησιά (φουρνιά 1991-92: 17,33% - φουρνιά 1997-98: 8,45%) και στα Νησιά του Αιγαίου (φουρνιά 1991-92: 14,01% - φουρνιά 1997-98: 8,64%). Αντίθετα η μικρότερη μείωση της μαθητικής διαρροής παρουσιάζεται στην περιοχή της πρωτεύουσας (φουρνιά 1991-92: 7,42% - φουρνιά 1997-98: 6,49%).
• Για τη φουρνιά μαθητών 1997-98 το 1/3 περίπου του μαθητικού πληθυσμού που διέρρευσε βρίσκεται στην περιφέρεια της πρωτεύουσας, το 1/5 στη Μακεδονία και το υπόλοιπο κατανέμεται στα άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα (Πίνακας 4γ).
• Η διαφορά του μέσου ποσοστού (σύνολο χώρας) μαθητικής διαρροής από το αντίστοιχο ποσοστό κάθε γεωγραφικού διαμερίσματος για όλες τις φουρνιές μαθητών που έχουν ερευνηθεί την τελευταία εικοσαετία είναι πάντοτε θετική για την Κρήτη, τα Νησιά Αιγαίου και τα Ιόνια Νησιά. Αντίθετα η διαφορά αυτή είναι πάντοτε αρνητική για την περιοχή της πρωτεύουσας (Πίνακας 4α).
• Για τη φουρνιά μαθητών 1997-98, όσον αφορά τις διοικητικές διαιρέσεις της περιοχής πρωτεύουσας, η μεγαλύτερη μαθητική διαρροή παρουσιάζεται σε υποβαθμισμένες περιοχές (Δυτική Αττική: 10,26%), ενώ η μικρότερη στα βόρεια προάστεια (Β΄ Αθήνας: 4,03%) (Πίνακες 4β).
• Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών που "δε φοίτησαν καθόλου" παρουσιάζεται στη Θράκη (8,09%) και το μικρότερο στην Ήπειρο (1,73%) (Πίνακας 4δ).

5. Μαθητική διαρροή κατά Νομό

    Στοιχεία για τη μαθητική διαρροή κατά Νομό παρουσιάζονται στους Πίνακες 5, 5α και 5β.

    Στον Πίνακα 5 παρουσιάζονται στοιχεία για τη μαθητική διαρροή κατά νομό για τη φουρνιά 1997-98. Παράλληλα στον Πίνακα αυτό αναγράφεται και η μαθητική διαρροή κατά νομό για τις φουρνιές που εξετάστηκαν στην έρευνα του 1994 (φουρνιές μαθητών 1987-88, 1989-90 και 1991-92), ώστε να υπάρχει η δυνατότητα παρακολούθησης της διαχρονικής εξέλιξης της μαθητικής διαρροής σε επίπεδο νομού. Οι Νομοί σε κάθε στήλη ταξινομούνται κατά σειρά αυξανόμενου ποσοστού μαθητικής διαρροής και χωρίζονται με έντονη οριζόντια γραμμή σε δύο κατηγορίες: στην πρώτη κατηγορία (πάνω μέρος της στήλης) αναγράφονται οι Νομοί με μαθητική διαρροή μικρότερη από τον εθνικό μέσο όρο της εξεταζόμενης φουρνιάς μαθητών, ενώ στη δεύτερη κατηγορία (κάτω μέρος της στήλης) οι Νομοί με μαθητική διαρροή μεγαλύτερη. Για τη διευκόλυνση των συγκρίσεων η περιοχή της πρωτεύουσας κατηγοριοποιήθηκε, όπως και στην έρευνα του 1994, σε 4 Νομούς (Αθήνας, Ανατολικής Αττικής, Δυτικής Αττικής, Πειραιά). Οι αντιστοιχίες των Νομών αυτών με τις διοικητικές διαιρέσεις που χρησιμοποιήθηκαν στην τρέχουσα έρευνα (φουρνιά 1997-98) φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα:

     Από την επισκόπηση των στοιχείων των Πινάκων 5, 5α και 5β. διαπιστώνουμε ότι: Ιδιαίτερα υψηλή (ποσοστό μεγαλύτερο του 10% για τη φουρνιά μαθητών 1997-98) παρουσιάζεται η μαθητική διαρροή στους Νομούς: Ξάνθης, Ευρυτανίας, Ροδόπης, Σερρών, Ρεθύμνης, Λευκάδας, Ηρακλείου, Ζακύνθου, Δωδεκανήσου (Πίνακας 5).

