1. ΓΕΝΙΚΑ

     Στην έρευνα αυτή που αποσκοπεί στη διερεύνηση στοιχείων σχετικών με τη μετάβαση των αποφοίτων στην αγορά εργασίας διαφορετικών τύπων σχολείων της μεταγυμνασιακής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ΤΕΛ, ΤΕΣ, ΕΠΛ, ΓΕΛ), που δεν συνέχισαν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, καταβλήθηκε προσπάθεια για την κατάστρωση ενός ερευνητικού σχεδίου που να διευκολύνει την περιγραφή των ευρημάτων σε επίπεδο τύπου σχολείου, αλλά και για μια συγκριτική διερεύνηση των ευρημάτων μεταξύ των αποφοίτων των τεσσάρων διαφορετικών τύπων σχολείων. Παράλληλα υπήρξε μέριμνα ώστε ο σχεδιασμός (στόχοι, δείγμα, ερωτηματολόγιο, κατηγοριοποιήσεις επαγγελμάτων, στατιστική ανάλυση κτλ.), να εξασφαλίζει κατά το δυνατόν την εσωτερική και εξωτερική εγκυρότητα της έρευνας.

2. ΣΤΟΧΟΙ

Γενικός Στόχος

     Διερεύνηση στοιχείων σχετικών με τη μετάβαση στην αγορά εργασίας των αποφοίτων διαφορετικών τύπων σχολείων της μεταγυμνασιακής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ΤΕΛ, ΤΕΣ, ΕΠΛ, ΓΕΛ), οι οποίοι δεν συνέχισαν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Ειδικοί Στόχοι

Διερεύνηση στοιχείων σχετικών με:

• το ιστορικό της εκπαίδευσης/κατάρτισης των αποφοίτων (πριν και μετά την αποφοίτησή τους από το σχολείο)
• την επαγγελματική πορεία των αποφοίτων μετά την αποφοίτησή τους από το σχολείο [εργασίες στις οποίες απασχολήθηκαν, διαδοχή απασχόλησης - ανεργίας, κατάσταση απασχόλησης (υποαπασχόληση, ετεροαπασχόληση), αμοιβές, δευτερεύουσα απασχόληση κτλ.]
• τον τρόπο με το οποίο βρήκαν εργασία
• τη σχέση των σπουδών τους στο σχολείο με το επάγγελμα
  

3. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΕΙΓΜΑ

Ερευνώμενος πληθυσμός

     Στην Έρευνα Αποφοίτων έλαβαν μέρος απόφοιτοι σχολ. έτους 1988-89 (που δεν συνέχισαν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση) από όλους τους τύπους σχολείων της μεταγυμνασιακής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ΤΕΛ, ΤΕΣ, ΓΕΛ, ΕΠΛ). Το σκεπτικό ήταν ότι για την αποτύπωση της εκπαιδευτικής και κυρίως της επαγγελματικής διαδρομής των νέων είναι απαραίτητο να έχει μεσολαβήσει ικανοποιητικό χρονικό διάστημα από τη στιγμή της αποφοίτησης, ώστε οι νέοι να έχουν σταθεροποιηθεί κάπως στην αγορά εργασίας μετά την εκπλήρωση των στρατιωτικών τους υποχρεώσεων (άρρενες) και τις ενδεχόμενες μεταλυκειακές τους σπουδές. Με βάση στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας το μέγεθος του ερευνώμενου πληθυσμού προσδιορίστηκε σε 75600 άτομα (ΤΕΛ:14661, ΤΕΣ: 8234, ΕΠΛ: 2524 και ΓΕΛ: 50181).