• Η διακύμανση των ποσοστών μαθητικής διαρροής μεταξύ των Νομών είναι μεγάλη. Όμως, συνεξετάζοντας αυτά τα ευρήματα με εκείνα της έρευνας του 1994, παρατηρούμε ότι το εύρος τιμών του ποσοστού μαθητικής διαρροής παρουσιάζει μείωση, όσο προχωρούμε από την πρώτη προς την τέταρτη φουρνιά (Πίνακας 5). Συγκεκριμένα:

Για τη φουρνιά 1987-88 η μαθητική διαρροή κυμαίνεται από 5,34% (Αθήνα) μέχρι 35,75% (Ξάνθη) [εύρος τιμών: 30,41].

Για τη φουρνιά 1989-90 η μαθητική διαρροή κυμαίνεται από 5,00% (Αθήνα) μέχρι 34,63% (Ζάκυνθος) [εύρος τιμών: 29,63]

Για τη φουρνιά 1991-92 η μαθητική διαρροή κυμαίνεται από 4,29% (Κοζάνη) μέχρι 30,43% (Ζάκυνθος) [εύρος τιμών: 26,14].

Για τη φουρνιά 1997-98 η μαθητική διαρροή κυμαίνεται από 1,30% (Γρεβενά) μέχρι 21,71% (Ξάνθη) [εύρος τιμών: 20,41].

• Νομοί με διαχρονικά χαμηλή μαθητική διαρροή μπορούν να χαρακτηριστούν εκείνοι που και στις τέσσερις εξεταζόμενες φουρνιές παρουσιάζουν ποσοστό μαθητικής διαρροής χαμηλότερο από το αντίστοιχο του συνόλου της χώρας. Οι Νομοί αυτοί εμφανίζονται στον Πίνακα 5 υπογραμμισμένοι και είναι οι Νομοί: Κοζάνης, Φθιώτιδας, Ιωαννίνων, Αρκαδίας, Φλώρινας, Μαγνησίας, Αν. Αττικής, Έβρου, Μεσσηνίας, Λάρισας, Φωκίδας και Αθήνας.
• Νομοί με διαχρονικά υψηλή μαθητική διαρροή μπορούν να χαρακτηριστούν εκείνοι που και στις τέσσερις εξεταζόμενες φουρνιές παρουσιάζουν ποσοστό μαθητικής διαρροής μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του συνόλου της χώρας. Οι Νομοί αυτοί εμφανίζονται στον Πίνακα 5 με έντονα γράμματα και είναι οι Νομοί: Κορινθίας, Λέσβου, Κυκλάδων, Χαλκιδικής, Εύβοιας, Πέλλας, Λακωνίας, Σάμου, Αιτωλοακαρνανίας, Λασιθίου, Ηλείας, Κεφαλληνίας, Δωδεκανήσου, Ζακύνθου, Ηρακλείου, Λευκάδας, Ρεθύμνης, Σερρών, Ροδόπης, Ευρυτανίας και Ξάνθης.
• Νομοί με διαχρονικά ενδιάμεση μαθητική διαρροή μπορούν να χαρακτηριστούν εκείνοι που και στις τέσσερις εξεταζόμενες φουρνιές παρουσιάζουν ποσοστό μαθητικής διαρροής άλλοτε μεγαλύτερο και άλλοτε μικρότερο από το αντίστοιχο του συνόλου της χώρας και είναι οι Νομοί: Γρεβενών, Πρέβεζας, Πιερίας, Καρδίτσας, Καστοριάς, Άρτας, Θεσπρωτίας, Τρικάλων, Καβάλας, Χίου, Ημαθείας, Κιλκίς, Αργολίδος, Βοιωτίας, Δράμας, Αχαϊας, Κέρκυρας, Θεσσαλονίκης, Πειραιά, Δυτικής Αττικής και Χανίων.
• Στον Πίνακα 5α παρουσιάζεται κατά Νομό το ποσοστό μαθητικής διαρροής για καθεμία από τις τέσσερις εξεταζόμενες φουρνιές. Από τη μελέτη των στοιχείων του Πίνακα διαπιστώνεται ότι με την παρέλευση του χρόνου στους περισσότερους Νομούς παρουσιάζεται πτωτική τάση της μαθητικής διαρροής. Αξιοσημείωτο πάντως είναι το γεγονός ότι τα ποσοστά μαθητικής διαρροής κατά Νομό για τη φουρνιά μαθητών 1997-98 συγκρινόμενα με τα αντίστοιχα ποσοστά της φουρνιάς 1991-92 παρουσιάζονται πάντοτε μικρότερα σε όλους τους Νομούς εκτός από τους Νομούς Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Λευκάδας, όπου η μαθητική διαρροή παρουσιάζει αύξηση. Την τελευταία δεκαετία το ποσοστό μαθητικής διαρροής αυξήθηκε στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη

• Το ποσοστό των μαθητών που δε φοίτησαν καθόλου παρουσιάζεται ιδιαίτερα υψηλό στους Νομούς Ξάνθης και Ευρυτανίας (Πίνακας 5β).

6. Μαθητική διαρροή κατά σχολείο

Στον Πίνακα 6 παρουσιάζονται τα 100 Γυμνάσια με το μεγαλύτερο ποσοστό μαθητικής διαρροής. Διαπιστώνεται ότι τα σχολεία αυτά βρίσκονται, στην πλειονότητά τους, σε αγροτικές περιοχές. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή (σε δύο περιπτώσεις μεγαλύτερη του 80%) είναι η μαθητική διαρροή σε ορισμένα σχολεία του Νομού Ξάνθης.

7. Μαθητική διαρροή κατά φύλο

Στοιχεία για τη μαθητική διαρροή κατά φύλο παρουσιάζονται στους Πίνακες 7, 7α, 7β, 7γ και 7δ. Από την επισκόπηση των Πινάκων αυτών προκύπτει ότι:

• Τόσο στη φουρνιά μαθητών 1997-98 όσο και στις τρεις φουρνιές που εξετάστηκαν στην έρευνα του 1994 ο αριθμός των αγοριών που εγγράφονται στο Γυμνάσιο είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των κοριτσιών (Πίνακας 7). Σε όλες τις περιπτώσεις, περίπου το 52% των εγγραφομένων είναι αγόρια και το 48% κορίτσια. Σύμφωναμε τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος, η αναλογία αυτή είναι περίπου ίση με την αναλογία αγοριών - κοριτσιών στην πληθυσμιακή ομάδα 10-14 ετών.
• Στη φουρνιά μαθητών 1997-98, επί των κανονικά εγγεγραμμένων αγοριών το ποσοστό μαθητικής διαρροής ανέρχεται σε 8,34%, ενώ επί των κανονικά εγγεγραμμένων κοριτσιών το ποσοστό αυτό μειώνεται σε 5,50% (Πίνακας 7). Υψηλότερο ποσοστό μαθητικής διαρροής για τα αγόρια διαπιστώνεται και σε όλες τις φουρνιές που εξετάστηκαν στην έρευνα του 1994. Επομένως είναι βάσιμος ο ισχυρισμός ότι τα τελευταία χρόνια:

      Τα αγόρια εγκαταλείπουν το Γυμνάσιο σε μεγαλύτερο ποσοστό από τα κορίτσια

• Τόσο στη φουρνιά 1997-98 όσο και στις τρεις φουρνιές που εξετάστηκαν το 1994 η διαφορά ποσοστού αγοριών - κοριτσιών που διαρρέουν στην Α' τάξη παρουσιάζεται μεγαλύτερη από την αντίστοιχη διαφορά στους μαθητές που δε φοίτησαν καθόλου (Πίνακας 7α).