     Στόχος ήταν το δείγμα αποφοίτων κάθε τύπου σχολείου (ΤΕΛ, ΤΕΣ, ΕΠΛ, ΓΕΛ) να είναι αντιπροσωπευτικό, ώστε να είναι δυνατή η γενίκευση σε εθνικό επίπεδο των αποτελεσμάτων για κάθε τύπο σχολείου. Προϋπόθεση για την εξασφάλιση αντιπροσωπευτικού δείγματος είναι, ως γνωστόν, η απλή τυχαία δειγματοληψία ή κάποια από τις παραλλαγές της (συστηματική δειγματοληψία, δειγματοληψία κατά στρώματα κτλ.), ενώ προϋπόθεση για την εφαρμογή τυχαίας δειγματοληψίας είναι η ύπαρξη πλαισίου δειγματοληψίας. Δυστυχώς για τον πληθυσμό της έρευνας αποφοίτων δεν υπήρχε πλαίσιο δειγματοληψίας, δεν υπήρχε, δηλαδή, αριθμημένος κατάλογος του πληθυσμού (με τις απαραίτητες πληροφορίες -διεύθυνση/τηλέφωνο- για τον εντοπισμό των ατόμων), ώστε να καταστεί δυνατή η κλήρωση των μονάδων του δείγματος. Τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία (κατά τύπο σχολείου) ήταν το μέγεθος του πληθυσμού, η κατανομή του κατά επαγγελματική κατεύθυνση σπουδών [κατά τομέα (ΤΕΛ), ομάδα ειδικότητας (ΤΕΣ), κλάδο (ΕΠΛ) και δέσμη (ΓΕΛ)], κατά γεωγραφική περιφέρεια και κατά φύλο.

^αΤο σχολικό έτος 1988-89

^βΑπόφοιτοι 1988-89 που δε συνέχισαν τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

^γΤο τελικό δείγμα ΕΠΛ περιέχει και απόφοιτους 1989-90

     Με αφετηρία τα υπάρχοντα στοιχεία (δηλαδή της κατανομής του πληθυσμού κάθε τύπου σχολείου κατά ειδικότητα, γεωγραφική περιφέρεια και φύλο) χρησιμοποιήθηκε για την κατάστρωση του δείγματος σε κάθε τύπο σχολείου η εμπειρική μέθοδος της αναλογικής δειγματοληψίας (quota sampling).

Μέγεθος δείγματος

     Το μέγεθος του δείγματος σε κάθε τύπο σχολείου έπρεπε να είναι εύρωστο, ώστε να υπάρξει η δυνατότητα στατιστικών αναλύσεων κατά γεωγραφική περιοχή και ειδικότητα.

     Το συνολικό μέγεθος του σχεδιασθέντος δείγματος (όλοι οι τύποι σχολείων) προσδιορίστηκε στους 6000 αποφοίτους (8% του ερευνώμενου πληθυσμού). Στο τελικό δείγμα προέκυψαν 4986 απόφοιτοι (6,6% του ερευνώμενου πληθυσμού). Η κατανομή του σχεδιασθέντος και του τελικού δείγματος αναγράφεται στον Πίνακα Β1.

4. ΤΡΟΠΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

     Ως μέσο συλλογής των στοιχείων χρησιμοποιήθηκε η συνέντευξη με ερωτηματολόγιο. Έπειδή στην έρευνα συμμετείχαν απόφοιτοι από τέσσερις διαφορετικούς τύπους σχολείων κατασκευάσθηκαν τέσσερα διαφορετικά ερωτηματολόγια (Ερωτηματολόγιο ΤΕΛ, Ερωτηματολόγιο ΤΕΣ, Ερωτηματολόγιο ΕΠΛ, Ερωτηματολόγιο ΓΕΛ). Τα ερωτηματολόγια είχαν τις ίδιες ενότητες και κοινές τις περισσότερες ερωτήσεις, ενώ οι αντιστοιχίες που προβλέφθηκαν ανάμεσα στα πεδία τους επέτρεψαν τη συνένωση των τεσσάρων αρχείων (concatenation) σε ένα, με στόχο τη διευκόλυνση αθροιστικών στατιστικών αναλύσεων (aggregated analysis). Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη μεγιστοποίηση της εγκυρότητας του ερευνητικού εργαλείου. Για την τελική διαμόρφωση του περιεχομένου του ερωτηματολογίου λήφθηκαν υπόψη οι κριτικές παρατηρήσεις Ελλήνων και ξένων ειδικών σε θέματα μετάβασης των νέων στην αγορά εργασίας, στο πλαίσιο ημερίδας διαμορφωτικής αξιολόγησης του έργου "Ανάπτυξη μονάδας παρατηρητηρίου…" (Νοέμβριος 1997). Η δοκιμαστική εφαρμογή του ερωτηματολογίου σε αποφοίτους είχε στόχο να να εκτιμηθεί ο απαιτούμενος χρόνος για την ολοκλήρωση της συνέντευξης, να εντοπιστούν τυχόν δυσκολίες των νέων στην κατανόηση ερωτήσεων και να προσδιοριστούν τυχόν ελλείψεις του ερωτηματολογίου.