• Κατά φουρνιά στο σύνολο των μαθητών που διέρρευσαν:

          Το 59% είναι αγόρια και το 41% είναι κορίτσια (φουρνιά 1989-90)

          Το 60% είναι αγόρια και το 40% είναι κορίτσια (φουρνιά 1991-92)

          Το 62% είναι αγόρια και το 38% είναι κορίτσια (φουρνιά 1997-98)

• Τόσο στη φουρνιά 1997-98 όσο και στις φουρνιές που εξετάστηκαν το 1994 τα αγόρια και στις τρεις περιοχές (αστικές, ημιαστικές, αγροτικές) διαρρέουν σε μεγαλύτερο ποσοστό από τα κορίτσια. Η μικρότερη διαφορά ανάμεσα στα ποσοστά διαρροής αγοριών και κοριτσιών παρουσιάζεται στις αστικές περιοχές. Ακολουθούν, σε μεγαλύτερη σχετικά απόσταση, οι ημιαστικές και οι αγροτικές περιοχές (Πίνακας 7β).
• Σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα και σε όλες τις εξεταζόμενες φουρνιές μαθητών το ποσοστό διαρροής των αγοριών είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των κοριτσιών. Ιδιαίτερα μεγάλες είναι οι διαφορές ποσοστών στα Ιόνια Νησιά και στην Κρήτη (Πίνακας 7).
• Στη συντριπτική πλειονότητα των Νομών τα αγόρια παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά διαρροής από τα κορίτσια (Πίνακας 7δ). Χαρακτηριστική είναι η εξαίρεση του Νομού Ξάνθης, όπου τα κορίτσια διαρρέουν σε αρκετά μεγαλύτερο ποσοστό (25,80%) από τα αγόρια (18,43).

8. Μαθητική διαρροή κατά αστικότητα

Στοιχεία για τη μαθητική διαρροή κατά αστικότητα παρουσιάζονται στους Πίνακες 8, 8α, 8β, 8γ και 8δ. Από την επισκόπηση των Πινάκων αυτών προκύπτει ότι:

• Τόσο στη φουρνιά 1997-98 όσο και στις τρεις φουρνιές που εξετάστηκαν το 1994 η πλειονότητα των κανονικά εγγεγραμμένων μαθητών βρίσκεται στις αστικές περιοχές (Πίνακας 8).
• Τόσο στη φουρνιά 1997-98 όσο και στις τρεις φουρνιές που εξετάστηκαν το 1994 (Πίνακας 8): Το ποσοστό μαθητικής διαρροής είναι μικρότερο στις αστικές περιοχές        

• Και στις τέσσερις φουρνιές μαθητών το ποσοστό μαθητικής διαρροής δεν παρουσιάζει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές (Πίνακας 8).
• Στη φουρνιά μαθητών 1991-92 το ποσοστό μαθητικής διαρροής στις αγροτικές περιοχές (14,49%) και ημιαστικές περιοχές (13,88%) είναι περίπου διπλάσιο από το αντίστοιχο ποσοστό στις αστικές περιοχές (7,46%). Η διαφορά αυτή μάλιστα διευρύνεται, όταν εξεταστούν τα αντίστοιχα ποσοστά στις φουρνιές μαθητών 1989-90 και 1987-88. Επισημαίνεται όμως ότι για τη φουρνιά μαθητών 1997-98 η διαφορά αυτή παρουσιάζει σημαντική μείωση (Πίνακας 8).
• Στοιχεία για τη μαθητική διαρροή κατά τάξη δίνονται στον Πίνακα 8α, από όπου προκύπτει ότι για όλες τις εξεταζόμενες μαθητικές φουρνιές στις περισσότερες περιπτώσεις (Δε φοίτησαν καθόλου, Διαρροή Α΄, Β΄, Γ΄ τάξης) το ποσοστό διαρροής στις αγροτικές περιοχές πλησιάζει το ποσοστό διαρροής στις ημιαστικές περιοχές.
• Σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα και για όλες τις φουρνιές το ποσοστό μαθητικής διαρροής στις αστικές περιοχές είναι μικρότερο από το αντίστοιχο στις ημιαστικές και τις αγροτικές περιοχές (Πίνακας 8β, Πίνακας 8γ).
• Στη φουρνιά μαθητών 1997-98 οι αστικές περιοχές των νομών παρουσιάζουν αρκετά μικρότερο ποσοστό μαθητικής διαρροής από τις ημιαστικές και τις αγροτικές. Εξαιρέσεις παρουσιάζονται στους Νομούς Βοιωτίας, Έβρου, Εύβοιας, Κορινθίας, Κυκλάδων και Φθιώτιδας (Πίνακας 8δ, Πίνακας 8ε).