Περιγραφή του ερωτηματολογίου

     Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε για τις συνεντεύξεις των αποφοίτων χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες, οι οποίες αποτελούνται κυρίως από κλειστές ερωτήσεις. Στην πρώτη ενότητα (Α) ζητούνται ατομικά στοιχεία του νέου. Στη δεύτερη ενότητα (Β) οι ερωτήσεις αποσκοπούν στη λεπτομερή καταγραφή της εκπαιδευτικής πορείας του νέου, τόσο κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση όσο και μετά την αποφοίτησή του από αυτή (μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση-κατάρτιση). Η τρίτη ενότητα (Γ) αποτελείται από τρεις υποενότητες. Στην πρώτη υποενότητα (Γ1) ζητούνται στοιχεία σχετικά με την επαγγελματική πορεία του νέου (εργασίες στις οποίες έχει απασχοληθεί, τρόπος εύρεσης απασχόλησης κτλ.) στο χρονικό διάστημα από την αποφοίτησή του μέχρι την εποχή της συνέντευξης. Στη δεύτερη υποενότητα (Γ2) ζητούνται λεπτομερή στοιχεία για την επαγγελματική κατάσταση του νέου την εποχή της συνέντευξης. Στην Τρίτη υποενότητα (Γ3) υπάρχει Πίνακας στον οποίο σημειώνονται ανά εξάμηνο οι δραστηριότητες του αποφοίτου (απασχόληση, εκπαίδευση, ανεργία κτλ.) σε χρονικό διάστημα 10 περίπου ετών (από την εποχή της αποφοίτησης μέχρι και την εποχή της συνέντευξης). Οι ερωτήσεις, τέλος, της τέταρτης ενότητας (Δ) αφορούν τη σχέση των σπουδών στο σχολείο με το επάγγελμα που ασκεί ο απόφοιτος, εφόσον δεν ετεροαπασχολείται.

5. ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΩΝ

     Ως αφετηρία προσδιορισμού των αποφοίτων που θα έπαιρναν μέρος στην έρευνα ορίστηκε το σχολείο αποφοίτησής τους. Επειδή, όπως ήδη αναφέρθηκε, δεν υπήρχε δειγματοληπτικό πλαίσιο για τον υπό έρευνα πληθυσμό, εστάλησαν (Αύγουστος 1997) σε όλα τα σχολεία της χώρας Πίνακες Καταγραφής Αποφοίτων και ζητήθηκαν στοιχεία για τον αριθμό αποφοίτων 1988-89 κατά ειδικότητα (ΤΕΛ, ΤΕΣ, ΕΠΛ) και δέσμη (ΓΕΛ). Επίσης ζητήθηκε από τα σχολεία να δηλώσουν αν διατηρούσαν αρχειακό υλικό (πχ. Καρτέλες μαθητών) με τη διεύθυνση και το τηλέφωνο των συγκεκριμένων αποφοίτων. Με βάση τα στοιχεία των Πινάκων προσδιορίστηκαν σε κάθε γεωγραφική περιοχή οι νομοί και τα σχολεία που θα λάμβαναν μέρος στην έρευνα. Ορισμένοι νομοί εξαιρέθηκαν, επειδή τα σχολεία τους στην πλειονότητά τους δεν διατηρούσαν αρχειακό υλικό για τους υπό έρευνα αποφοίτους. Τελικά στην έρευνα πήραν μέρος απόφοιτοι 162 σχολείων από 33 νομούς της χώρας.

     Για τη διενέργεια των συνεντεύξεων αποφασίστηκε, μετά την εξέταση διαφόρων εναλλακτικών λύσεων, να χρησιμοποιηθούν οι Υπεύθυνοι Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΣΕΠ) που υπάρχουν σε κάθε νομό της χώρας, επειδή διαθέτουν τα εξής πλεονεκτήματα:

- έχουν επιμορφωθεί στον τομέα της Συμβουλευτικής (πολλοί έλαβαν μέρος σε σεμινάρια ΣΕΠ 5μηνης διάρκειας) και εμπειρία στη διεξαγωγή συνεντεύξεων (Έρευνα Π.Ι.-ΟΕΕΚ με θέμα τη μαθητική διαρροή στο Γυμνάσιο, 1995)

- λόγω της φύσης του εκπαιδευτικού έργου τους, διατηρούν συνεχή επικοινωνία με τα σχολεία του Νομού τους, γεγονός που διευκολύνει την πρόσβασή τους στο αρχειακό υλικό των σχολείων

- έχουν ορισθεί υπεύθυνοι για την οργάνωση και λειτουργία των νεοϊδρυθέντων Κέντρων Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού (ΚΕΣΥΠ), τα οποία θα ήταν χρήσιμο να εμπλακούν σε μελλοντικές έρευνες μαθητών και αποφοίτων (τόσο εθνικής όσο και περιφερειακής κλίμακας)

     Η ενημέρωση των Υπευθύνων ΣΕΠ για τον αριθμό των συνεντεύξεων στο νομό τους, για τον τρόπο προσδιορισμού των προς συνέντευξη αποφοίτων και για την τεχνική της συνέντευξης έγινε στο πλαίσιο διημερίδας που οργανώθηκε στην Αθήνα από τη συνολική ενέργεια 1.1^ε “Επαγγελματικός Προσανατολισμός” με θέμα την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (Φεβρουάριος 1988). Διευκρινίστηκε ότι σε περίπτωση αδυναμίας ολοκλήρωσης των ανειλημμένων συνεντεύξεων, μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εκπαιδευτικοί ως επικουρικοί συνεντευκτές, επιλεγόμενοι από τους Υπεύθυνους ΣΕΠ με βάση συγκεκριμένα κριτήρια.

     Η αποστολή του υλικού των συνεντεύξεων (ερωτηματολόγια-οδηγίες) προς τους Υπευθύνους ΣΕΠ των νομών που επελέγησαν να συμμετάσχουν στην Έρευνα Αποφοίτων έγινε ταχυδρομικώς, τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο 1998. Οι συνεντευκτές εφοδιάστηκαν με το παρακάτω υλικό:

• πίνακα αριθμού αποφοίτων 1988-89 που θα έδιναν συνέντευξη για καθένα από τα επιλεγέντα σχολεία (κατά ειδικότητα/δέσμη).
• πίνακα αναγραφής των στοιχείων των αποφοίτων που θα έδιναν συνέντευξη.
• αριθμό ερωτηματολογίων ίσο με τον αριθμό των αποφοίτων που θα έδιναν συνέντευξη.
• τρεις Πίνακες Κωδικοποίησης (για την κωδικοποίηση ορισμένων απαντήσεων του ερωτηματολογίου)
• έγγραφο της Δ/νσης Β/θμιας Εκπαίδευσης του ΥΠΕΠΘ, το οποίο εξασφάλιζε στον συνεντευκτή πρόσβαση στα σχολεία.

Ενημερωτικό Σημείωμα, το οποίο σε περίπτωση αλλαγής τόπου κατοικίας του αποφοίτου θα εδίδετο στους οικείους του με την παράκληση να του το μεταβιβάσουν. Έτσι θα ενημερωνόταν ο απόφοιτος για τους στόχους της έρευνας και θα μπορούσε να επικοινωνήσει με το συνεντευκτή για να οριστεί χρόνος και τόπος της συνέντευξης.Ως όριο ολοκλήρωσης της έρευνας πεδίου (δηλαδή της διενέργειας των συνεντεύξεων) τέθηκε το τέλος Ιουνίου του 1998. Δυστυχώς ο αριθμός των συνεντεύξεων που πραγματοποιήθηκαν στα χρονικά αυτά όρια, υπολειπόταν σημαντικά του προβλεπόμενου. Βασικές αιτίες καθυστέρησης ήταν:

- Η ανυπαρξία αρχειακού υλικού. Στην αρχή ακόμη της έρευνας διαπιστώθηκε ότι μερικά σχολεία του δείγματος δεν διατηρούσαν αρχειακό υλικό, αντίθετα προς ό,τι είχαν δηλώσει στους Πίνακες Καταγραφής Αποφοίτων.Τα σχολεία αυτά έπρεπε να αντικατασταθούν από νέα σχολεία και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφευχθεί στρέβλωση του δείγματος. Ωστόσο, όπως ήταν φυσικό, η όλη αυτή διαδικασία, δηλαδή ο ορισμός σε αρκετές περιπτώσεις νέων συνεντευκτών, ο εφοδιασμός τους με το υλικό που επέστρεψαν οι προκάτοχοί τους και η αναζήτηση από αυτούς στοιχείων αποφοίτων στα νέα σχολεία, προκάλεσε καθυστέρηση.