TOP

(1) Στην έρευνα του Π.Ι. η πλειονότητα των νέων του δείγματος (περίπου 85%) είτε δε φοίτησαν καθόλου στο Γυμνάσιο είτε διέκοψαν στην Α΄ τάξη, με συνέπεια οι γνώσεις τους να περιορίζονται ουσιαστικά στις γνώσεις απόφοιτου Δημοτικού (ΠΙ-ΟΕΕΚ, σ. 42)

(2) Graham Room, commission of the European communities, DGV, Br. 1991: "National policies on combating social exclusion", First annual report

(3) Δρεττάκη Μ.,1993: " Η εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και παράγοντες που σχετίζονται με αυτήν"

(4) E. Kazamaki-Ottersten, H. Steedman "Low-skilled people on the European labour market: towards a minimum learning platform?", CEDEFOP 2000, σ.47

(5) A. Schneeberger "The concept of a minimum learning platform educational contents and methods for improving the low skilled", CEDEFOP 2000, σ. 54

(6) European Commission, Le magazine, 13-2000, σ. 5

(7) Το έτος 2000-2001 λειτούργησε Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας και στην Ελλάδα από το ΙΔΕΚΕ. Με ευέλικτες και πρωτοποριακές μεθόδους, ψυχολογική στήριξη και παρώθηση τα σχολεία αυτά στοχεύουν στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των ενηλίκων μαθητών τους και στην απόκτηση βασικών δεξιοτήτων μάλλον, παρά στα διπλώματα.

(8) Αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά των μαθητών που εγκαταλείπουν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο ανέδειξε η έρευνα για τη Μαθητική Διαρροή του 1994, όπως άλλωστε και παλαιότερες έρευνες.ΠΙ-ΟΕΕΚ, 1996

(9) ΥΠΕΠΘ, Ειδική Γραμματεία Παιδείας Oμογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, 25.7.2000

(10) Δαμανάκης Μ., 1998: "Η εκπαίδευση των Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών Μαθητών στην Ελλάδα", σ. 53

(11) ΥΠΕΠΘ, Δ/νση Β/θμιας Εκπαίδευσης, Συγκεντρωτικά στοιχεία, 25-7-2000

Η υποχώρηση αυτή μπορεί να συνδέεται και με το γεγονός ότι η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι λιγότερο προετοιμασμένη από την πρωτοβάθμια για την αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών προβλημάτων των συγκεκριμένων μαθητών. Δαμανάκης 1998, σ. 52

(12) Τα ευρήματα και των δύο φάσεων της έρευνας δημοσιεύτηκαν σε βιβλίο με τίτλο: "Οι μαθητές που εγκαταλείπουν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο και οι ανάγκες τους για επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση", Αθήνα 1996 (H έκδοση αυτή διατίθεται από τον ΟΕΕΚ).

(13) Με τον όρο αυτόν αποδίδεται ο διεθνώς καθιερωμένος όρος "cohort"

(14) Δρεττάκη Μ. (1993)

(15) ΕΣΥΕ 1994: Στατιστική Επετηρίδα της Ελλάδος 90-91, σ. 38

(16) ΕΣΥΕ 1994: Λεξικό των Δήμων, Κοινοτήτων και Οικισμών της Ελλάδος