- Η δυσκολία εντοπισμού των αποφοίτων (κυρίως στην περιοχή της πρωτεύουσας και στη Θεσσαλονίκη) λόγω ελλιπούς αρχειακού υλικού σε ορισμένα σχολεία και λόγω μετοικεσίας ορισμένων αποφοίτων.

- Η εμπλοκή των ιδίων των συνεντευκτών σε άλλες δραστηριότητες στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

Για τους λόγους αυτούς παρατάθηκε το χρονικό όριο ολοκλήρωσης της έρευνας πεδίου μέχρι και τον Οκτώβριο του 1998.

Τελικά οι συνεντεύξεις διεξήχθησαν μεταξύ Φεβρουαρίου – Οκτωβρίου 1998 και έλαβαν μέρος 5.012 απόφοιτοι από 33 νομούς της χώρας. Στη διεξαγωγή των συνεντεύξεων ενεπλάκησαν ως συνεντευκτές 61 Υπεύθυνοι ΣΕΠ (3.005 συνεντεύξεις) και 82 εκπαιδευτικοί (2.007 συνεντεύξεις). Από τα 5.012 ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν, τα 26 κρίθηκαν άκυρα (ελλιπής συμπλήρωση, λογικές αναντιστοιχίες κτλ), με αποτέλεσμα να περιοριστεί ο αριθμός ερωτηματολογίων που έτυχαν στατιστικής επεξεργασίας σε 4986 ερωτηματολόγια.

6. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ

     Η μέθοδος δειγματοληψίας που εφαρμόστηκε [ αναλογική δειγματοληψία (quota sampling) ] αποσκοπούσε στην αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος αποφοίτων κάθε τύπου σχολείου, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα γενίκευσης των αποτελεσμάτων στον πληθυσμό του.

Για την παρουσίαση των ευρημάτων χρησιμοποιούνται:

• Πίνακες απλής εισόδου
• Πίνακες διπλής εισόδου
• Γραφήματα
• Δείκτες κεντρικής τάσεως και διασποράς
• Στατιστικά κριτήρια (Pearson Chi-Square test, t-test, One-way ANOVA)

Οι στατιστικές επεξεργασίες των δεδομένων της έρευνας έγιναν με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS for Windows (v. 9.0).

Λόγω της πληθώρας των μεταβλητών κρίθηκε σκόπιμο να γίνουν διασταυρώσεις κυρίως ως προς το φύλο, την αστικότητα, τη γεωγραφική περιοχή και, σε μερικές περιπτώσεις, την κατεύθυνση που παρακολούθησε ο νέος στο σχολείο του (τομέα ΤΕΛ, ομάδα ειδικότητας ΤΕΣ, κλάδο ΕΠΛ, δέσμη ΓΕΛ).

Στην έρευνα αυτή θεωρούμε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ των μεταβλητών ενός πίνακα διπλής εισόδου, σε περίπτωση που κατά τον έλεγχο Chi-Square προκύπτει επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας μικρότερο του 0,05.

Επισημαίνεται ότι στην έρευνα αποφοίτων διερευνώνται μεταξύ άλλων τα επαγγέλματα που άσκησαν οι απόφοιτοι την τελευταία δεκαετία (από την εποχή της αποφοίτησής τους μέχρι και την εποχή της συνέντευξης) καθώς και το επάγγελμα των γονέων τους. Για την κατηγοριοποίηση των επαγγελμάτων αυτών χρησιμοποιήθηκε η κατάταξη της ΕΣΥΕ.

Τα ευρήματα της έρευνας αναλύθηκαν και παρουσιάζονται χωριστά για κάθε τύπο σχολείου (ΤΕΛ, ΤΕΣ, ΕΠΛ, ΓΕΛ). Η παρουσίαση και η αρίθμηση του ερευνητικού υλικού (Πίνακες, Γραφήματα) έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνεται ο αναγνώστης που θα ήθελε να συγκρίνει ομοειδή ευρήματα μεταξύ των 4 διαφορετικών τύπων σχολείων της έρευνας αποφοίτων. Για παράδειγμα οι Πίνακες 10.5, 11.5, 12.5, 13.5 αναφέρονται σε περιγραφή ίδιων μεταβλητών για το ΤΕΛ, ΤΕΣ, ΕΠΛ και ΓΕΛ αντίστοιχα.

Τέλος δίδονται και μερικοί πίνακες και γραφήματα με συγκριτική παράθεση ευρημάτων μεταξύ των τεσσάρων τύπων σχολείων.